Ο Αγώνας μου με την Ενδομητρίωση

ΟΠΩΣ ΤΟ ΑΦΗΓΗΘΗΚΕ Η ΔΕΒΒΩΡΑ ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΥΘΥΣ εξαρχής θα ήθελα να διευκρινίσω ότι δεν είμαι από εκείνες τις γυναίκες που ανησυχούν διαρκώς για την υγεία τους. Δεν αναστατώνομαι με τον παραμικρό πόνο. Προσπαθώ να δέχομαι καθετί που φέρνει η ζωή. Μερικές μέρες είναι καλές και άλλες είναι άσχημες.

Ωστόσο, στη διάρκεια της εφηβείας μου άρχισαν να με βασανίζουν δυνατοί πόνοι. Τις δύσκολες μέρες της περιόδου, συχνά υπέφερα από αφόρητο πόνο στις ωοθήκες, καθώς και από πονοκεφάλους, διάρροια, ζαλάδα, ναυτία και πόνο χαμηλά στη μέση. Μερικές φορές είχα ταυτόχρονα αρκετά από αυτά τα συμπτώματα. Τότε παρατήρησα ότι η γυμναστική και η ξεκούραση με βοηθούσαν, αλλά δυσκολευόμουν να βρω χρόνο.

Ο πόνος διαφέρει από άτομο σε άτομο. Δεν μπορείς να τον μετρήσεις και δεν μπορείς πάντα να τον περιγράψεις στους άλλους με πειστικότητα. Μερικές φορές έμενα μέρες ολόκληρες στο κρεβάτι, εξαντλημένη από τα παραπάνω συμπτώματα, ή ανάγκαζα τον εαυτό μου να σηκωθεί και να ακολουθήσει ένα πιο δραστήριο πρόγραμμα, με τη βοήθεια αναλγητικών. Δυσκολευόμουν να εργαστώ και να ζήσω φυσιολογική ζωή. Ένιωθα μεγάλη απογοήτευση. Είχα την αίσθηση ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Αλλά όταν έκανα τις συνήθεις ιατρικές μου εξετάσεις, τα καθησυχαστικά λόγια των γιατρών έδιωχναν τους φόβους μου.

Τα συμπτώματα χειροτέρεψαν όταν πέρασα την ηλικία των 30 ετών. Κατά καιρούς εμφανίζονταν ανεξήγητοι αβάσταχτοι πόνοι, οι οποίοι μερικές φορές με ξυπνούσαν μέσα στη νύχτα. Σε κάποια περίπτωση, κοιμήθηκα μόνο λίγες ώρες μέσα σε μια ολόκληρη εβδομάδα. Κάπου κάπου παρουσιάζονταν και δέκατα για αρκετές μέρες. Κατέληξα να παίρνω αναλγητικά για διάφορους πόνους, σπασμολυτικά χάπια για τα έντερα, χάπια για το στομάχι, καθώς και αλοιφές και χάπια για τη μέση μου.

Καταπληκτική Ικανότητα Μίμησης

Τα συμπτώματα που με βασάνιζαν θα μπορούσαν να αποδοθούν σε αρκετές γνωστές ασθένειες. Η πάθησή μου έμοιαζε με ημικρανία, με συμφύσεις της πυέλου, με δυσμηνόρροια (κράμπες της περιόδου), με ευερέθιστο έντερο, με κολίτιδα και με γαστρίτιδα. Απέδιδα τους πόνους μου στη δυσμηνόρροια, αλλά δεν γνώριζα τότε ότι η ένταση των πόνων της δυσμηνόρροιας είναι εντελώς διαφορετική από αυτό που ένιωθα εγώ.

Μου έλεγαν ότι ήταν συνηθισμένο να έχει μια γυναίκα δύσκολη περίοδο και να νιώθει πόνους, και μου εξηγούσαν ότι αυτό μπορεί να οφειλόταν στην κληρονομικότητα, στην έλλειψη άσκησης, στην πολύωρη εργασία γραφείου, σε ορμονικά προβλήματα, στην κούραση, στο άγχος, καθώς και στο ότι είχα περάσει την ηλικία των 30 χωρίς να κάνω παιδιά. Μάλιστα ένας γιατρός μού είπε ότι όλα αυτά τα συμπτώματα ήταν ένδειξη καλής υγείας!

