Φρουροί που Προστατεύουν την Υγεία Σας

«ΑΓΑΠΗΤΗ ΜΟΥ ΚΥΡΙΑ», είπε ο γιατρός καθώς έλεγχε τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος, «το ανοσολογικό σας σύστημα είναι πολύ εξασθενημένο». Η Βερόνικα δεν ένιωθε καλά εδώ και λίγο καιρό. Ήταν εξασθενημένη από μια βρογχίτιδα που είχε υποτροπιάσει επανειλημμένα, και πρόσφατα είχε πάθει ωτίτιδα καθώς και μια παραρρινοκολπίτιδα που την ταλαιπωρούσε.

Τι είναι οι ανοσολογικοί μηχανισμοί, και γιατί είναι τόσο σημαντικοί; Πώς λειτουργούν;

Προστασία από Επιθέσεις

Το ανοσολογικό σύστημα περιλαμβάνει ένα περίπλοκο δίκτυο μορίων και εξειδικευμένων κυττάρων τα οποία συνεργάζονται στενά για την καταπολέμηση των λοιμώξεων. Βασιζόμαστε στο ανοσολογικό μας σύστημα για να μας προστατέψει από τις επιθέσεις ξένων εισβολέων, όπως είναι τα βακτήρια και οι ιοί.

Για να φανεί αυτό πιο παραστατικά, θα μπορούσαμε να παραβάλουμε το σώμα με μια αρχαία πόλη. Μια συνηθισμένη πόλη μπορεί να βρισκόταν σε ψηλό σημείο ώστε τα εχθρικά στρατεύματα να είναι ορατά από μεγάλη απόσταση. Επίσης, η πόλη προστατευόταν από τείχη και πύλες, όπου υπήρχαν φύλακες και φρουροί. Έχοντας ένα τέτοιο αμυντικό σύστημα, η πόλη παρέμενε ασφαλής τόπος κατοικίας. Αν παραβάλουμε το σώμα μας με μια τέτοια πόλη, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τι απαιτείται για την προστασία της από επιθέσεις.

Για το σώμα μας, η πρώτη γραμμή άμυνας εναντίον της εισβολής μικροβίων αποτελείται από το δέρμα και τους βλεννογόνους (για παράδειγμα, αυτούς που βρίσκονται στα τοιχώματα της μύτης και του λαιμού). Το δέρμα μας ενεργεί ως ένας σημαντικός φυσικός φραγμός. Πολλά από τα δισεκατομμύρια μικρόβια που έχουμε στην επιφάνεια του δέρματός μας καταστρέφονται όταν αποβάλλονται μαζί με τα εξωτερικά στρώματα του δέρματος.

Οι βλεννογόνοι είναι λιγότερο ανθεκτικοί από το δέρμα και πιο ευάλωτοι. Ωστόσο, περιέχουν πολλές φυσικές ουσίες που καταπολεμούν τα μικρόβια. Μια τέτοια ουσία, η λεγόμενη λυσοζύμη, υπάρχει στα δάκρυα, στο σάλιο και στον ιδρώτα. Ενώ η οξύτητα του ιδρώτα αρκεί από μόνη της για να εμποδίσει την ανάπτυξη  πολλών μικροβίων, η λυσοζύμη τα σκοτώνει καταστρέφοντας τα κυτταρικά τους τοιχώματα. Γι’ αυτόν το λόγο, οι πληγές ενός ζώου μπορούν να επουλωθούν πιο εύκολα απλώς επειδή το ζώο τις γλείφει.

Οι Βασικοί Φρουροί​—Τα Λευκά Αιμοσφαίρια

Ας υποθέσουμε ότι ορισμένα βακτήρια που μπορούν να προκαλέσουν κάποια αρρώστια καταφέρνουν να διεισδύσουν στην «πόλη» μας μέσω ενός τραύματος ή μιας μόλυνσης. Αμέσως, ένας στρατός κυττάρων αναλαμβάνει δράση, έχοντας έναν και μόνο σκοπό​—την εξάλειψη του μικροβίου που εισέβαλε και κατόπιν την ανάρρωση από την ασθένεια. Τα κύτταρα που μάχονται για να υπερασπίσουν το σώμα ονομάζονται λευκοκύτταρα, ή αλλιώς λευκά αιμοσφαίρια. Τρεις βασικοί τύποι λευκών αιμοσφαιρίων σε αυτό το στάδιο της μάχης είναι τα μονοκύτταρα, τα ουδετερόφυλα και τα λεμφοκύτταρα.

