Η Έρευνα για το Γονίδιο της «Αθανασίας»

ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ πολιτισμούς υπάρχουν ιστορίες και μύθοι που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί πεθαίνει ο άνθρωπος. Στην Αφρική, για παράδειγμα, κάποιος θρύλος λέει ότι ο Θεός έστειλε ένα χαμαιλέοντα για να φέρει στην ανθρωπότητα την αθανασία, αλλά αυτός ταξίδευε τόσο αργά ώστε έφτασε πρώτη μια άλλη σαύρα, που μετέφερε το μήνυμα του θανάτου. Η εύπιστη ανθρωπότητα δέχτηκε το μήνυμα της σαύρας και έτσι έχασε την αθανασία.

Στο διάβα των αιώνων, και οι φιλόσοφοι έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν στο ερώτημα: Γιατί πεθαίνει ο άνθρωπος; Τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ. ο φιλόσοφος Αριστοτέλης δίδασκε ότι η συνέχιση της ζωής του ατόμου εξαρτόταν από την ικανότητα που είχε το σώμα να ισορροπεί το θερμό και το ψυχρό, και έλεγε: «Ο θάνατος οφείλεται πάντοτε σε έλλειψη θερμότητας». Απεναντίας, ο Πλάτων δίδασκε ότι ο άνθρωπος έχει αθάνατη ψυχή η οποία επιζεί μετά το θάνατο του σώματος.

Σήμερα, παρά την εκπληκτική πρόοδο της σύγχρονης επιστήμης, οι απορίες των βιολόγων σχετικά με το γιατί γερνάμε και πεθαίνουμε παραμένουν ως επί το πλείστον αναπάντητες. Η εφημερίδα Δε Γκάρντιαν Γουίκλι (The Guardian Weekly) του Λονδίνου ανέφερε: «Ένα από τα μεγάλα μυστήρια της ιατρικής δεν είναι το γιατί πεθαίνουν οι άνθρωποι από καρδιαγγειακά νοσήματα ή καρκίνο, αλλά το γιατί πεθαίνουν ακόμη και όταν δεν έχουν κανένα απολύτως πρόβλημα. Αν τα ανθρώπινα κύτταρα διαιρούνται και εξακολουθούν να ανανεώνονται διαιρούμενα επί 70 περίπου χρόνια, γιατί σταματούν να αναπαράγονται εντελώς ξαφνικά;»

Στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν τη διαδικασία της γήρανσης, οι γενετιστές και οι μοριακοί βιολόγοι έχουν στρέψει την προσοχή τους στο κύτταρο. Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι μέσα σε αυτές τις μικροσκοπικές μονάδες μπορεί να βρεθεί το κλειδί της μακροζωίας. Λόγου χάρη, μερικοί προβλέπουν ότι, μέσω της γενετικής μηχανικής, οι επιστήμονες θα καταφέρουν σύντομα να νικήσουν τον καρκίνο και τα καρδιακά νοσήματα. Αλλά πόσο κοντά βρίσκεται η επιστήμη στην υλοποίηση του ονείρου που έχει ο άνθρωπος για αιώνια ζωή;

Αποκρυπτογραφούνται τα Μυστικά του Κυττάρου

Παλιότερες γενιές επιστημόνων προσπάθησαν να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά του κυττάρου, αλλά δεν είχαν τα απαραίτητα εργαλεία. Μόλις τον τελευταίο αιώνα κατάφεραν οι επιστήμονες να διεισδύσουν στο εσωτερικό του κυττάρου και να παρατηρήσουν πολλά από τα βασικά του συστατικά. Τι βρήκαν; Ο επιστημονικός συγγραφέας Ρικ Γκορ λέει: «Αποδείχτηκε ότι το κύτταρο είναι ένα μικροσύμπαν».

