Μεσογειακές Φώκιες Μοναχός​—Θα Επιβιώσουν;

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ο ΟΜΗΡΟΣ στο επικό του έργο Οδύσσεια τις περιέγραψε να λιάζονται στις ηλιόλουστες ακρογιαλιές της Ελλάδας. Μια πόλη της αρχαίας Μικράς Ασίας είχε κόψει κάποτε νομίσματα με τη μορφή τους. Τα νερά της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας ήταν γεμάτα από αυτές. Ωστόσο, σήμερα είναι απίθανο να δείτε κάποιο από αυτά τα συνεσταλμένα πλάσματα​—τις μεσογειακές φώκιες μοναχός.

Όπως συνέβη με τα περισσότερα θαλάσσια θηλαστικά που έχουν γούνα, η μεσογειακή φώκια μοναχός κυνηγήθηκε εκτεταμένα το 18ο και το 19ο αιώνα. Χιλιάδες από αυτές κατακρεουργήθηκαν για τη γούνα, το λίπος και το κρέας τους.

Η ζημιά που προκλήθηκε είναι ολοφάνερη σήμερα. Υπολογίζεται ότι έχουν απομείνει μόνο 379 με 530 μεσογειακές φώκιες μοναχός. Ίσως βρίσκονται μόλις ένα βήμα πριν από την εξαφάνιση. Ωστόσο, πρέπει να λεχθεί ότι οι υπολογισμοί πληθυσμών είναι «μια εξαιρετικά ανακριβής επιστήμη», όπως αναφέρει το ενημερωτικό δελτίο Μονάχους Γκάρντιαν (Monachus Guardian).

Είναι πράγματι πολύ αργά για να δοθεί βοήθεια; Ποιες προσπάθειες καταβάλλονται για να προστατευτούν οι φώκιες μοναχός;

Μια Δύσκολη Μάχη

Η φώκια μοναχός πιθανώς αποκαλείται έτσι εξαιτίας του χαρακτηριστικού χρώματος του δέρματός της το οποίο είναι παρόμοιο με αυτό που έχουν τα ενδύματα ορισμένων θρησκευτικών ταγμάτων. Ζει κυρίως στους απρόσιτους βράχους και στις θαλάσσιες σπηλιές των Βόρειων Σποράδων στο Αιγαίο Πέλαγος. Μικρότερες ομάδες βρίσκονται στις ακτές της βορειοδυτικής Αφρικής και στα νησιά Ντεζέρτας της Πορτογαλίας. Εφόσον το μήκος της φτάνει τα τρία μέτρα και ζυγίζει περίπου 275 κιλά, η φώκια μοναχός είναι ένα από τα μεγαλύτερα είδη φώκιας στον κόσμο.

Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα είναι το σφαιρικό σχήμα του κεφαλιού της, το οποίο καλύπτεται από ασημί γούνα, τα κατάμαυρα μάτια, το ρύγχος με τα μεγάλα ρουθούνια, τα μικρά ανοίγματα που έχει για αφτιά, τα πυκνά μακριά μουστάκια και το μεγάλο παχύ προγούλι. Το σώμα της έχει μαύρο ή σοκολατί κοντό τρίχωμα με πιο ανοιχτά χρώματα στην κάτω πλευρά. Τα νεογέννητα, όμως, έχουν μακρύ σκούρο τρίχωμα στη ράχη τους και μια λευκή κηλίδα στην κοιλιά τους.

Ο αγώνας της φώκιας μοναχός για επιβίωση εμποδίζεται από το χαμηλό ρυθμό αναπαραγωγής της. Οι θηλυκές γεννούν μόνο ένα μικρό το χρόνο. Κάτι που κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα είναι ότι δεν γεννούν κάθε χρόνο όλες οι αναπτυγμένες φώκιες.

Αλλά δεν ευθύνονται μόνο τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων για το πρόβλημα. Ο Δρ Ντένις Θόνι, γενικός διευθυντής του Ενυδρείου της Νέας Υόρκης για τη Διατήρηση της Άγριας Ζωής, λέει: «Αν και οι μεσογειακές φώκιες μοναχός έχουν αργό ρυθμό αναπαραγωγής, η κοινή φώκια, που αναπαράγεται με τον ίδιο ρυθμό, δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα. Έτσι λοιπόν, είναι βέβαιο πως υπάρχουν  άλλοι παράγοντες που προξενούν την εξαφάνισή τους».