Όταν τα μονοκύτταρα «ακούν» χημικά σήματα που δείχνουν ότι υπάρχει κάποια φλεγμονή σε μια ορισμένη περιοχή, φεύγουν από το κυκλοφορικό σύστημα και διεισδύουν στο μολυσμένο ιστό, όπου γίνονται μακροφάγα, δηλαδή «μεγάλοι φαγάδες». Εκεί καταβροχθίζουν οτιδήποτε θεωρεί ο οργανισμός ξένο σώμα. Επιπρόσθετα, εκκρίνουν σημαντικές ουσίες που ονομάζονται κυτοκίνες, οι οποίες προετοιμάζουν το σώμα για να καταπολεμήσει τη μόλυνση. Μία από τις λειτουργίες των κυτοκινών είναι να προκαλούν πυρετό. Ο πυρετός είναι ένα χρήσιμο φαινόμενο διότι δείχνει ότι οι αμυντικοί μηχανισμοί έχουν αναλάβει δράση. Μπορεί να επιταχύνει τη διαδικασία της θεραπείας, καθώς και να παίξει το ρόλο ενός χρήσιμου οδηγού για τη διάγνωση.

Στη συνέχεια, τα ουδετερόφυλα «ακούν» τα χημικά σήματα που έρχονται από τη μολυσμένη περιοχή και σπεύδουν να βοηθήσουν τα μακροφάγα. Και αυτά επίσης στην κυριολεξία καταπίνουν τα βακτήρια. Όταν αυτά τα ουδετερόφυλα πεθαίνουν, αποβάλλονται από το σώμα με τη μορφή πύου. Έτσι λοιπόν, ο σχηματισμός πύου είναι άλλο ένα είδος άμυνας. Σε αυτή την περίπτωση, εφαρμόζεται η λατινική έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι γιατροί επί αιώνες: πους μπόνουμ ετ λαουντάμπιλε (pus bonum et laudabile), που σημαίνει: «καλό και ευεργετικό πύον». Ο σχηματισμός του εμποδίζει την εξάπλωση της μόλυνσης. Αφού απορροφήσουν τα μικρόβια, οι φίλοι μας τα μακροφάγα «παρουσιάζουν», ή αλλιώς δείχνουν, δείγματα του μικροβίου στα λεμφοκύτταρα για να τα προειδοποιήσουν σχετικά με τον εισβολέα.

Τα λεμφοκύτταρα αποτελούν μια πολύ εξειδικευμένη ομάδα επίλεκτων στρατιωτών στη μάχη εναντίον της μόλυνσης. Παράγουν ουσίες που ονομάζονται αντισώματα, οι οποίες συνδέονται ειδικά με ένα συγκεκριμένο μικρόβιο. Υπάρχουν δύο βασικές ομάδες λεμφοκυττάρων με διαφορετικές ικανότητες. Πρώτον, υπάρχουν τα Β-λεμφοκύτταρα, τα οποία απελευθερώνουν στην κυκλοφορία του αίματος τα αντισώματα που παράγουν. Τα Β-λεμφοκύτταρα έχουν ονομαστεί το ένοπλο σώμα της ανοσολογικής αντίδρασης, και εξαπολύουν τα βέλη τους, τα αντισώματα, με εκπληκτική ακρίβεια. Αυτά τα αντισώματα θα «αναζητήσουν» το μικρόβιο που αναγνωρίζουν και θα πλήξουν ένα ζωτικό σημείο του μικροβίου. Η άλλη βασική ομάδα λεμφοκυττάρων, τα Τ-λεμφοκύτταρα, κρατούν σταθερά πάνω στην επιφάνειά τους τα αντισώματα που αναγνωρίζουν. Τα χρησιμοποιούν για να χτυπήσουν τον εχθρό—διεξάγοντας μάχη σώμα με σώμα, όπως θα λέγαμε.

