Η Παραποίηση των Πληροφοριών

“Με την έξυπνη και επίμονη χρήση της προπαγάνδας, ακόμα και ο παράδεισος μπορεί να παρουσιαστεί σαν κόλαση στο λαό και, αντίθετα, η πιο άθλια ζωή σαν παράδεισος”.​—ΑΔΟΛΦΟΣ ΧΙΤΛΕΡ, Ο ΑΓΩΝ ΜΟΥ.

ΜΕ ΤΗΝ ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας—από το πιεστήριο μέχρι το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και το Ιντερνέτ—η ροή πειστικών μηνυμάτων έχει αυξηθεί εντυπωσιακά. Αυτή η επανάσταση στο χώρο της επικοινωνίας έχει οδηγήσει σε ένα χείμαρρο πληροφοριών καθώς αμέτρητα μηνύματα από κάθε κατεύθυνση κατακλύζουν τους ανθρώπους. Αυτή η πίεση κάνει πολλούς να απορροφούν ταχύτερα τα διάφορα μηνύματα και να τα δέχονται χωρίς να τα αμφισβητούν ή να τα αναλύουν.

Ο πανούργος προπαγανδιστής αρέσκεται σε τέτοιες απλουστεύσεις—ιδιαίτερα σε εκείνες που παρακάμπτουν τη λογική σκέψη. Η προπαγάνδα το ενθαρρύνει αυτό διεγείροντας τα συναισθήματα, εκμεταλλευόμενη τις ανασφάλειες, επωφελούμενη από την ασάφεια της γλώσσας και διαστρέφοντας τους κανόνες της λογικής. Όπως δείχνει η ιστορία, αυτές οι μέθοδοι μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικές.

Η Ιστορία της Προπαγάνδας

Σήμερα η λέξη «προπαγάνδα» έχει αρνητική χροιά, καθώς παραπέμπει σε ανέντιμες μεθόδους, αλλά αρχικά δεν είχε αυτή την έννοια. Η «προπαγάνδα» προέρχεται προφανώς από το λατινικό όνομα μιας ομάδας Ρωμαιοκαθολικών καρδιναλίων που λεγόταν Κονγκρεγκάτιο ντε Προπαγκάντα Φίντε (Σύνοδος για τη Διάδοση της Πίστης). Αυτή η επιτροπή​—που χάρη συντομίας ονομάστηκε Προπαγκάντα—​οργανώθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΕ΄ το 1622 για να επιβλέπει τους ιεραποστόλους. Σταδιακά, η λέξη «προπαγάνδα» έφτασε στο σημείο να σημαίνει κάθε προσπάθεια διάδοσης μιας πεποίθησης.

Αλλά η ιδέα της προπαγάνδας δεν γεννήθηκε το 17ο αιώνα. Από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι έχουν χρησιμοποιήσει κάθε διαθέσιμο μέσο για να διαδώσουν ιδεολογίες ή να αυξήσουν τη φήμη και τη δύναμή τους. Λόγου χάρη, η τέχνη εξυπηρετεί προπαγανδιστικούς σκοπούς από τις ημέρες των φαραώ της Αιγύπτου. Αυτοί οι βασιλιάδες σχεδίασαν τις πυραμίδες τους για να προβάλουν μια εικόνα ισχύος και διαχρονικότητας. Παρόμοια, η αρχιτεκτονική των Ρωμαίων εξυπηρέτησε έναν πολιτικό σκοπό​—την ενδόξαση του κράτους. Ο όρος «προπαγάνδα» προσέλαβε μια γενικά αρνητική χροιά στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι κυβερνήσεις άρχισαν να παίζουν ενεργό ρόλο  στη διαμόρφωση των πολεμικών ειδήσεων που μετέδιδαν τα μέσα επικοινωνίας. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Αδόλφος Χίτλερ και ο Γιόζεφ Γκέμπελς αποδείχτηκαν αριστοτέχνες προπαγανδιστές.