Για να πάρουμε μια ιδέα της ασύλληπτης περιπλοκότητας του κυττάρου, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το καθένα αποτελείται από τρισεκατομμύρια πολύ μικρότερες μονάδες που ονομάζονται μόρια. Εντούτοις, όταν οι επιστήμονες παρατηρούν τη δομή του κυττάρου, διαπιστώνουν την ύπαρξη εκπληκτικής τάξης και αποδείξεων σχεδιασμού. Ο Φίλιπ Χάναγουολτ, επίκουρος καθηγητής γενετικής και μοριακής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, λέει: «Η φυσιολογική ανάπτυξη ακόμη και του απλούστερου ζωντανού κυττάρου απαιτεί τη συντονισμένη διενέργεια δεκάδων χιλιάδων χημικών αντιδράσεων», και προσθέτει: «Τα προγραμματισμένα επιτεύγματα αυτών των μικροσκοπικών χημικών εργοστασίων ξεπερνούν κατά πολύ τις δυνατότητες που έχει ο επιστήμονας στο εργαστήριό του».

Σκεφτείτε, λοιπόν, πόσο δύσκολο είναι να προσπαθεί  κανείς να παρατείνει τη ζωή του ανθρώπου με βιολογικά μέσα. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε, όχι μόνο να κατανοεί κάποιος σε βάθος τα βασικά δομικά στοιχεία της ζωής, αλλά και να μπορεί να τα χρησιμοποιεί έντεχνα! Ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στο εσωτερικό του ανθρώπινου κυττάρου για να δούμε παραστατικά την πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι βιολόγοι.

Τα Πάντα Εξαρτώνται από τα Γονίδια

Στο εσωτερικό κάθε κυττάρου υπάρχει ένα περίπλοκο κέντρο ελέγχου που ονομάζεται πυρήνας. Ο πυρήνας κατευθύνει τις δραστηριότητες του κυττάρου ακολουθώντας ένα σύνολο κωδικοποιημένων οδηγιών. Αυτές οι οδηγίες βρίσκονται αποθηκευμένες στα χρωμοσώματα.

Τα χρωμοσώματά μας αποτελούνται κυρίως από πρωτεΐνες και δεσοξυριβονουκλεϊνικό οξύ, ή χάριν συντομίας DNA. a Μολονότι οι επιστήμονες γνωρίζουν την ύπαρξη του DNA από τα τέλη της δεκαετίας του 1860, μόλις το 1953 κατανόησαν τελικά τη μοριακή του δομή. Ακόμη και τότε, χρειάστηκε σχεδόν μία ακόμη δεκαετία προτού αρχίσουν οι βιολόγοι να κατανοούν τη «γλώσσα» που χρησιμοποιούν τα μόρια του DNA για να μεταφέρουν τις γενετικές πληροφορίες.​—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 22.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, οι γενετιστές ανακάλυψαν ότι στο άκρο κάθε χρωμοσώματος υπάρχει μια βραχεία αλληλουχία DNA η οποία συμβάλλει στη σταθεροποίηση του χρωμοσώματος. Αυτά τα μικρά κομμάτια DNA, που ονομάστηκαν τελομερή από τις λέξεις τέλος και μέρος, κάνουν περίπου ό,τι και το προστατευτικό περίβλημα που έχει στα άκρα του ένα κορδόνι παπουτσιού. Χωρίς τα τελομερή, τα χρωμοσώματά μας θα ξετυλίγονταν και θα έσπαζαν σε μικρά κομμάτια, θα κολλούσαν μεταξύ τους ή θα γίνονταν ασταθή με κάποιον άλλον τρόπο.

Αργότερα, όμως, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι στα περισσότερα είδη κυττάρων τα τελομερή γίνονταν βραχύτερα ύστερα από κάθε διαδοχική διαίρεση. Έτσι, έπειτα από 50 περίπου διαιρέσεις, τα τελομερή του κυττάρου γίνονταν τελικά μικροσκοπικά σε μέγεθος, και τότε το κύτταρο έπαυε να διαιρείται και τελικά πέθαινε. Αυτή η παρατήρηση, ότι δηλαδή τα κύτταρα φαίνεται πως έχουν τη δυνατότητα περιορισμένου αριθμού διαιρέσεων προτού πεθάνουν, αναφέρθηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 από τον Δρ Λέναρντ Χέιφλικ. Ως εκ τούτου, πολλοί επιστήμονες αποκαλούν σήμερα αυτό το φαινόμενο όριο Χέιφλικ.

