Από τον Πόνο στην Αναισθησία

ΠΡΙΝ από τη δεκαετία του 1840, οι ασθενείς που έμπαιναν στο χειρουργείο δεν ήταν απλώς αγχωμένοι. Ήταν τρομοκρατημένοι! Γιατί; Επειδή δεν υπήρχε αναισθησία. Στο βιβλίο του «Νικήσαμε τον Πόνο» (“We Have Conquered Pain”), ο Ντένις Φράντεν αναφέρει: «Λέγεται ότι οι χειρουργοί έμπαιναν στο χειρουργείο με ένα μπουκάλι ουίσκι σε κάθε χέρι​—το ένα για τον ασθενή και το άλλο για το γιατρό, ώστε να μπορεί να αντέξει τις κραυγές του ασθενούς».

Ο Ασθενής Έπρεπε να Μεθύσει ή να «Φτιαχτεί»!

Οι γιατροί, οι οδοντίατροι και οι ασθενείς δοκίμαζαν σχεδόν τα πάντα για να ελαττώσουν τον πόνο της εγχείρησης. Οι Κινέζοι και οι Ινδοί γιατροί χρησιμοποιούσαν μαριχουάνα και χασίς. Επίσης, σε πολλά μέρη του κόσμου χρησιμοποιούνταν ευρέως το όπιο, όπως και το αλκοόλ. Ο αρχαίος Έλληνας γιατρός Διοσκουρίδης​—ο πρώτος που γνωρίζουμε ότι χρησιμοποίησε τη λέξη «αναισθησία»—​απέδιδε αναισθητικές ιδιότητες σε ποτά φτιαγμένα από μανδραγόρες και κρασί. Σε μεταγενέστερες εποχές μερικοί γιατροί πειραματίστηκαν ακόμη και με τον υπνωτισμό.

Ωστόσο, η ανακούφιση από τον πόνο κάθε άλλο παρά ικανοποιητική ήταν. Γι’ αυτό, οι χειρουργοί και οι οδοντίατροι εργάζονταν όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Μάλιστα αξιολογούνταν ανάλογα με την ταχύτητά τους. Αλλά ακόμη και ο ταχύτερος μπορούσε να προκαλέσει αφόρητο πόνο. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι προτιμούσαν συνήθως να υποφέρουν κάθε είδους ασθένεια​—από όγκους μέχρι και ένα σωρό σάπια δόντια—​παρά να υποστούν τον πόνο μιας εγχείρησης ή μιας εξαγωγής δοντιού.

«Γλυκό Βιτριόλι» και «Ιλαρό Αέριο»

Το 1275, ο Ισπανός γιατρός Ρέιμοντ Λούλους, πειραματιζόμενος με διάφορες χημικές ουσίες, συνέθεσε ένα πτητικό, εύφλεκτο υγρό που το ονόμασε «γλυκό βιτριόλι». Το 16ο αιώνα, ο ελβετικής καταγωγής γιατρός που έγινε γνωστός ως Παράκελσος έδωσε σε κοτόπουλα να εισπνεύσουν «γλυκό βιτριόλι» και παρατήρησε ότι, όχι μόνο αποκοιμιούνταν, αλλά επίσης δεν ένιωθαν τον πόνο. Όπως ο Λούλους παλιότερα, έτσι και αυτός δεν πειραματίστηκε σε ανθρώπους. Το 1730, ο Γερμανός χημικός Φρομπένιους έδωσε σε αυτό το υγρό το σημερινό του όνομα, αιθέρας, του οποίου η κυριολεκτική σημασία είναι «ουρανός». Εντούτοις, επρόκειτο να περάσουν άλλα 112 χρόνια προτού αναγνωριστούν πλήρως οι αναισθητικές ιδιότητες του αιθέρα.