Αλλά πού οφείλονταν τα υπόλοιπα ενοχλητικά συμπτώματα; Η εξάντληση αποδιδόταν στη σκληρή εργασία και στο άγχος. Ο πυρετός  αποδιδόταν στην κούραση. Οι πόνοι στα έντερα και οι ενοχλήσεις στο στομάχι αποδίδονταν στο άγχος και στο κακό διαιτολόγιο. Για τους πόνους στη μέση μού έλεγαν ότι ευθυνόταν ένα πρόβλημα της σπονδυλικής στήλης και η κακή στάση του σώματος. Όλα, λοιπόν, φαίνονταν να έχουν την εξήγησή τους. Ωστόσο, το γεγονός ήταν ότι εγώ εξακολουθούσα να νιώθω απαίσια.

Επιτέλους, Σωστή Διάγνωση

Τον Απρίλιο του 1998 έκανα υπερηχογράφημα, αλλά τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ωοθήκες μου ήταν καθαρές. Τους επόμενους τέσσερις μήνες η υγεία μου επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο. Αποφάσισα να πάω στο γιατρό. Εκείνος μου έκανε ξανά υπερηχογράφημα, και εντόπισε κάτι μεγάλο έξω από τη μήτρα μου. Κατόπιν με έστειλε στο γυναικολόγο. Ο γυναικολόγος επιβεβαίωσε ότι είχα δίπλα στη μήτρα είτε μια πολύ μεγάλη κύστη είτε ένα σύνολο από κύστεις μεγέθους 10 επί 12 εκατοστά​—σαν να ήμουν τεσσάρων μηνών έγκυος! Τότε υποπτεύθηκε ότι η αιτία των προβλημάτων μου ήταν η ενδομητρίωση.

Αρχικά σάστισα. Ήξερα ελάχιστα πράγματα για την ενδομητρίωση. Είχα τόσο πολλά ερωτήματα. Από τι προκαλείται; Πώς θα επηρέαζε τη ζωή μου; Στη συνέχεια ένιωσα ανακούφιση. Επί πολλά χρόνια αισθανόμουν δέσμια του πόνου. Όταν έβλεπα ότι, παρά τις επανειλημμένες ιατρικές εξετάσεις, δεν κατάφερνα να βρω θεραπεία ούτε ικανοποιητική εξήγηση, αισθανόμουν αβοήθητη και καταθλιμμένη, και τελικά κατηγορούσα τον εαυτό μου πιστεύοντας ότι αντιδρούσε υπερβολικά στο φυσιολογικό, καθημερινό πόνο. Είχα πείσει τον εαυτό μου ότι ο έντονος πόνος ήταν αποκύημα της φαντασίας μου. Τώρα όμως, όλα αυτά τα παράξενα συμπτώματα είχαν μια εξήγηση.

Αιτίες, και Επιλογές για Θεραπεία

Ο γιατρός μού σύστησε να κάνω εγχείρηση τις αμέσως επόμενες μέρες​—η κύστη ή οι κύστεις  θα μπορούσαν να σπάσουν οποιαδήποτε στιγμή. Προτού προχωρήσουμε, όμως, ο σύζυγός μου και εγώ αποφασίσαμε να κάνουμε έρευνα σε σχέση με τη διάγνωση και να μάθουμε όσο το δυνατόν περισσότερα για αυτή την παράξενη ασθένεια που ονομάζεται ενδομητρίωση.

Μάθαμε ότι, σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, μέχρι και το 30 τοις εκατό των γυναικών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία ενδέχεται να πάσχουν από ενδομητρίωση! Η αιτία αυτής της ασθένειας δεν είναι γνωστή. Σύμφωνα με μια θεωρία, στη διάρκεια της εμμηνόρροιας, ορισμένα στοιχεία της περιόδου (αίμα και κύτταρα του ενδομητρίου που έχουν αποπέσει) παλινδρομούν διαμέσου των σαλπίγγων, εγκαθίστανται στην κοιλιά και αναπτύσσονται εκεί. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, τεμάχια ιστού του ενδομητρίου μετακινούνται από τη μήτρα σε άλλα μέρη του σώματος διαμέσου του λεμφικού ή του κυκλοφορικού συστήματος. Μια γενετική θεωρία υποστηρίζει ότι η  ενδομητρίωση ενυπάρχει στα γονίδια ορισμένων οικογενειών ή ότι μερικές γυναίκες ίσως έχουν προδιάθεση σε αυτή την ασθένεια εξαιτίας κάποιων παραγόντων. Σύμφωνα με άλλες απόψεις, ευθύνονται οι τοξίνες και οι διοξίνες που υπάρχουν στο μολυσμένο περιβάλλον μας.