Βρήκε άραγε ο Δρ Χέιφλικ το κλειδί της κυτταρικής γήρανσης; Μερικοί πίστεψαν ότι το βρήκε. Το 1975, το βιβλίο Ετήσια Έκδοση για τη Φύση και την Επιστήμη (Nature/Science Annual) ανέφερε ότι, σύμφωνα με την άποψη των πρωτοπόρων στον τομέα της γήρανσης, «όλα τα ζωντανά όντα εμπεριέχουν έναν τέλεια ρυθμισμένο αυτοκαταστροφικό μηχανισμό, ένα ρολόι γήρανσης το οποίο σταδιακά μειώνει τη ζωτικότητα». Μάλιστα άρχισε να φουντώνει η ελπίδα ότι οι επιστήμονες θα κατάφερναν τελικά να προσεγγίσουν αυτή καθαυτή τη διαδικασία της γήρανσης.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, ορισμένοι ερευνητές που μελετούσαν ανθρώπινα καρκινικά κύτταρα ανακάλυψαν άλλο ένα σημαντικό στοιχείο σχετικά με αυτό το «κυτταρικό ρολόι». Διαπίστωσαν ότι τα κακοήθη κύτταρα κατάφερναν με κάποιον τρόπο να παρακάμπτουν το «κυτταρικό ρολόι» τους και να διαιρούνται επ’ άπειρον. Αυτή η ανακάλυψη βοήθησε τους βιολόγους να φτάσουν σε ένα εξαιρετικά ασύνηθες ένζυμο, που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 και αργότερα διαπιστώθηκε ότι βρίσκεται στα  περισσότερα είδη καρκινικών κυττάρων. Αυτό το ένζυμο ονομάζεται τελομεράση. Ποιος είναι ο ρόλος της; Με απλά λόγια, η τελομεράση μπορεί να παρομοιαστεί με ένα κουμπί που διορθώνει το «ρολόι» του κυττάρου επιμηκύνοντας τα τελομερή του.

Το Τέλος της Γήρανσης;

Οι έρευνες για την τελομεράση έγιναν γρήγορα ένας από τους πιο ενδιαφέροντες τομείς της μοριακής βιολογίας. Διατυπώθηκε η άποψη ότι, αν οι βιολόγοι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την τελομεράση για να αντισταθμίσουν τη βράχυνση των τελομερών κατά τη διαίρεση φυσιολογικών κυττάρων, ίσως κατάφερναν να αναχαιτίσουν τη γήρανση ή τουλάχιστον να την καθυστερήσουν σημαντικά. Το δελτίο τύπου Τζέρον Κορπορέισιον Νιουζ (Geron Corporation News) αναφέρει ότι ορισμένοι ερευνητές που πειραματίζονται με την τελομεράση στο εργαστήριο έχουν ήδη καταδείξει ότι φυσιολογικά ανθρώπινα κύτταρα μπορούν να τροποποιηθούν για να αποκτήσουν τη «δυνατότητα απεριόριστης αναπαραγωγής».

Παρά την πρόοδο αυτή, δεν υπάρχει επαρκής βάση για να αναμένουμε ότι στο άμεσο μέλλον οι βιολόγοι θα παρατείνουν σημαντικά τη διάρκεια της ζωής μας αξιοποιώντας την τελομεράση. Γιατί; Ένας λόγος είναι ότι η γήρανση περιλαμβάνει πάρα πολλούς παράγοντες, όχι μόνο τη φθορά των τελομερών. Για παράδειγμα, εξετάστε τα σχόλια του Δρ Μάικλ Φοσλ, συγγραφέα του βιβλίου Αντιστροφή της Ανθρώπινης Γήρανσης (Reversing Human Aging): «Αν νικήσουμε τη γήρανση με τη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα, θα γερνάμε και πάλι με κάποιον καινούριο, λιγότερο γνωστό τρόπο. Αν επιμηκύνουμε τα τελομερή μας επ’ άπειρον, ίσως να μη μας προσβάλλουν πια οι ασθένειες που συσχετίζονται σήμερα με τα γηρατειά, αλλά και πάλι θα υποκείμεθα τελικά στη φθορά και στο θάνατο».

Πράγματι, φαίνεται πως υπάρχουν αρκετοί βιολογικοί παράγοντες που συντελούν στη διαδικασία της γήρανσης. Αλλά προς το παρόν, οι απαντήσεις παραμένουν κρυπτογραφημένες και απρόσιτες για τους επιστήμονες. Ο Λέναρντ Γκουαρέντε, του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης, λέει: «Ακόμη και σήμερα, η γήρανση μοιάζει πάρα πολύ με “μαύρο κουτί”».​—Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American), Φθινόπωρο 1999.