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η προπαγάνδα άρχισε να γίνεται όλο και πιο σημαντικό μέσο προώθησης της εθνικής πολιτικής. Τόσο το Δυτικό όσο και το Ανατολικό μπλοκ διοργάνωναν εκτεταμένες εκστρατείες για να πάρουν με το μέρος τους τις τεράστιες μάζες των αδέσμευτων ανθρώπων. Κάθε πλευρά της ζωής και της πολιτικής του έθνους χρησιμοποιούνταν για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Στα πρόσφατα χρόνια, το γεγονός ότι οι προπαγανδιστικές μέθοδοι γίνονται ολοένα και πιο εξελιγμένες φαίνεται στις προεκλογικές εκστρατείες και στις διαφημίσεις των καπνοβιομηχανιών. Υποτιθέμενοι ειδικοί και άλλες σημαντικές προσωπικότητες έχουν χρησιμοποιηθεί για να παρουσιάσουν το κάπνισμα σαν κάτι το ελκυστικό και υγιεινό, και όχι ως απειλή για τη δημόσια υγεία όπως πραγματικά είναι.

Ψέματα, Ψέματα, Ψέματα!

Ασφαλώς, η πιο βολική μέθοδος για τον προπαγανδιστή είναι το να χρησιμοποιεί απροκάλυπτα  ψέματα. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τα ψέματα που έγραψε ο Μαρτίνος Λούθηρος το 1543 για τους Εβραίους στην Ευρώπη: «Δηλητηρίασαν πηγάδια, διέπραξαν δολοφονίες και απήγαγαν παιδιά . . . Είναι δηλητηριώδη, αμείλικτα, εκδικητικά, πανούργα φίδια, δολοφόνοι και παιδιά του διαβόλου που δαγκώνουν και προξενούν κακό». Τι παρότρυνε τους κατ’ όνομα Χριστιανούς να κάνουν; «Πυρπολήστε τις συναγωγές τους ή τα σχολεία τους . . . Τα σπίτια τους [πρέπει] επίσης να καταστραφούν συθέμελα».

Ένας καθηγητής πολιτικών και κοινωνικών επιστημών, ο οποίος έχει μελετήσει εκείνη την εποχή, λέει: «Ο αντισημιτισμός δεν έχει ουσιαστικά καμιά σχέση με τις πράξεις των Εβραίων, και ως εκ τούτου δεν έχει ουσιαστικά καμιά σχέση με τη γνώση του αντισημίτη για το ποιοι είναι πραγματικά οι Εβραίοι». Ο ίδιος παρατηρεί επίσης: «Οι Εβραίοι συμβόλιζαν καθετί κακό, και έτσι η αυτόματη αντίδραση σε φυσικά ή κοινωνικά δεινά ήταν να θεωρούνται υπαίτιοι οι Εβραίοι».

Γενικεύσεις

Μια άλλη πολύ επιτυχημένη μέθοδος που χρησιμοποιεί η προπαγάνδα είναι οι γενικεύσεις. Οι γενικεύσεις τείνουν να συσκοτίζουν σημαντικά στοιχεία σχετικά με τα πραγματικά προβλήματα, και πολλές φορές χρησιμοποιούνται για να υποβιβάσουν ολόκληρες ομάδες ανθρώπων. Παραδείγματος χάρη, σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες ακούγεται συχνά η φράση: «Οι τσιγγάνοι [ή οι μετανάστες] είναι κλέφτες». Αλλά αληθεύει αυτό;