Μας είπαν ότι η κάθε περίπτωση ενδομητρίωσης είναι διαφορετική. Η εστία του κάθε ενδομητριώματος, το πόσο βαθιά έχει εισχωρήσει στον ιστό και το συνολικό του μέγεθος καθιστούν μοναδική τη φύση αυτής της ασθένειας. Μάθαμε ότι ακόμη και ένα εξαιρετικά μικροσκοπικό ενδομητρίωμα μπορεί να σε κάνει να παραλύσεις από τον πόνο αν ερεθίζει κάποιο κοντινό νεύρο.

Μερικοί γιατροί πιστεύουν ότι η υστερεκτομή σε συνδυασμό με την αφαίρεση των ωοθηκών αποτελεί την τελική και οριστική λύση. Προτού, όμως, καταφύγει κανείς σε αυτή τη μέθοδο, μπορούν να χορηγηθούν ορμόνες με σκοπό τη διακοπή της ωορρηξίας για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Μερικές φορές, αυτό μπορεί να κάνει την ενδομητρίωση να υποχωρήσει στο διάστημα της θεραπείας και, σε μερικές περιπτώσεις, επί μήνες ή χρόνια μετά. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις συστήνεται να γίνει συντηρητική εγχείρηση, είτε με κανονική τομή είτε με λαπαροσκόπηση, προκειμένου να αφαιρεθεί ή να καταστραφεί το ενδομητρίωμα, πράγμα που μπορεί να κάνει ηπιότερα τα συμπτώματα.

Εγχείρηση και Επανεμφάνιση

Φάνηκε ότι αυτή η τελευταία μέθοδος ήταν η πλέον κατάλληλη για την περίπτωσή μου. Αφού αφαιρέθηκαν χειρουργικά οι κύστεις, ξαφνιάστηκα όταν ο γιατρός μού είπε ότι η εγχείρηση δεν θα έλυνε όλα τα προβλήματα της υγείας μου. Μου εξήγησε ότι θα χρειαζόταν να ελπίζω και ότι θα έπρεπε να αποδεχτώ την κατάστασή μου για να εξακολουθήσω να ζω όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικά παρά τις πιθανές μελλοντικές υποτροπές. Με διαβεβαίωσε ότι θα ήταν στη διάθεσή μου όποτε χρειαζόμουν τη βοήθειά του.

Ο γιατρός είπε ότι θα έπρεπε να κάνω υπερηχογράφημα στις ωοθήκες κάθε τρεις μήνες και ότι έπρεπε να είμαι προετοιμασμένη να παίρνω φάρμακα από καιρό σε καιρό, σύμφωνα με την κατάστασή μου. Μου σύστησε να ξεκινήσω αμέσως θεραπεία με ένα ανάλογο της ορμόνης GnRH. Με αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά σταμάτησε η απελευθέρωση ορμονών που διεγείρουν τη λειτουργία των ωοθηκών και έτσι βρέθηκα σε μια κατάσταση τεχνητής εμμηνόπαυσης. Αυτό το φάρμακο πρέπει να χορηγείται μόνο επί έξι μήνες,  επειδή μπορεί να προκαλέσει απώλεια οστικής πυκνότητας ή άλλες αλλαγές που σχετίζονται με την εμμηνόπαυση.

