Ευκάλυπτος​—Πόσο Χρήσιμος Είναι;

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ

ΜΕΡΙΚΟΙ είναι γίγαντες​—ξεπερνούν τα 90 μέτρα σε ύψος—​και κατατάσσονται μεταξύ των ψηλότερων στον κόσμο. Άλλοι είναι κοντοί και ελικοειδείς, και υψώνονται σε μικρή απόσταση πάνω από το ξερό χώμα. Τα φύλλα τους είναι ένα θαύμα σχεδίου, και τα άνθη τους χάρμα οφθαλμών. Πιθανώς, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχετε χρησιμοποιήσει και εσείς κάποιο μέρος αυτού του δέντρου.

Πρόκειται για τα δέντρα του γένους Ευκάλυπτος, μια οικογένεια η οποία περιλαμβάνει πάνω από 600 είδη ιθαγενή της Αυστραλίας.

Οι ευκάλυπτοι αναπτύσσονται στο τροπικό ζεστό κλίμα του Διαμερίσματος Βορείου Εδάφους της Αυστραλίας όπως και στις άνυδρες πεδιάδες της ενδοχώρας. Αλλά ευδοκιμούν επίσης στη νότια Τασμανία, παρά τους ανέμους της Ανταρκτικής που πνέουν εκεί, καθώς και στις ομιχλώδεις καιρικές συνθήκες των παράκτιων οροσειρών. Είναι τόσο διαδεδομένοι ώστε ένας εξερευνητής και ζωολόγος του 19ου αιώνα παραπονέθηκε: «Το μόνο που βλέπουμε διαρκώς μπροστά μας είναι ατέλειωτοι ευκάλυπτοι: επί μίλια ολόκληρα, δεν υπάρχει η παραμικρή ποικιλία στη βλάστηση».

Από τότε που οι Ευρωπαίοι άποικοι άρχισαν να συρρέουν στην Αυστραλία το 19ο αιώνα, ο ευκάλυπτος έχει υποστεί σοβαρές απώλειες. Υπολογίζεται ότι έχουν ξεριζωθεί δέντρα που κάλυπταν έκταση 300.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων επειδή θεωρήθηκαν εμπόδιο στην πρόοδο. Ωστόσο, δεν έδειξαν όλοι τόσο λίγο σεβασμό για αυτόν τον πολύτιμο φυσικό πλούτο. Το 19ο αιώνα, η οικογένεια του ευκαλύπτου ξεκίνησε για να κατακτήσει τον κόσμο.

Ένας Αυτοκράτορας και ένας Γιατρός

Τη δεκαετία του 1880, ο Αυτοκράτορας Μενελίκ Β΄ της Αβησσυνίας, η οποία τώρα ονομάζεται Αιθιοπία, χρειαζόταν σκιερά δέντρα και μια διαθέσιμη πηγή καυσόξυλων για την άνυδρη νέα πρωτεύουσά του, την Αντίς Αμπέμπα. Κανένα από τα δέντρα της Αφρικής δεν κρίθηκε κατάλληλο για αυτή την αποψιλωμένη περιοχή. Οι ειδήμονες του αυτοκράτορα, λοιπόν, έψαξαν αλλού για να βρουν ένα δέντρο που ευδοκιμούσε κάτω από τον καυτό ήλιο​—τουλάχιστον τόσο καυτό ήλιο όσο ήταν ο δικός τους. Η ονομασία «Αντίς Αμπέμπα» σημαίνει «Νέο Λουλούδι», και ίσως να δόθηκε προς τιμήν του ευκαλύπτου, ενός χρήσιμου εισαγόμενου είδους που τελικά έπαιξε ζωτικό ρόλο στην οικονομία της Αιθιοπίας.

Ένας άλλος άνθρωπος που συνέβαλε στη σύγχρονη μετανάστευση του ευκαλύπτου είναι ο Δρ Εντμούντο Ναβάρο ντε Αντράντε. Αποφασισμένος να αναφυτεύσει τα δάση της Βραζιλίας που συρρικνώνονταν γοργά, το 1910 άρχισε να εισάγει ευκαλύπτους από την Αυστραλία. Αυτός ήταν υπεύθυνος για το φύτεμα 38 εκατομμυρίων δέντρων. Σήμερα καλλιεργούνται στη Βραζιλία περισσότεροι από δύο δισεκατομμύρια ευκάλυπτοι.