Στο μεταξύ, το 1772, ο Άγγλος επιστήμονας Τζόσεφ Πρίστλι ανακάλυψε το αέριο υποξείδιο του αζώτου. Αρχικά, νόμιζαν ότι αυτό το αέριο ήταν θανατηφόρο, ακόμη και σε μικρές δόσεις. Ωστόσο, το 1799, ο Βρετανός χημικός και εφευρέτης  Χάμφρι Ντέιβι αποφάσισε να το διαπιστώσει αυτό πειραματιζόμενος στον εαυτό του. Προς έκπληξή του, διαπίστωσε ότι το υποξείδιο του αζώτου τον έκανε να γελάει, και γι’ αυτό του έδωσε το παρατσούκλι «ιλαρό αέριο». Ο Ντέιβι έγραψε σχετικά με τις πιθανές αναισθητικές ιδιότητες του υποξειδίου του αζώτου, αλλά τότε κανείς δεν έκανε περαιτέρω έρευνες.

Πάρτι με Αιθέρα και «Ιλαρό Αέριο»

Τα αστεία καμώματα του Ντέιβι όταν βρισκόταν υπό την επήρεια του «ιλαρού αερίου»​—στο οποίο εθίστηκε προσωρινά—​έγιναν ευρέως γνωστά. Σύντομα επικράτησε η συνήθεια να το εισπνέουν για να έρχονται σε κατάσταση ευθυμίας. Ακόμη και πλανόδιοι θεατρίνοι, ως μέρος του προγράμματός τους, καλούσαν στη σκηνή εθελοντές από το ακροατήριο για να εισπνεύσουν ο ένας μετά τον άλλον υποξείδιο του αζώτου. Το αέριο διέλυε τις αναστολές των εθελοντών που το εισέπνεαν, και σύντομα τα ασυγκράτητα αστεία καμώματά τους έκαναν τα ακροατήρια να ξεκαρδίζονται στα γέλια.

Την ίδια περίπου εποχή, έγινε δημοφιλής και η χρήση του αιθέρα για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Κάποια μέρα, όμως, ένας νεαρός Αμερικανός γιατρός ονόματι Κρόφορντ Γ. Λονγκ παρατήρησε ότι οι φίλοι του δεν ένιωθαν πόνο όταν τραυματίζονταν την ώρα που τρέκλιζαν εδώ και εκεί υπό την επήρεια του αιθέρα. Αμέσως σκέφτηκε ότι ο αιθέρας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη χειρουργική. Τότε παρουσιάστηκε η κατάλληλη ευκαιρία​—ένας από αυτούς που διασκέδαζαν χρησιμοποιώντας αιθέρα, ο φοιτητής Τζέιμς Βέναμπλ, είχε δύο μικρούς όγκους τους οποίους ήθελε να αφαιρέσει. Ωστόσο, φοβούμενος τον πόνο της εγχείρησης, ο Βέναμπλ την ανέβαλλε διαρκώς. Γι’ αυτό, ο Λονγκ τού σύστησε να κάνει την εγχείρηση ενώ θα ήταν υπό την επήρεια αιθέρα. Ο Βέναμπλ συμφώνησε, και στις 30 Μαρτίου 1842 χειρουργήθηκε ανώδυνα. Εντούτοις, ο Λονγκ δεν ανακοίνωσε την ανακάλυψή του παρά μόνο το 1849.

Οι Οδοντίατροι Ανακαλύπτουν και Αυτοί την Αναισθησία

Το Δεκέμβριο του 1844, ο Αμερικανός οδοντίατρος Χόρας Γουέλς παρακολούθησε την παράσταση ενός περιοδεύοντα θιάσου όπου κάποιος ονόματι Γκάρντνερ Κόλτον χρησιμοποιούσε στο νούμερό του υποξείδιο του αζώτου. Ο Γουέλς προθυμοποιήθηκε να δοκιμάσει αυτό το αέριο, αλλά διατήρησε αρκετά τις αισθήσεις του για να παρατηρήσει ότι κάποιος άλλος από τους συμμετέχοντες χτυπούσε τα πόδια του πάνω σε έναν σκληρό πάγκο χωρίς να νιώθει καθόλου πόνο, μολονότι αιμορραγούσε. Εκείνο το βράδυ, ο Γουέλς πήρε την απόφαση να δοκιμάσει το υποξείδιο του αζώτου στην οδοντιατρική​—αλλά αφού θα το δοκίμαζε πρώτα στον εαυτό του. Προμηθεύτηκε αέριο από τον Κόλτον και διευθέτησε να του βγάλει έναν ενοχλητικό φρονιμίτη κάποιος συνάδελφός του οδοντίατρος, ο Τζον Ριγκς. Η εξαγωγή έγινε με επιτυχία.