Περίπου ενάμιση μήνα μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, άρχισα να νιώθω και πάλι διαπεραστικό πόνο. Είχα διαβάσει για τα ποσοστά επανεμφάνισης και είχα προσπαθήσει να προετοιμαστώ για την επόμενη επίθεση της ενδομητρίωσης. Αλλά δεν περίμενα να έρθει τόσο γρήγορα. Το υπερηχογράφημα έδειξε ότι τώρα είχα μια μεγάλη κύστη στην αριστερή μου ωοθήκη. Αμέσως ακολούθησα την προτεινόμενη φαρμακευτική αγωγή επί μία εβδομάδα, και ο πόνος μειώθηκε. Ύστερα από μερικούς μήνες αυτή η κύστη εξαφανίστηκε. Ένα χρόνο αργότερα, όμως, εμφανίστηκε μια άλλη κύστη. Ούτως ή άλλως, για το υπόλοιπο της ζωής μου, θα πρέπει να είμαι άγρυπνη και υπό ιατρική παρακολούθηση.

Εφόσον η ενδομητρίωση είναι ασθένεια που σχετίζεται με τις ορμόνες και το ανοσολογικό σύστημα, υπάρχουν και άλλα πράγματα, εκτός των φαρμάκων, τα οποία βοηθούν το σώμα μου να βρίσκει την ισορροπία του. Χρειάστηκε να προσαρμόσω το διαιτολόγιό μου ώστε να τρώω περισσότερα λαχανικά και πολλά φρούτα, να παίρνω βιταμίνες και να ελαττώσω τη λήψη καφεΐνης. Γυμνάζομαι περισσότερο και αφιερώνω πιο πολύ χρόνο για ξεκούραση. Όλα αυτά με έχουν βοηθήσει να μειώσω τις παρενέργειες της φαρμακευτικής αγωγής και να κάνω το σώμα μου ισχυρότερο.

Στη διάρκεια αυτής της δοκιμασίας, έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα πολύτιμη η συμπονετική υποστήριξη, η αγάπη και η κατανόηση του συζύγου μου. Επιπρόσθετα, οι συνεργάτες μου​—όλοι τους εθελοντές στο γραφείο τμήματος της Εταιρίας Σκοπιά στην Ελλάδα—​μου έχουν συμπαρασταθεί, και αυτό με συγκινεί πάρα πολύ. Πάνω από όλα, έχω πάρει δύναμη από την προσωπική μου σχέση με τον Ιεχωβά, εκείνον που “με στηρίζει στο ντιβάνι της αρρώστιας”.​—Ψαλμός 41:3.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 10]

Να Επικοινωνείτε!

Η ασθένεια και ο πόνος μπορούν να δημιουργήσουν ένταση σε κάθε σχέση. Ταυτόχρονα όμως, προσφέρουν ευκαιρίες για πρόοδο. Όταν πάσχει κανείς από μια ασθένεια που φαίνεται ανίατη, η συμπεριφορά του μπορεί να είναι εμφανώς διαφορετική. Αυτό ίσως δημιουργήσει δυσκολίες μεταξύ των μελών της οικογένειας, κυρίως δε μεταξύ του αντρογύνου. Αντί να εγκαταλείπουν τον αγώνα, και οι δύο σύντροφοι πρέπει να προσπαθούν να καλλιεργούν και να χρησιμοποιούν τις ικανότητές τους για επικοινωνία​—αποφεύγοντας να κατηγορούν και σπεύδοντας να συγχωρούν.

Η γυναίκα που πάσχει από ενδομητρίωση πρέπει να θυμάται ότι ο καταμήνιος κύκλος είναι κάτι το ξένο για τον άντρα και ότι η πάθησή της μπορεί να είναι εντελώς ακατανόητη για αυτόν. Εντούτοις, αν ο σύζυγός της συμμετέχει καθώς διερευνάται το πρόβλημα, τότε θα μπορέσει να το κατανοήσει καλύτερα. Ακολουθούν μερικές συμβουλές για την ασθενή.

◼ Ο σύζυγός σας δεν μπορεί να διαβάζει τις σκέψεις σας​—να του λέτε πώς και πού πονάτε

◼ Να επιλέξετε ένα γιατρό που να μπορεί να ενημερώσει τόσο εσάς όσο και το σύζυγό σας σχετικά με την ενδομητρίωση και ο οποίος θα αφιερώσει επιπλέον χρόνο αν χρειαστεί

◼ Να λέτε στο σύζυγό σας πότε αλλάζει η διάθεσή σας​—ακόμη και όταν αλλάζει προς το καλύτερο!