Ο αρθρογράφος Ριχάρδος Σωμερίτης λέει ότι στην Ελλάδα αυτές οι αντιλήψεις προκάλεσαν ένα είδος «ξενόφοβης και συχνά ρατσιστικής αλλοφροσύνης» εναντίον των αλλοδαπών. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τις εγκληματικές ενέργειες σε αυτή τη χώρα, έχει γίνει φανερό ότι υπάρχουν ίσες πιθανότητες να είναι οι ένοχοι είτε ντόπιοι είτε αλλοδαποί. Λόγου χάρη, ο Σωμερίτης τονίζει ότι, σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα, “στα 100 εγκλήματα, τα 96 διαπράττονται από [Έλληνες]”. «Τα αίτια της εγκληματικότητας είναι οικονομικά και κοινωνικά», υποστηρίζει ο ίδιος, «όχι “φυλετικά”». Επιρρίπτει ευθύνες στα μέσα ενημέρωσης επειδή «συστηματικά καλλιεργούν την ξενοφοβία και τον ρατσισμό» με τον προκατειλημμένο τρόπο με τον οποίο καλύπτουν την εγκληματικότητα.

Προσβλητικοί Χαρακτηρισμοί

Μερικοί άνθρωποι προσβάλλουν εκείνους που διαφωνούν μαζί τους αμφισβητώντας το χαρακτήρα ή τα κίνητρά τους αντί να ασχολούνται με τα γεγονότα. Οι προσβλητικοί χαρακτηρισμοί προσάπτουν μια αρνητική, ευκολομνημόνευτη ετικέτα σε ένα άτομο, μια ομάδα ή μια ιδέα. Εκείνος που χρησιμοποιεί τέτοιους χαρακτηρισμούς ελπίζει ότι αυτή η ετικέτα θα μείνει. Αν οι άνθρωποι απορρίψουν το άτομο ή την ιδέα με βάση αυτή την αρνητική ετικέτα αντί να σταθμίσουν τις αποδείξεις μόνοι τους, τότε η στρατηγική εκείνου που χρησιμοποίησε το χαρακτηρισμό ήταν αποτελεσματική.

Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια ένα ισχυρό αντιαιρετικό κύμα σαρώνει πολλές χώρες στην Ευρώπη και αλλού. Αυτή η τάση έχει κάνει τα συναισθήματα να φουντώσουν, έχει δημιουργήσει την εικόνα ενός εχθρού και έχει ισχυροποιήσει τις ήδη υπάρχουσες προκαταλήψεις εναντίον των θρησκευτικών μειονοτήτων. Συχνά η λέξη «αίρεση» γίνεται σύνθημα. Ο Γερμανός καθηγητής Μάρτιν Κρίλε έγραψε το 1993 ότι «σήμερα στη Γερμανία, όπως και στο παρελθόν, ο αιρετικός [καταδικάζεται σε εξόντωση]​—αν όχι με φωτιά . . . , τότε με τη σπίλωση της υπόληψής του, την απομόνωση και την οικονομική καταστροφή του».

Το Ινστιτούτο Ανάλυσης Προπαγάνδας παρατηρεί ότι οι «δυσφημιστικοί χαρακτηρισμοί έχουν παίξει έναν τρομερά αποφασιστικό ρόλο στην ιστορία του κόσμου και στην ανάπτυξη του καθενός μας ατομικά. Έχουν καταστρέψει υπολήψεις, . . . έχουν στείλει [ανθρώπους] στη φυλακή και έχουν εξοργίσει κάποιους τόσο πολύ ώστε να τους κάνουν να ριχτούν στη μάχη και να σφαγιάσουν συνανθρώπους τους».

Εκμετάλλευση των Συναισθημάτων

Μολονότι τα αισθήματα ίσως δεν επηρεάζουν τους βάσιμους ισχυρισμούς ή τη λογική ενός επιχειρήματος, παίζουν ζωτικό ρόλο σε ό,τι αφορά την πειθώ. Οι εκκλήσεις στα συναισθήματα χρησιμοποιούνται από ανθρώπους με μεγάλη πείρα στις δημόσιες σχέσεις, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τα αισθήματα με την επιδεξιότητα ενός βιρτουόζου που παίζει πιάνο.