Το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο. Μια υποομάδα Τ-λεμφοκυττάρων, τα λεγόμενα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα, βοηθούν τους συντρόφους τους, τα Β-λεμφοκύτταρα, να εκκρίνουν μεγάλες ποσότητες αντισωμάτων. Πριν από την επίθεση, τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα επικοινωνούν το ένα με το άλλο. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι, μέσω χημικών σημάτων, αυτά τα κύτταρα «μιλούν» ζωηρά μεταξύ τους, κάνουν μια έντονη συζήτηση, όπως έχει περιγραφεί, στην οποία ανταλλάσσουν πληροφορίες για τον ξένο εισβολέα.

Βοήθεια προσφέρει και μια άλλη σημαντική ομάδα, τα φυσικά κύτταρα-φονείς. Αυτά δεν παράγουν αντισώματα, αλλά είναι έτοιμα να σκοτώσουν τα κύτταρα που έχουν γίνει «ξένα» επειδή  μολύνθηκαν. Κατά συνέπεια, και τα φυσικά κύτταρα-φονείς συμβάλλουν επίσης στη διαφύλαξη της ακεραιότητας του σώματος.

Τελικά, χάρη στην ανοσολογική μνήμη τους, τα λεμφοκύτταρα μπορούν να θυμούνται τα χαρακτηριστικά ενός μικροβίου, σαν να τα έχουν καταγράψει σε κάποιο αρχείο. Αν, λοιπόν, επανεμφανιστεί ποτέ αυτό το είδος μικροβίου, τα λεμφοκύτταρα ήδη διαθέτουν ειδικά αντισώματα προκειμένου να το καταστρέψουν αμέσως.

Τα μακροφάγα, τα κύτταρα που ενεργοποιούν την ανοσολογική αντίδραση, βοηθούν και αυτά στην ολοκλήρωση της εργασίας παραμένοντας κοντά για να συνδράμουν στην πλήρη καταστολή της φλεγμονής. Απαλλάσσουν τη μολυσμένη περιοχή από όλα τα νεκρά κύτταρα, τα υπολείμματα κυττάρων ή τις άχρηστες ουσίες που απέμειναν στο «πεδίο της μάχης» μετά το τέλος της, αποκαθιστώντας την ηρεμία και την τάξη στην «πόλη».

Όταν η Άμυνα Είναι Εξασθενημένη

Τα παραπάνω δεν είναι παρά μια σύντομη περιγραφή τού πώς πιστεύεται ότι λειτουργούν οι ανοσολογικοί μηχανισμοί. Αλλά αυτοί οι μηχανισμοί μπορεί να είναι εξασθενημένοι για διάφορους λόγους: Ίσως εξαιτίας πρωτογενών ανωμαλιών οι οποίες ενυπάρχουν εξαρχής στο ανοσολογικό σύστημα καθώς και δευτερογενών ανωμαλιών που αποκτώνται στην πορεία της ζωής κάποιου λόγω των ασθενειών από τις οποίες προσβάλλεται.

Μια από τις σοβαρότερες αρρώστιες αυτού του είδους είναι το AIDS, η φοβερή πανδημία που ξέσπασε κατά τη δεκαετία του 1980. Προκαλείται από τον ιό της ανθρώπινης ανοσολογικής ανεπάρκειας (HIV), ο οποίος μπορεί να πλήξει το ανοσολογικό σύστημα στη βάση του, καταστρέφοντας σταδιακά μια συγκεκριμένη κατηγορία λεμφοκυττάρων. Με αυτόν τον τρόπο, ένα εξαιρετικά σημαντικό τμήμα των αμυντικών μηχανισμών του ατόμου εξουδετερώνεται. Ως επακόλουθο, διάφορες λοιμώξεις επανεμφανίζονται χωρίς ποτέ να θεραπεύονται ριζικά. Στην πραγματικότητα επιδεινώνονται, και το σώμα μένει χωρίς τα μέσα που χρειάζεται για την άμυνά του. Μοιάζει με μια πόλη ερειπωμένη, ατείχιστη, την οποία μπορεί να καταλάβει οποιοσδήποτε.