◼ Να του ζητάτε να διαβάζει ύλη σχετική με την πάθησή σας

[Πλαίσιο/Διαγράμματα στη σελίδα 11]

Τι Είναι η Ενδομητρίωση;

Η ενδομητρίωση παίρνει το όνομά της από το ενδομήτριο​—τη στιβάδα κυττάρων που αποτελούν το εσωτερικό τοίχωμα της μήτρας. Η ενδομητρίωση είναι μια πάθηση κατά την οποία ιστός παρόμοιος με το ενδομήτριο εμφανίζεται σε διάφορα σημεία έξω από τη μήτρα. Η εστία της ασθένειας μπορεί να βρίσκεται σε κοντινά όργανα, όπως οι ωοθήκες, η ουροδόχος κύστη και το έντερο, και σε ορισμένες περιπτώσεις σε ολόκληρη την περιοχή της πυέλου.

Μολονότι η ενδομητρίωση περιλαμβάνει τη μη φυσιολογική ανάπτυξη ιστών, συνήθως δεν είναι καρκινική. Εκείνο που καθιστά την ενδομητρίωση μη φυσιολογική δεν είναι ο ίδιος ο ιστός, αλλά το γεγονός ότι βρίσκεται έξω από τη μήτρα. Μέσα στη μήτρα, ο ιστός του ενδομητρίου συμβάλλει στη διατροφή του εμβρύου που αναπτύσσεται στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Όταν η γυναίκα δεν είναι έγκυος, αποβάλλεται στη διάρκεια της εμμηνόρροιας.

Ωστόσο, ο ιστός του ενδομητρίου που βρίσκεται έξω από τη μήτρα δεν μπορεί να αποβληθεί από το σώμα. Το αποτέλεσμα είναι εσωτερική αιμορραγία, εκφυλισμός του αίματος και του ιστού που απορρίπτεται από τα ενδομητριώματα, φλεγμονή της γύρω περιοχής και σχηματισμός ουλώδους ιστού. Ανάλογα με το πού βρίσκεται το ενδομητρίωμα, μερικές άλλες επιπλοκές μπορεί να είναι ο σχηματισμός συμφύσεων, η αιμορραγία ή η απόφραξη των εντέρων, η παρεμπόδιση της λειτουργίας της ουροδόχου κύστης και η ρήξη του ενδομητριώματος, η οποία μπορεί να εξαπλώσει την ασθένεια. Τα συμπτώματα ίσως ενταθούν με το πέρασμα του χρόνου, αν και σε μερικές περιπτώσεις η ασθένεια παρουσιάζει κύκλους υποχώρησης και επανεμφάνισης.

[Διαγράμματα]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Σάλπιγγες

Ωοθήκες

Μήτρα

Ενδομήτριο (κύτταρα που αποτελούν το εσωτερικό τοίχωμα της μήτρας)

Κάθε μήνα, τα ενδομητριώματα διασπώνται και αιμορραγούν, αλλά δεν μπορούν να αποβληθούν από το σώμα

Ενδομητριώματα

Συμφύσεις των ωοθηκών

Ενδομητριώματα

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 12, 13]

«ΜΙΑ ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΑΡΡΩΣΤΙΑ»;

Προκειμένου να μάθουμε περισσότερα για τις διανοητικές και συναισθηματικές επιπτώσεις της ενδομητρίωσης, το Ξύπνα! μίλησε με τη Μαίρη Λου Μπόλγουεγκ, πρόεδρο του Συλλόγου Ενδομητρίωσης που εδρεύει στο Μιλγουόκι του Ουισκόνσιν. Ακολουθεί ένα απόσπασμα από τη συνέντευξη.

