Ο Πιο Παλιός Ξυλοκόπος Εργάζεται Ακόμη

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ έχουν εφεύρει πολλά εργαλεία για να κόβουν ξύλα, όπως τσεκούρια, σφήνες, κορδέλες και πριόνια. Επίσης υπάρχουν τρακτέρ με οδοντωτούς σφιγκτήρες που μπορούν να κόψουν τεράστιους κορμούς δέντρων. Αλλά τα αρχαιότερα εργαλεία για κόψιμο ξύλων δεν είναι ανθρωποποίητα. Είναι δυο καλά ζευγάρια κοφτερά δόντια​—τα δόντια του κάστορα, του πιο παλιού ξυλοκόπου.

Ένας ενήλικος κάστορας μπορεί να φτάσει σε μήκος τα 130 εκατοστά και να ξεπεράσει σε βάρος τα 27 κιλά. Επειδή οι πάνω και οι κάτω κοπτήρες του αναπτύσσονται συνεχώς, ο κάστορας πρέπει να τους «τροχίζει» συχνά. Ένα στρώμα από σκληρό σμάλτο καλύπτει την εξωτερική επιφάνεια των κοπτήρων του, δημιουργώντας μια κοφτερή, λοξή άκρη. Αυτά τα φυσικά σκαρπέλα, που είναι κυρτωμένα προς τα μέσα και κινούνται με τη βοήθεια των πολύ δυνατών μυών του σαγονιού, κόβουν με άνεση ακόμη και το σκληρότερο ξύλο.

Ζεστό Τρίχωμα, Ουρά Πολλαπλών Χρήσεων

Οι άνθρωποι που ζουν σε ψυχρό κλίμα εκτιμούν την αξία ενός ζεστού, αδιάβροχου παλτού. Ο κάστορας ποτέ δεν χρειάζεται να αγοράσει ένα τέτοιο πανωφόρι, γιατί είναι προικισμένος με χοντρή γούνα. Η γούνα του κάστορα έχει χρώμα που κυμαίνεται από καστανόχρυσο μέχρι σκούρο καφέ και αποτελείται από δύο στρώσεις. Η επιφανειακή στρώση, το πυκνό υποτρίχωμα, αποτελείται από πολύ λεπτές ίνες καλυμμένες με μικροσκοπικά άγκιστρα τα οποία μπλέκονται μεταξύ τους για να προστατεύουν τον κάστορα από το νερό και το κρύο. Μακρύτερες, πιο αδρές τρίχες προστατεύουν το υποτρίχωμα και βοηθούν τον κάστορα να τινάζει το νερό. Αν λάβουμε υπόψη τη λαμπερή απόχρωση και τη βελούδινη υφή, δεν θα μας παραξενέψει το γεγονός ότι τα ενδύματα από γούνα κάστορα είναι περιζήτητα! Μάλιστα στον Καναδά υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία οι προβιές του κάστορα χρησίμευαν και ως ένα είδος χρημάτων!

Όλοι οι κάστορες έχουν δύο ζευγάρια ασυνήθιστους αδένες στη βάση της ουράς. Το ένα ζευγάρι εκκρίνει ένα ειδικό λάδι και το άλλο παράγει το καστόριο, ένα αρωματικό έκκριμα με δυνατή αλλά όχι δυσάρεστη μυρωδιά. Ο κάστορας χρησιμοποιεί αυτά τα υγρά με πολλούς τρόπους, όπως για να κάνει αδιάβροχη τη γούνα του και για να ελκύει άλλους κάστορες. Το καστόριο είναι επίσης χρήσιμο και για τους ανθρώπους, εφόσον οι αρωματοποιοί το χρησιμοποιούν σε μερικά από τα αρώματά τους.

Η ουρά του κάστορα είναι μοναδική. Μοιάζει με κουπί, έχει μήκος 30 εκατοστά και χρησιμοποιείται με πολλούς τρόπους. Μέσα στο νερό, για παράδειγμα, ο κάστορας χρησιμοποιεί την ουρά του ως πηδάλιο  πλεύσης. Στην ξηρά τη χρησιμοποιεί για να μένει σταθερός καθώς ροκανίζει τα δέντρα. Όταν εμφανίζεται κίνδυνος, ο κάστορας χτυπάει την ουρά του στην επιφάνεια του νερού, προειδοποιώντας τους άλλους κάστορες που τον ακούνε να τρέξουν για να σωθούν. Για να διασαφηνίσουμε μια παρανόηση, όμως, ο κάστορας δεν χρησιμοποιεί την ουρά του όπως ο χτίστης το μυστρί για να βάζει λάσπη στα φράγματά του.