Ο Γουέλς αποφάσισε να δημοσιοποιήσει την ανακάλυψή του παρουσιάζοντάς την ενώπιον των συναδέλφων του. Εντούτοις, λόγω της μεγάλης του νευρικότητας χορήγησε λίγο αέριο, και γι’ αυτό ο ασθενής έβαλε τις φωνές όταν του έβγαλε το δόντι. Αμέσως το ακροατήριο άρχισε να τον περιπαίζει. Αλλά έπρεπε να είχαν ρωτήσει τον ασθενή, ο οποίος ομολόγησε αργότερα στον Γουέλς ότι, μολονότι φώναζε, ένιωσε λίγο πόνο.

 Στις 30 Σεπτεμβρίου 1846, ένας άλλος Αμερικανός οδοντίατρος, ο Γουίλιαμ Μόρτον, έκανε ανώδυνη εξαγωγή δοντιού σε κάποιον ασθενή στον οποίο είχε χορηγήσει αιθέρα​—την ίδια ένωση που είχε χρησιμοποιήσει και ο Λονγκ το 1842. Ο Μόρτον ετοίμασε τον αιθέρα με τη βοήθεια του διακεκριμένου χημικού Τσαρλς Τόμας Τζάκσον. Σε αντίθεση με τον Λονγκ, ο Μόρτον διευθέτησε να παρουσιάσει τις αναισθητικές ιδιότητες του αιθέρα κατά την εγχείρηση ενός ασθενούς η οποία θα γινόταν δημοσίως. Στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης, στις 16 Οκτωβρίου 1846, ο Μόρτον υπέβαλε τον ασθενή σε αναισθησία. Κατόπιν, ένας χειρουργός, ο Δρ Γουόρεν, έκανε την εγχείρηση​—αφαίρεσε έναν όγκο από τη γνάθο του ασθενούς. Η εγχείρηση ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη. Σύντομα τα νέα διαδόθηκαν αστραπιαία σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.

Επιπρόσθετες Ανακαλύψεις

Ως αποτέλεσμα αυτών των συναρπαστικών ανακαλύψεων, συνεχίστηκαν τα πειράματα με διάφορα αέρια. Το χλωροφόρμιο, που ανακαλύφτηκε το 1831, χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς το 1847. Σε μερικά μέρη έγινε γρήγορα το δημοφιλέστερο αναισθητικό. Σύντομα, το χλωροφόρμιο άρχισε να χορηγείται στις γυναίκες που γεννούσαν, περιλαμβανομένης και της Βασίλισσας Βικτωρίας της Αγγλίας, τον Απρίλιο του 1853.

Δυστυχώς, η ιστορία της γενικής αναισθησίας αμαυρώθηκε κατά κάποιον τρόπο. Ξέσπασε μεγάλη διαμάχη για το ποιος​—ο Λονγκ, ο Γουέλς, ο Μόρτον ή ο Τζάκσον, ο διακεκριμένος χημικός που βοήθησε τον Μόρτον—​θα κέρδιζε την αναγνώριση για την ανακάλυψη της αναισθησίας (όχι, φυσικά, για αυτές καθαυτές τις χημικές ενώσεις). Ποτέ δεν υπήρξε ομοφωνία ως προς αυτό, αλλά κρίνοντας νηφάλια εκ των υστέρων, πολλοί αναγνωρίζουν τη συμβολή και των τεσσάρων αυτών αντρών.

Στο μεταξύ, γινόταν πρόοδος στον τομέα της τοπικής αναισθησίας, η οποία συχνά ονομάζεται περιοχική αναισθησία. Χρησιμοποιούνται αναισθητικά τα οποία επιτρέπουν στους ασθενείς να διατηρούν τις αισθήσεις τους, ενώ αναισθητοποιείται μια συγκεκριμένη περιοχή του σώματός τους. Σήμερα, οι χειρουργοί οδοντίατροι χρησιμοποιούν ευρέως την τοπική αναισθησία όταν ασχολούνται με τα δόντια ή τα ούλα, και οι γιατροί τη χρησιμοποιούν για μικροεπεμβάσεις και για την περιποίηση τραυμάτων. Οι αναισθησιολόγοι χορηγούν ευρέως τοπική αναισθησία σε γυναίκες που γεννούν.