Ε: Ποιες είναι οι συναισθηματικές επιπτώσεις της ενδομητρίωσης στις γυναίκες;

Α: Πολλά εξαρτώνται από το πότε εμφανίζεται η ασθένεια. Όταν οι ασθενείς είναι έφηβες, η ασθένεια μπορεί να τις επηρεάσει πολύ άσχημα από συναισθηματική άποψη. Οι κοπέλες δεν μπορούν να κατανοήσουν πλήρως τι τους συμβαίνει, κυρίως επειδή συνήθως δεν εντοπίζεται η πάθησή τους σε αυτή την ηλικία. Επίσης, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες σε τέτοια ζητήματα. Δεν θέλουν να μιλάνε για αυτά ούτε στους γονείς τους ούτε σε κανέναν άλλον. Μπορεί, λοιπόν, αυτές οι κοπέλες να πιστέψουν ότι δεν είναι τόσο δυνατές ή τόσο υγιείς όσο οι υπόλοιποι άνθρωποι. Συχνά δυσκολεύονται να τα πάνε καλά στο σχολείο, ενώ πάσχει και η κοινωνική τους ζωή. Γνωρίζουμε για πολλές κοπέλες που εγκατέλειψαν το σχολείο. Κάθε εβδομάδα μαθαίνουμε τουλάχιστον για μια κοπέλα που αποτυγχάνει στο σχολείο εξαιτίας σοβαρών προβλημάτων σχετικών με την ενδομητρίωση.

Ε: Τι θα λέγατε για τις παντρεμένες και τις μεγαλύτερες γυναίκες;

Α: Ο πόνος μπορεί να προκαλέσει τεράστια προβλήματα σε ένα γάμο, ιδίως αν δεν έχει εντοπιστεί η πάθηση της γυναίκας. Αφότου γίνει η διάγνωση, το αντρόγυνο μπορεί να συνεργαστεί επειδή γνωρίζει τι συμβαίνει. Κατόπιν, υπάρχει ελπίδα να βρουν και οι δυο μαζί τρόπους για να αντισταθμίσουν τις συνέπειες της ασθένειας. Αλλά αν δεν γίνει σωστή διάγνωση, αυτό μπορεί να έχει πολύ άσχημες συνέπειες. Στο προσωπικό μας έχουμε μια γυναίκα που ο γιατρός τής είπε​—μπροστά στο σύζυγό της—​ότι όλα τα συμπτώματα ήταν αποκύημα της φαντασίας της. Ο σύζυγος πίστεψε το γιατρό, και τώρα έχουν πάρει διαζύγιο. Αυτή η έλλειψη κατανόησης αποτελεί τη μεγαλύτερη δυσκολία. Αν πας στο σπίτι και πεις στην οικογένειά σου ότι πάσχεις από κάποια χρόνια ασθένεια, λόγου χάρη από σκλήρυνση κατά πλάκας, το πιθανότερο είναι πως θα κερδίσεις τη συμπόνια και την υποστήριξή τους. Αλλά αν πας στο σπίτι και τους πεις ότι έχεις ενδομητρίωση, μπορεί να πουν: «Τι είναι πάλι αυτό;» Ίσως πιστεύουν ότι πρόκειται για μια παράξενη γυναικεία αρρώστια για την οποία κανείς δεν θέλει να μιλάει. Μπορεί να μη σου παράσχουν καμία υποστήριξη.

Ε: Τι είδους υποστήριξη πιστεύετε ότι μπορούν να παράσχουν οι σύζυγοι, τα παιδιά και οι γονείς σε μια γυναίκα που πάσχει από ενδομητρίωση;

Α: Κατ’ αρχάς, νομίζω ότι πρέπει να πιστέψουν τη γυναίκα και να πιστέψουν αυτά που της συμβαίνουν. Πρέπει να προσπαθήσουν να προσφέρουν την υποστήριξη που θα πρόσφεραν αν παρουσιαζόταν οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα υγείας. Μεγάλο μέρος αυτής της υποστήριξης περιλαμβάνει το να ενημερωθούν όσο το δυνατόν καλύτερα για την ασθένεια. Όταν μάθεις περισσότερα για την ασθένεια, μπορείς να κατανοήσεις τις επιπτώσεις της, καθώς και τις παρενέργειες μερικών φαρμάκων. Επιπλέον, νομίζω ότι οι περισσότερες κοινωνίες σε όλο τον κόσμο έχουν δημιουργήσει ένα ταμπού​—ντρέπονται να μιλάνε για τη γυναικεία βιολογία. Αυτό είναι στ’ αλήθεια λυπηρό. Άρα, νομίζω ότι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε παγκόσμια ίσως είναι το να αλλάξουμε τη νοοτροπία των ανθρώπων αναφορικά με το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα.

[Εικόνα]

Μαίρη Λου Μπόλγουεγκ