Τροφή και Νερό

Τι τρώει ο κάστορας; Ο τρυφερός εσωτερικός φλοιός και τα μπουμπούκια της λεύκας ή της ιτιάς είναι τα αγαπημένα του φαγητά. Γι’ αυτό, όταν κόβει ένα δέντρο για κάποιο οικοδομικό έργο, ο κάστορας μπορεί ταυτόχρονα να απολαμβάνει και ένα χορταστικό γεύμα. Μερικές φορές ενώ ένας κάστορας είναι απασχολημένος με το κόψιμο ενός κορμού, κάποιος άλλος έρχεται κρυφά και κλέβει μερικές νόστιμες φλούδες από τη μεριά που δεν βλέπει ο πρώτος.

Κατά τη διάρκεια του χειμώνα ο κάστορας χρησιμοποιεί ένα μοναδικό σύστημα αποθήκευσης τροφής. Πρώτα, σκάβει μια βαθιά τρύπα στον πυθμένα​—κατόρθωμα που δεν είναι πολύ δύσκολο, αφού ο κάστορας μπορεί να παραμείνει κάτω από το νερό 15 λεπτά κάθε φορά. Κατόπιν ο κάστορας στοιβάζει κλαδιά λεύκας, ιτιάς και άλλων δέντρων στην επιφάνεια του νερού πάνω από την τρύπα. Καθώς στοιβάζονται ολοένα και πιο πολλά ξύλα, ο σωρός τελικά φτάνει στον πάτο της τρύπας. Αργότερα, όταν παγώνει η  λίμνη και το χιόνι παρεμποδίζει τις δραστηριότητες στην επιφάνεια, η αποικία των καστόρων έχει ένα καλά εφοδιασμένο υποβρύχιο «κελάρι».

Όσο για το νερό, λίγα ζώα της ξηράς νιώθουν τόσο άνετα μέσα σε αυτό όσο ο κάστορας. Εκτός από την πυκνή γούνα του, που γίνεται αδιάβροχη με τη χρήση του ειδικού λαδιού, ο κάστορας έχει επίσης ένα υποδόριο στρώμα λίπους το οποίο του παρέχει μόνωση ακόμη και στο πιο κρύο νερό. Μάλιστα οι κάστορες ζευγαρώνουν κάτω από το νερό! Εφόσον το νερό παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στη ζωή τους, ποτέ δεν θα τους βρείτε να ζουν μακριά από λίμνες και ποτάμια.

Κάστορες και Άνθρωποι

Οι κάστορες είναι πειθήνια ζώα και γίνονται εύκολα φίλοι με τους ανθρώπους που τους συμπεριφέρονται καλοσυνάτα. Αυτά τα ζώα περιποιούνται τακτικά τον εαυτό τους και διατηρούνται καθαρά. Στο παρελθόν, οι Ιθαγενείς Αμερικανοί συχνά είχαν κάστορες για κατοικίδια ζώα κοντά στους καταυλισμούς τους. Πρέπει να το σκεφτείτε καλά, όμως, πριν φέρετε έναν κάστορα μέσα στο σπίτι σας. Το πρόβλημα είναι ότι οι κάστορες ποτέ δεν σταματούν να χτίζουν. «Όταν τους κρατάτε μέσα στο σπίτι», γράφει η περιβαλλοντολόγος Άλις Άουτγουοτερ, «θα κόψουν τα πόδια από τα τραπέζια και τις καρέκλες και θα χτίσουν μικρά φράγματα ανάμεσα στα έπιπλα». Το ίδιο μπορεί να συμβεί στα δέντρα και στους πασσάλους του φράχτη στην αυλή σας.

Αλλά προέκυψαν ακόμα πιο σοβαρά προβλήματα ανάμεσα στους κάστορες και στους ανθρώπους. Για παράδειγμα, μερικοί ιδιοκτήτες γης παραπονιούνται ότι τα φράγματα που φτιάχνουν οι κάστορες κάνουν τα ποτάμια να φουσκώνουν, με αποτέλεσμα να προκαλούνται ζημιές στην περιουσία τους. Ωστόσο, επιστήμονες και άλλα άτομα αντικρούουν αυτά τα παράπονα τονίζοντας τα οφέλη που προκύπτουν από τη δραστηριότητα των καστόρων. Για παράδειγμα, η εργασία που κάνουν οι κάστορες για τη συγκράτηση του νερού διατηρεί και καθαρίζει το νερό, και δημιουργεί συνθήκες που βοηθούν πολλά είδη να συντηρούνται στη ζωή. Μάλιστα μερικοί λένε ότι οι τεχνητές λιμνούλες που δημιουργούν οι κάστορες έχουν μειώσει τις συνέπειες της ξηρασίας.