Για παράδειγμα, ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που μπορεί να θολώσει την καλή κρίση. Και όπως κάποιος μπορεί να εκμεταλλευτεί το φθόνο, έτσι  μπορεί να εκμεταλλευτεί και το φόβο. Η καναδική εφημερίδα Δε Γκλόουμπ εντ Μέιλ (The Globe and Mail), με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1999, ανέφερε τα ακόλουθα από τη Μόσχα: «Όταν τρία κορίτσια αυτοκτόνησαν στη Μόσχα την περασμένη εβδομάδα, τα ρωσικά μέσα μαζικής ενημέρωσης αμέσως άφησαν να εννοηθεί ότι επρόκειτο για φανατικές οπαδούς των Μαρτύρων του Ιεχωβά». Προσέξτε τη λέξη «φανατικές». Φυσιολογικά, οι άνθρωποι φοβούνται μια φανατική θρησκευτική οργάνωση που υποτίθεται ότι εξωθεί νεαρά άτομα στην αυτοκτονία. Είχαν πράγματι αυτά τα δύστυχα κορίτσια κάποια σχέση με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά;

Η ίδια εφημερίδα έλεγε στη συνέχεια: «Η αστυνομία αργότερα παραδέχτηκε ότι τα κορίτσια δεν είχαν καμιά σχέση με [τους Μάρτυρες του Ιεχωβά]. Αλλά μέχρι τότε, ένα τηλεοπτικό κανάλι στη Μόσχα είχε ήδη εξαπολύσει μια νέα επίθεση εναντίον αυτού του θρησκεύματος, λέγοντας στους τηλεθεατές ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είχαν συνεργαστεί με τον Αδόλφο Χίτλερ στη ναζιστική Γερμανία​—σε αντίθεση με τις ιστορικές αποδείξεις που αποκαλύπτουν ότι χιλιάδες μέλη τους έπεσαν θύματα των ναζιστικών στρατοπέδων θανάτου». Στο μυαλό του παραπληροφορημένου και πιθανώς φοβισμένου κοινού, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ήταν είτε μια αίρεση που εξωθεί άτομα στην αυτοκτονία είτε συνεργάτες των Ναζί!

Το μίσος είναι ένα ισχυρό συναίσθημα το οποίο εκμεταλλεύονται οι προπαγανδιστές. Τα λόγια που κρύβουν υπονοούμενα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην πυροδότησή του. Φαίνεται ότι υπάρχει ένα σχεδόν ατελείωτο απόθεμα δυσάρεστων λέξεων οι οποίες προωθούν και εκμεταλλεύονται το μίσος εναντίον μιας ορισμένης φυλετικής, εθνικής ή θρησκευτικής ομάδας.

Κάποιοι προπαγανδιστές εκμεταλλεύονται την υπερηφάνεια. Πολλές φορές μπορούμε να εντοπίσουμε εκκλήσεις στην υπερηφάνεια αναζητώντας φράσεις-κλειδιά όπως: «Κάθε έξυπνος άνθρωπος γνωρίζει ότι . . .» ή: «Ένας άνθρωπος με τη δική σου μόρφωση δεν μπορεί να μην καταλαβαίνει ότι . . .». Μια αντίθετη έκκληση στην υπερηφάνεια εκμεταλλεύεται το φόβο που έχουμε μήπως φανούμε ανόητοι. Οι ειδικοί στην πειθώ το ξέρουν καλά αυτό.

Συνθήματα και Σύμβολα

Τα συνθήματα είναι ασαφείς δηλώσεις οι οποίες χρησιμοποιούνται συνήθως για να εκφράσουν θέσεις ή στόχους. Εξαιτίας της ασάφειάς τους, είναι εύκολο να συμφωνήσει κανείς μαζί τους.