Έτσι λοιπόν, εκτός από τα βροχερά δάση της, η Βραζιλία έχει τους περισσότερους ευκαλύπτους έπειτα από την Αυστραλία. Η οικονομία της Βραζιλίας έχει ωφεληθεί τόσο πολύ από αυτό το πολύτιμο απόκτημα ώστε εκείνος που το εισήγαγε, ο Δρ Ναβάρο, τιμήθηκε με ένα ειδικό μετάλλιο διακεκριμένων υπηρεσιών.

Δέντρο Ζωής

Μερικοί ευκάλυπτοι, όπως οι θαμνώδεις, απορροφούν όσο περισσότερο  νερό μπορούν από τη γη που είναι σκασμένη εξαιτίας της ξηρασίας, αποθηκεύοντας μεγάλες ποσότητες από αυτό στις ρίζες τους. Οι Αυστραλοί Αβορίγινες και οι πρώτοι εξερευνητές επέζησαν στην άνυδρη ενδοχώρα εκμεταλλευόμενοι αυτά τα υπόγεια δοχεία νερού. Έβγαζαν τμήματα των επιφανειακών ριζών και τα έκοβαν σε μικρά κομμάτια. Όταν φυσάει κανείς αέρα στη μια άκρη αυτού του κομματιού, βγαίνει από αυτό ένας καφεκίτρινος χυμός. Αν και δεν πρόκειται για ένα από τα πιο εύγευστα ποτά, υπολογίζεται ότι μια ρίζα μήκους 9 μέτρων μπορεί να δώσει 1,5 λίτρο από αυτό το ζωοσωτήριο υγρό.

Άλλα μέλη της οικογένειας ευδοκιμούν σε βαλτώδεις περιοχές, απορροφώντας αχόρταγα νερό από το μουσκεμένο έδαφος. Αυτή την ιδιότητα την εκμεταλλεύτηκαν οι Ιταλοί, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τέτοιους ευκαλύπτους για να αποστραγγίσουν τους βαλτότοπους του Ποντίνε που κάποτε κατακλύζονταν από κουνούπια. Αυτή η περιοχή έχει μετατραπεί τώρα σε πολύτιμο καλλιεργήσιμο έδαφος.

Περισσότερες από 50 χώρες στην αμερικανική ήπειρο, στην Ασία, στην Αφρική και στην Ευρώπη έχουν υιοθετήσει τους ευκαλύπτους για την εμπορική και την αισθητική τους αξία. Οι επιπλοποιοί εκτιμούν ιδιαίτερα το βαθυκόκκινο και καφεκίτρινο ξύλο τους. Κάποιος ειδικός αναφέρει: «Οι ευκάλυπτοι παράγουν μερικά από τα πιο βαριά, πιο σκληρά και πιο ανθεκτικά ξύλα που γνωρίζουμε. Η ποιότητα της ξυλείας, μαζί με το γρήγορο ρυθμό ανάπτυξης . . . , κάνει αυτό το γένος την πιο πολύτιμη πηγή σκληρής ξυλείας στον κόσμο».

Τις ποικιλίες του δέντρου που αντέχουν στο νερό τις χρησιμοποιούν όταν κατασκευάζουν πλοία, αποβάθρες, κολόνες για καλώδια τηλεφώνου, φράχτες και δρόμους. Επίσης, τα όμορφα άνθη ορισμένων ποικιλιών του ευκαλύπτου όπως η μελίοσμος, καθώς και αυτών που έχουν σκληρότατο κορμό, παράγουν γλυκό νέκταρ, το οποίο οι μέλισσες μετατρέπουν σε ιδιαίτερα νόστιμο μέλι. Τα πρόσφατα χρόνια έχουν εξαχθεί από την Αυστραλία 4,5 εκατομμύρια τόνοι τεμαχισμένα ξύλα ευκαλύπτου, αποφέροντας έσοδα 250 εκατομμυρίων δολαρίων κάθε χρόνο.