Μολονότι οι βιολόγοι και οι γενετιστές εξακολουθούν να ερευνούν σε βάθος το κύτταρο προκειμένου να κατανοήσουν γιατί γερνάει και πεθαίνει ο άνθρωπος, ο Λόγος του Θεού αποκαλύπτει τον πραγματικό λόγο, δηλώνοντας απλά: «Μέσω ενός ανθρώπου μπήκε η αμαρτία στον κόσμο και μέσω της αμαρτίας ο θάνατος, και έτσι ο θάνατος απλώθηκε σε όλους τους ανθρώπους, επειδή όλοι είχαν αμαρτήσει». (Ρωμαίους 5:12) Ναι, ο θάνατος του ανθρώπου οφείλεται σε μια κατάσταση που δεν θα μπορέσει ποτέ να γιατρέψει η επιστήμη​—την κληρονομημένη αμαρτία.​—1 Κορινθίους 15:22.

Ωστόσο, ο Δημιουργός μας υπόσχεται να εξαλείψει τα αποτελέσματα της κληρονομημένης αμαρτίας μέσω της λυτρωτικής θυσίας του Χριστού. (Ρωμαίους 6:23) Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο Δημιουργός μας γνωρίζει πώς να αντιστρέψει τη γήρανση και το θάνατο, διότι το εδάφιο Ψαλμός 139:16 λέει: «Τα μάτια σου με είδαν όταν ήμουν έμβρυο, και στο βιβλίο σου ήταν καταγραμμένα όλα τα μέρη μου». Χωρίς αμφιβολία, ο Ιεχωβά Θεός δημιούργησε το γενετικό κώδικα και τον κατέγραψε, σαν να λέγαμε. Συνεπώς, στον ορισμένο του καιρό, θα φροντίσει ώστε τα γονίδιά μας να δώσουν τη δυνατότητα αιώνιας ζωής σε όσους υπακούν στις απαιτήσεις του.​—Ψαλμός 37:29· Αποκάλυψη 21:3, 4.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 22]

Η «ΓΛΩΣΣΑ» ΤΟΥ DNA

Τα βασικά στοιχεία, ή αλλιώς τα «γράμματα», της γλώσσας του DNA είναι χημικές μονάδες που ονομάζονται βάσεις. Υπάρχουν τέσσερα είδη βάσεων: η θυμίνη, η αδενίνη, η γουανίνη και η κυτοσίνη, για τις οποίες ισχύουν αντίστοιχα οι συντμήσεις T, A, G και C. «Μπορούμε να φανταστούμε τις βάσεις αυτές ως αλφάβητο με τέσσερις μόνο χαρακτήρες», λέει το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic). Ακριβώς όπως συνδυάζουμε τα γράμματα του αλφαβήτου μας για να φτιάξουμε κατανοητές λέξεις, έτσι και «τα A, T, G και C στα γονίδιά μας είναι διατεταγμένα σε “λέξεις” τριών γραμμάτων, κατανοητές από τους μηχανισμούς του κυττάρου». Στη συνέχεια, οι γενετικές «λέξεις» σχηματίζουν «προτάσεις» οι οποίες λένε στο κύτταρο πώς να κατασκευάσει μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη. Η σειρά με την οποία είναι συνδυασμένα τα γράμματα του DNA καθορίζει αν η πρωτεΐνη θα λειτουργεί ως ένζυμο που θα σας βοηθάει να χωνεύετε το γεύμα σας, ως αντίσωμα που θα αποτρέπει μια λοίμωξη ή ως οποιαδήποτε από τις χιλιάδες πρωτεΐνες που βρίσκονται στο σώμα σας. Εύλογα το βιβλίο Το Κύτταρο (The Cell) αποκαλεί το DNA «βασικό σχέδιο της ζωής».

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Τα άκρα των χρωμοσωμάτων (εδώ φαίνονται να λαμπυρίζουν) επιτρέπουν στα κύτταρα να διαιρούνται επανειλημμένα

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από Geron Corporation