Παραδείγματος χάρη, σε καιρούς εθνικής κρίσης ή διαμάχης, οι δημαγωγοί μπορεί να χρησιμοποιούν συνθήματα όπως: «Υποστηρίζω τη χώρα μου, είτε έχει δίκιο είτε άδικο», «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια» ή «Ελευθερία ή Θάνατος». Ωστόσο, αναλύουν οι περισσότεροι άνθρωποι προσεκτικά τα πραγματικά ζητήματα που περιλαμβάνονται σε αυτή την κρίση ή τη διαμάχη; Ή απλώς δέχονται ό,τι τους λένε;

Γράφοντας για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ παρατήρησε: «Αρκεί ένα σύνθημα για να μεταμορφώσει αυτά τα πλήθη των ειρηνικών χωρικών και εργατών σε ισχυρές στρατιές που θα αλληλοσπαραχθούν». Στη συνέχεια παρατήρησε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν προστάζονταν να κάνουν κάτι, υπάκουαν χωρίς καν να σκεφτούν.

Ο προπαγανδιστής διαθέτει επίσης ένα πολύ μεγάλο φάσμα συμβόλων και σημάτων τα οποία χρησιμοποιεί για να μεταδώσει το μήνυμά του​—μια ομοβροντία όπλων, ένα στρατιωτικό χαιρετισμό, μια σημαία. Μπορεί να εκμεταλλευτεί ακόμα και την αγάπη για τους γονείς. Έτσι, συμβολισμοί όπως μητέρα πατρίδα και μητέρα εκκλησία είναι πολύτιμα εργαλεία στα χέρια ενός πανούργου ατόμου που ειδικεύεται στην πειθώ.

Συνεπώς, η δόλια τέχνη της προπαγάνδας μπορεί να αχρηστέψει την ικανότητα σκέψης, να παρεμποδίσει την καθαρή κρίση και τη διάκριση, και να κάνει τους ανθρώπους να ενεργούν σαν μάζα. Πώς μπορείτε να προστατευτείτε;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 8]

Η δόλια τέχνη της προπαγάνδας μπορεί να αχρηστέψει την ικανότητα σκέψης και να παρεμποδίσει την καθαρή κρίση

 [Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 7]

ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΙΣΤΙΚΟ;

Μερικοί πολέμιοι των Μαρτύρων του Ιεχωβά τούς κατηγορούν ότι διαδίδουν τη σιωνιστική προπαγάνδα. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η διακονία των Μαρτύρων προωθεί τον κομμουνισμό. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι το έργο των Μαρτύρων του Ιεχωβά προωθεί τα ιδεώδη και τα συμφέροντα του «αμερικανικού ιμπεριαλισμού». Επίσης, υπάρχουν και εκείνοι που ισχυρίζονται ότι οι Μάρτυρες είναι αναρχικοί και ότι υποθάλπουν μια κατάσταση αταξίας με στόχο την αλλαγή της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής ή έννομης τάξης. Προφανώς, δεν είναι δυνατόν να αληθεύουν όλοι αυτοί οι αντικρουόμενοι ισχυρισμοί.

Η απλή αλήθεια είναι ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν είναι τίποτα από τα παραπάνω. Οι Μάρτυρες επιτελούν το έργο τους υπακούοντας πιστά στην εντολή που έδωσε ο Ιησούς Χριστός στους μαθητές του: «Θα είστε μάρτυρές μου . . . ως το πιο απομακρυσμένο μέρος της γης». (Πράξεις 1:8) Το έργο τους επικεντρώνεται αποκλειστικά και μόνο στα καλά νέα της ουράνιας Βασιλείας​—του οργάνου που θα χρησιμοποιήσει ο Θεός για να φέρει ειρήνη σε ολόκληρη τη γη.​—Ματθαίος 6:10· 24:14.

Τα άτομα που παρατηρούν τους Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν έχουν βρει τίποτα που να αποδεικνύει ότι αυτή η Χριστιανική κοινότητα υπήρξε ποτέ δύναμη που επιδίωκε να ανατρέψει την τάξη οποιασδήποτε χώρας.