Κίνο, Έλαιο και Τανίνη

Μια σκουροκόκκινη ρητινώδης ουσία που λέγεται κίνο ρέει από το φλοιό και από το ξύλο του  ευκαλύπτου. Μερικά είδη κίνου χρησιμοποιούνται για την προστασία του ξύλου από ένα είδος σκωληκοειδών μαλακίων που ονομάζονται νηοτρώξ. Το κίνο χρησιμοποιείται επίσης στην παραγωγή ενός αιμοστατικού φαρμάκου. Ο φλοιός άλλων ειδών παράγει την τανίνη, η οποία χρησιμοποιείται στη βυρσοδεψία και στη βαφή υφασμάτων.

Τα φύλλα είναι ένα θαύμα σχεδίου και περιέχουν πολύτιμο έλαιο. Γέρνουν σαν άψυχα δάχτυλα ενός αδύναμου χεριού, με τις άκρες τους στραμμένες στη βάση του δέντρου. Αυτό το σχέδιο βοηθάει το φύλλωμα να ενεργεί σαν ένα μεγάλο χωνί. Η πολύτιμη υγρασία παγιδεύεται πάνω στην επιφάνεια των φύλλων και μετά πέφτει με τη μορφή σταγόνων από τις σκληρές άκρες τους στο σύστημα των ριζών που περιμένει να τις δεχτεί.

Το ευκαλυπτέλαιο, το οποίο έχει δυνατό, αναζωογονητικό άρωμα, λαμβάνεται από το φύλλο με μια διαδικασία έκθεσης στον ατμό και απόσταξης. Χρησιμοποιείται ευρέως, για παράδειγμα, στα αρώματα, στα σαπούνια, στα φάρμακα, στη ζαχαροπλαστική και στα προϊόντα καθαρισμού. Στη φυσική του μορφή το έλαιο αποβάλλεται μέσω διαπνοής από τα φύλλα και γεμίζει τον αέρα με μικροσκοπικές σταγόνες που προκαλούν διάθλαση του ηλιακού φωτός και δίνουν στο δάσος του ευκαλύπτου ένα χαρακτηριστικό μπλε χρώμα. Τα Όρη Μπλου (που στην αγγλική σημαίνει μπλε), τα οποία καθορίζουν τα δυτικά όρια της πόλης του Σίντνεϊ, πήραν το ασυνήθιστο όνομά τους λόγω αυτού του φαινομένου.

Κατοικία για Μερικούς Καλοφαγάδες

Ο πιο διάσημος κάτοικος των δασών του ευκαλύπτου είναι μια αξιαγάπητη γούνινη μπαλίτσα γνωστή με το όνομα κοάλα. Αυτό το απαιτητικό χορτοφάγο ζώο προτιμάει να τρέφεται με τις άκρες των φύλλων περίπου 12 ποικιλιών ευκαλύπτου. Ένα τέτοιο διαιτολόγιο, που αποκλείει οτιδήποτε άλλο, θα μπορούσε να αποδειχτεί θανατηφόρο για τα περισσότερα ζώα αλλά όχι και για το κοάλα. Γιατί;

Αυτό συμβαίνει λόγω του ειδικά σχεδιασμένου πεπτικού συστήματος του κοάλα, του οποίου η σκωληκοειδής απόφυση έχει μήκος ένα με δύο μέτρα. Συγκριτικά, η σκωληκοειδής απόφυση του ανθρώπου έχει μήκος μόνο οχτώ με δεκαπέντε εκατοστά. Η ιδιόμορφη σκωληκοειδής απόφυση του κοάλα επιτρέπει στο μικρό ζώο να λαμβάνει από αυτή την τροφή όλες τις πρωτεΐνες, τους υδατάνθρακες και τα λίπη που χρειάζεται.