Με την πάροδο του χρόνου, η αναισθησιολογία εξελίχθηκε σε ξεχωριστό κλάδο της ιατρικής. Οι σύγχρονοι αναισθησιολόγοι συμμετέχουν στην προετοιμασία των ασθενών για χειρουργικές επεμβάσεις. Προκαλούν αναισθησία χρησιμοποιώντας υπερσύγχρονες συσκευές και περίπλοκα αναισθητικά, που είναι μείγματα αρκετών χημικών ουσιών, μαζί με οξυγόνο. Στην πραγματικότητα, πολλοί ασθενείς ίσως να μη συνειδητοποιούν καν ότι ο γιατρός τους χρησιμοποιεί αναισθητικά αέρια επειδή συχνά αυτά χορηγούνται μετά την προνάρκωση, η οποία γίνεται ενδοφλεβίως. Ο αναισθησιολόγος ασχολείται, επίσης, με την αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου.

Αν, λοιπόν, χρειαστεί ποτέ να υποβληθείτε σε χειρουργική επέμβαση, προσπαθήστε να αποφύγετε το υπερβολικό άγχος. Φανταστείτε να ήσασταν ξαπλωμένος σε ένα πρωτόγονο χειρουργικό τραπέζι πριν από δύο περίπου αιώνες. Θα άνοιγε η πόρτα, και θα έμπαινε ο χειρουργός σας με δυο μπουκάλια ουίσκι στα χέρια. Ξαφνικά, οι σύγχρονες συσκευές που χρησιμοποιεί ο αναισθησιολόγος σάς φαίνονται σχεδόν φιλικές, έτσι δεν είναι;

[Πλαίσιο στη σελίδα 22]

ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ​—Ο Ανατολικός Τρόπος για Ανακούφιση από τον Πόνο

Ο βελονισμός είναι μια αρχαία κινεζική μέθοδος θεραπείας που λέγεται ότι ανακουφίζει από τον πόνο. Οι βελονιστές εισάγουν βελόνες σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, συνήθως μακριά από την περιοχή που απαιτεί θεραπεία. Αφού εισαγάγουν τις βελόνες, μπορεί να τις περιστρέφουν ή να τις συνδέσουν με ηλεκτρικό ρεύμα χαμηλής τάσης. Η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica) λέει ότι ο βελονισμός «χρησιμοποιείται συστηματικά στην Κίνα για την επίτευξη αναισθησίας κατά τις χειρουργικές επεμβάσεις. Δυτικοί επισκέπτες έχουν δει να γίνονται περίπλοκες (και κατά κανόνα επώδυνες) χειρουργικές επεμβάσεις σε Κινέζους ασθενείς που διατηρούν πλήρως τις αισθήσεις τους, και στους οποίους έχει γίνει τοπική αναισθησία μόνο μέσω βελονισμού».

Ο βελονισμός πρέπει να εφαρμόζεται μόνο από έμπειρους θεραπευτές που έχουν λάβει την κατάλληλη ιατρική εκπαίδευση. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια (Encyclopedia Americana), «έχουν συμβεί σοβαρά ατυχήματα όταν οι βελόνες διατρύπησαν την καρδιά ή τους πνεύμονες, ενώ ενδέχεται να παρουσιαστεί ηπατίτιδα, τοπική μόλυνση και παρόμοιες επιπλοκές όταν οι βελόνες που χρησιμοποιούνται δεν είναι αποστειρωμένες». Φυσικά, η χρήση γενικής αναισθησίας εμπερικλείει και αυτή κινδύνους, όπως και οι εγχειρήσεις αυτές καθαυτές​—όποια μορφή αναισθησίας και αν χρησιμοποιηθεί.

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Η αναισθησιολογία έχει γίνει ξεχωριστός κλάδος της ιατρικής

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από Departments of Anesthesia and Bloodless Medicine and Surgery, Bridgeport Hospital-CT

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 21]

Σελίδες 2 και 21: Από Medicine and the Artist (Ars Medica) κατόπιν αδείας από Philadelphia Museum of Art/Carl Zigrosser/Dover Publications, Inc.