Ευτυχώς, δεν είναι σοβαρής μορφής κάθε ανοσολογική ανεπάρκεια. Η Βερόνικα, που αναφέρθηκε στην αρχή, παρουσίαζε μια μικρή ανωμαλία στην παραγωγή κάποιου είδους αντισώματος το οποίο συνήθως υπάρχει στους βλεννογόνους, ιδιαίτερα κατά μήκος των αεραγωγών. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο πάθαινε συνέχεια λοιμώξεις που δεν περνούσαν εύκολα.

Η υγεία της Βερόνικας βελτιώθηκε. Αφού άκουσε την εξήγηση του γιατρού της, αποφάσισε να ακολουθήσει σχολαστικά τη θεραπεία που της έγραψε. Όταν ανέρρωσε από την παραρρινοκολπίτιδα που είχε πάθει, συμφώνησε να κάνει μια σειρά ενέσεων οι οποίες θα διήγειραν την παραγωγή αντισωμάτων. a Επίσης έκοψε το κάπνισμα και κατάφερε να ξεκουράζεται περισσότερο. Λίγο καιρό αργότερα, η υγεία της βελτιώθηκε σημαντικά.

Ναι, έχουμε σχεδιαστεί για να απολαμβάνουμε τη ζωή με καλή υγεία. Όταν στοχαζόμαστε τη θαυμαστή περιπλοκότητα του ανοσολογικού μας συστήματος και άλλων πολύπλοκων μηχανισμών του ανθρώπινου σώματος, υποκινούμαστε να νιώσουμε θαυμασμό και ευγνωμοσύνη για τη σοφία του Δημιουργού μας. (Ψαλμός 139:14· Αποκάλυψη 15:3) Και μολονότι σήμερα δεν απολαμβάνουμε πάντα καλή υγεία εξαιτίας της ανθρώπινης ατέλειας, ο εμπνευσμένος Λόγος του Θεού μάς διαβεβαιώνει ότι στο νέο κόσμο που θα έρθει σύντομα οι άνθρωποι θα αποκατασταθούν σε διανοητική και σωματική τελειότητα, έτσι ώστε «κανένας κάτοικος δεν θα λέει: “Είμαι άρρωστος”».​—Ησαΐας 33:24.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 13]

ΓΡΑΜΜΕΣ ΑΜΥΝΑΣ:

• ΔΕΡΜΑ ΚΑΙ ΒΛΕΝΝΟΓΟΝΟΙ

• ΛΕΥΚΟΚΥΤΤΑΡΑ, Ή ΑΛΛΙΩΣ ΛΕΥΚΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ

Τα μονοκύτταρα διεισδύουν στο μολυσμένο ιστό και καταβροχθίζουν τα βακτήρια που έχουν εισβάλει

Τα ουδετερόφυλα βοηθούν να καταποθούν τα βακτήρια και αποβάλλονται από το σώμα με τη μορφή πύου

Τα λεμφοκύτταρα έχουν ανοσολογική μνήμη—αν επανεμφανιστεί το ίδιο είδος μικροβίου, θα το καταστρέψουν αμέσως τα αντισώματα

• Τα Β-λεμφοκύτταρα απελευθερώνουν αντισώματα που μοιάζουν με εύστοχα βέλη. Αυτά «αναζητούν» τα μικρόβια και τους επιτίθενται

• Τα Τ-λεμφοκύτταρα συμβάλλουν στην παραγωγή αντισωμάτων, τα οποία διεξάγουν μάχη «σώμα με σώμα» με τα μικρόβια

—Τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα βοηθούν τα Β-λεμφοκύτταρα να εκκρίνουν μεγάλες ποσότητες αντισωμάτων

—Τα φυσικά κύτταρα-φονείς σκοτώνουν τα μολυσμένα κύτταρα απευθείας χωρίς να παράγουν αντισώματα

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Λευκά αιμοσφαίρια επιτίθενται σε βακτήρια

[Ευχαριστίες]

Lennart Nilsson