Ένας λιγότερο γνωστός ιθαγενής της Αυστραλίας που ακολουθεί το αυστηρό διαιτολόγιο του κοάλα με τα φύλλα ευκαλύπτου είναι το ιπτάμενο οπόσουμ. Αυτό το μαλλιαρό θηλαστικό έχει το μέγεθος μιας κατοικίδιας γάτας. Έχει τριχωτή ουρά μήκους περίπου 40 εκατοστών και μια μεμβράνη η οποία εκτείνεται από τα μπροστινά ως τα πίσω πέλματα. Αξιοποιώντας αυτά τα σάρκινα φτερά, το οπόσουμ μπορεί να πηδήξει από ένα κλαδί, να γλιστρήσει σε απόσταση ως και 100 μέτρων, να κάνει στροφή 90 μοιρών ενώ πετάει και έπειτα να γαντζωθεί γερά στο επόμενο κλαδί.

Πυρκαγιές και Αναβλάστηση

Οι πυρκαγιές στην Αυστραλία απειλούν τα δάση του ευκαλύπτου. Ωστόσο, τα δέντρα είναι σχεδιασμένα με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορούν να επιβιώνουν από αυτές. Με ποιον τρόπο;

Ακριβώς κάτω από το φλοιό ενός δέντρου κατά μήκος του κορμού και των κλαδιών του υπάρχουν βλαστοί φύλλων οι οποίοι βρίσκονται σε νάρκη. Όταν απογυμνώνεται ένα δέντρο από το φλοιό του και από τα φύλλα του εξαιτίας της φωτιάς, αυτοί οι βλαστοί αρχίζουν να αναπτύσσονται. Σκεπάζουν το μαυρισμένο κορμό του δέντρου με ένα κάλυμμα από τρυφερά πράσινα φύλλα. Ως αποτέλεσμα, το αρχικό δέντρο μπορεί να επιβιώσει. Επιπρόσθετα, σπόροι από το δέντρο οι οποίοι παραμένουν σε νάρκη στο έδαφος συνήθως βρίσκουν την ευκαιρία να βλαστήσουν, με αποτέλεσμα να αναπτυχθούν καινούρια δέντρα.

Ένα Δέντρο Άξιο Εκτίμησης

Έχετε πάρει ποτέ κάποιο φάρμακο από ευκάλυπτο για να μαλακώσει ο λαιμός σας ή έχετε γευτεί κάποιο γλυκό φτιαγμένο με μέλι ευκαλύπτου; Έχετε ταξιδέψει με πλοίο που κατασκευάστηκε από την ξυλεία του ή έχετε μείνει σε σπίτι φτιαγμένο από ξύλα ευκαλύπτου και έχετε ζεσταθεί από αυτά; Είναι πολύ πιθανό να έχετε ωφεληθεί από αυτό το σπουδαίο δέντρο με κάποιον τρόπο. Έτσι λοιπόν, την επόμενη φορά που θα δείτε ένα μαλλιαρό κοάλα​—ή θα το θαυμάσετε σε μια φωτογραφία—​ίσως έρθει στο μυαλό σας ο εκπληκτικός σχεδιασμός αυτού του δέντρου που το κοάλα το θεωρεί σπίτι του.

Πράγματι, ο ανθεκτικός ευκάλυπτος είναι ένα δέντρο με πολλές και ποικίλες χρήσεις.

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

 Οι ευκάλυπτοι κατατάσσονται ανάμεσα στα ψηλότερα δέντρα του κόσμου

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Οι μέλισσες χρησιμοποιούν το νέκταρ του ευκαλύπτου για να παράγουν εξαιρετικό μέλι

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Οι ευκάλυπτοι «παράγουν μερικά από τα πιο βαριά, πιο σκληρά και πιο ανθεκτικά ξύλα που γνωρίζουμε»

[Εικόνες στη σελίδα 18]

Τα κοάλα (αριστερά) και τα ιπτάμενα οπόσουμ (επάνω) τρέφονται με φύλλα ευκαλύπτου

[Ευχαριστίες]

© Alan Root/Okapia/PR

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 16]

Geoff Law/The Wilderness Society

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 17]

Ευγενής παραχώρηση από Mount Annan Botanic Gardens