Πολλοί δημοσιογράφοι, δικαστές και άλλοι έχουν σχολιάσει τους τρόπους με τους οποίους οι Μάρτυρες του Ιεχωβά αποτελούν κεφάλαιο για τις κοινωνίες όπου ζουν. Εξετάστε μερικά παραδείγματα. Αφού παρακολούθησε μια συνέλευση των Μαρτύρων του Ιεχωβά, κάποια δημοσιογράφος από τη νότια Ευρώπη σχολίασε: «[Όντας] άνθρωποι με ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς, εκπαιδεύονται να αγαπούν και να ενεργούν με τη συνείδησή τους, έτσι ώστε να μη βλάπτουν τους άλλους».

Ένας άλλος δημοσιογράφος, ο οποίος στο παρελθόν ήταν αρνητικά διακείμενος απέναντι στους Μάρτυρες, δήλωσε: «Ζουν βίο υποδειγματικό. Δεν παραβαίνουν τους κανόνες ηθικής και δικαίου». Ένας πολιτικός επιστήμονας έκανε παρόμοια σχόλια σχετικά με τους Μάρτυρες: «Συμπεριφέρονταν απέναντι στους ανθρώπους . . . με μια καλοσύνη, αγάπη και ευγένεια όχι επίπλαστη».

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά διδάσκουν ότι είναι ορθό να υποτάσσεται κανείς στην εξουσία. Ως νομοταγείς πολίτες, ακολουθούν τους Βιβλικούς κανόνες σχετικά με την εντιμότητα, τη φιλαλήθεια και την καθαριότητα. Ενσταλάζουν καλές ηθικές αρχές στις οικογένειές τους και βοηθούν και άλλους να μάθουν πώς μπορούν να κάνουν το ίδιο. Ζουν ειρηνικά με όλους τους ανθρώπους, χωρίς να αναμειγνύονται σε διαδηλώσεις που επιφέρουν αναστάτωση ή σε πολιτικές επαναστάσεις. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά προσπαθούν να είναι υποδειγματικοί όσον αφορά την υπακοή στους νόμους των ανθρώπινων ανώτερων εξουσιών, ενώ περιμένουν υπομονετικά να αποκαταστήσει η Ύψιστη Εξουσία, ο Υπέρτατος Κύριος Ιεχωβά, τέλεια ειρήνη και δίκαιη διακυβέρνηση στη γη.

Ταυτόχρονα, το έργο των Μαρτύρων είναι εκπαιδευτικό. Χρησιμοποιώντας ως βάση την Αγία Γραφή, διδάσκουν τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να αναλύουν τις Βιβλικές αρχές και να καλλιεργούν έτσι ορθά πρότυπα διαγωγής και ηθική ακεραιότητα. Προωθούν αξίες οι οποίες βελτιώνουν την οικογενειακή ζωή και βοηθούν τα νεαρά άτομα να αντεπεξέρχονται στις ιδιαίτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Επίσης βοηθούν τους ανθρώπους να βρουν τη δύναμη που χρειάζονται για να υπερνικήσουν κακές συνήθειες και να αναπτύξουν την ικανότητα να συμβιώνουν αρμονικά με τους άλλους. Αυτό το έργο κάθε άλλο παρά «προπαγανδιστικό» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Όπως λέει Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia), σε ένα περιβάλλον όπου οι ιδέες κυκλοφορούν ελεύθερα, «η προπαγάνδα διαφέρει από την εκπαίδευση».

[Εικόνες]

Τα έντυπα των Μαρτύρων του Ιεχωβά προωθούν τις οικογενειακές αξίες και τους υψηλούς ηθικούς κανόνες

[Εικόνες στη σελίδα 5]

Η προπαγάνδα που προωθεί τον πόλεμο και το κάπνισμα έχει συμβάλει στο θάνατο πολλών ανθρώπων