Οι φυσιοδίφες υπολογίζουν ότι τώρα ζουν περίπου 10.000.000 κάστορες στις ηπειρωτικές Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, μερικοί υπολογίζουν ότι πριν από 500 χρόνια ζούσαν πάνω από 200.000.000 στην ίδια περιοχή. Απλώς σκεφτείτε: Δεκάδες εκατομμύρια «ξυλοκόποι» πιθανόν να εργάζονταν στα δάση της Βόρειας Αμερικής πριν φτάσουν οι πρώτοι Ευρωπαίοι. Αλλά αντί να βρουν μια χέρσα γη χωρίς δέντρα, εκείνοι οι πρώτοι άποικοι αντίκρισαν απέραντα, θαλερά δάση. Είναι φανερό ότι ο κάστορας παίζει σημαντικό ρόλο στην οικολογία του πλανήτη μας. Γι’ αυτό, μπορούμε να είμαστε ευγνώμονες που ο πιο παλιός ξυλοκόπος εργάζεται ακόμη!

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 22, 23]

«Πολυάσχολος σαν Κάστορας»

Εκείνος που επινόησε αυτή τη φράση στην αγγλική γλώσσα πιθανώς παρατήρησε τους κάστορες καθώς έφτιαχναν φράγματα σε ένα ποτάμι ή έχτιζαν το σπίτι τους. Πραγματικά, αυτά τα ζώα φαίνεται να είναι ακούραστα καθώς κόβουν δέντρα και σέρνουν τα κομμάτια στο «εργοτάξιό» τους. Μερικές φορές, σκάβουν ακόμα και κανάλια για να μεταφέρουν τα οικοδομικά υλικά στη σωστή τοποθεσία.

Πώς χτίζουν τα φράγματά τους οι κάστορες; Πρώτα, για να στηρίξουν την κατασκευή, σφηνώνουν κλαδιά στον πυθμένα του ποταμού. Αν το ποτάμι είναι πλατύ, οι κάστορες φροντίζουν να δώσουν στο ανάχωμά τους κυρτό σχήμα αντίθετα με τη ροή του νερού, ώστε να γίνει πιο ισχυρό. Χρησιμοποιώντας και άλλα ξύλα, γεμίζουν το άνοιγμα μέχρι το κατάλληλο ύψος και μετά κλείνουν τις τρύπες με λάσπη και πέτρες. Για να γίνει γερό το φράγμα, οι κάστορες το ενισχύουν σφηνώνοντας πλαγίως κλαδιά στην κοίτη του ποταμού από την πλευρά της ροής του νερού. Μάλιστα αυτά τα εργατικά πλάσματα κάνουν και τακτικές επισκευές στα έργα τους!

Σύντομα σχηματίζεται μια μικρή γαλήνια λίμνη πίσω από το φράγμα αντίθετα με τη ροή του νερού. Εδώ οι κάστορες χτίζουν ασφαλείς κατοικίες​—πρώτα μια απλή φωλιά στην όχθη του ποταμού ενόσω οικοδομείται το φράγμα και μετά ένα θολωτό «σπίτι» από λάσπη και κλαδιά μέσα στο νερό. Για να προφυλάσσονται από τα αρπακτικά, οι κάστορες χρησιμοποιούν υποβρύχιες εισόδους. Ασφαλείς στο εσωτερικό, ξεκουράζονται και ανατρέφουν τα μικρά τους.

Ο κάστορας είναι στ’ αλήθεια εργατικός. Ορισμένοι επιστήμονες στο Ουαϊόμινγκ των ΗΠΑ ελευθέρωσαν δέκα κάστορες​—πέντε αρσενικούς και πέντε θηλυκούς—​σε μια περιοχή όπου δεν είχε εντοπιστεί κανένας κάστορας για πολύ καιρό. Ένα χρόνο μετά, οι ερευνητές επέστρεψαν και διαπίστωσαν ότι εκείνοι οι κάστορες είχαν ιδρύσει πέντε διαφορετικές αποικίες και είχαν χτίσει 55 φράγματα!

[Εικόνες στη σελίδα 24]

Κάστορας σε ώρα εργασίας· φωλιά και φράγμα κάστορα· νεογέννητος κάστορας