Δέχονται Επίθεση

Φανταστείτε πόσο καταστροφικό θα ήταν αν ξεσπούσε πυρκαγιά στο σπίτι σας. Όλα τα αποκτήματά σας​—έπιπλα, ρούχα, προσωπικά πολύτιμα αντικείμενα και διάφορα αναμνηστικά—​θα χάνονταν. Η ζωή σας θα άλλαζε δραματικά. Ουσιαστικά, αυτό συνέβη στο σπίτι της μεσογειακής φώκιας μοναχός. Η μόλυνση, ο τουρισμός, η βιομηχανία και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν καταστρέψει μεγάλο μέρος από το φυσικό της περιβάλλον.

Επιπρόσθετα, η υπεραλίευση έχει ελαττώσει κατά πολύ τη διαθέσιμη τροφή της φώκιας μοναχός. Η ζωολόγος Δρ Σουζάν Κένεντι-Στόσκοπφ λέει: «Όταν δεν υπάρχουν αρκετά θηράματα για τις φώκιες, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δαπανήσουν περισσότερη ενέργεια για να τραφούν». Συνεπώς, οι φώκιες μοναχός, όχι μόνο έχουν υποστεί σοβαρή απώλεια σε σχέση με το φυσικό τους περιβάλλον​—το σπίτι τους—​αλλά επίσης πρέπει να αγωνίζονται ακόμη και για το φαγητό τους!

Μια άλλη συνέπεια της υπεραλίευσης είναι ότι μερικές φορές οι φώκιες παγιδεύονται στα δίχτυα των ψαράδων και πνίγονται. Ωστόσο, πιο συχνά, οι ίδιοι οι ψαράδες σκοτώνουν τις φώκιες. Γιατί; Επειδή οι φώκιες έχουν μάθει να κλέβουν την τροφή τους μέσα από τα δίχτυα και κάνοντάς το αυτό τα καταστρέφουν. Έτσι λοιπόν, ο άνθρωπος στρέφεται ενάντια στο ζώο καθώς ανταγωνίζονται για μια ψαριά που συνεχώς ελαττώνεται. Αυτή η άνιση μάχη έχει οδηγήσει τις φώκιες μοναχός κοντά στην εξαφάνιση.

Εφόσον οι φώκιες μοναχός βρίσκονται κοντά στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αυτό το θαλάσσιο θηλαστικό είναι «είδος-δείκτης». Αυτό σημαίνει πως αν δεν ευημερούν οι φώκιες, είναι πολύ πιθανό να μην ευημερούν και οι υπόλοιποι κρίκοι της τροφικής αλυσίδας. Αν αποδειχτεί ότι έτσι έχουν τα πράγματα, η κατάσταση δεν είναι ευνοϊκή για τη διαφύλαξη του οικοσυστήματος της Μεσογείου, επειδή η φώκια μοναχός είναι το είδος που διατρέχει το μεγαλύτερο κίνδυνο στην Ευρώπη.

Θα Επιβιώσουν;

Η ειρωνεία είναι ότι οι άνθρωποι αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για τη μεσογειακή φώκια μοναχός και παράλληλα είναι οι κυριότεροι υποστηρικτές της. Έχουν δημιουργηθεί ιδιωτικοί και κρατικοί οργανισμοί με σκοπό την προστασία της φώκιας. Κάποιες περιοχές έχουν ξεχωριστεί ως καταφύγια για αυτές. Έχουν διεξαχθεί αρκετές μελέτες στο φυσικό περιβάλλον για να διαπιστωθεί πώς μπορούν να βοηθηθούν αυτά τα εντυπωσιακά ζώα.

Το 1988 ιδρύθηκε η Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (MOm). Οι ερευνητές της MOm επισκέπτονται συχνά το φυσικό περιβάλλον της φώκιας μοναχός για να παρακολουθούν τον πληθυσμό της και να συλλέγουν άλλες πληροφορίες χρήσιμες για την προστασία της.

Μια ομάδα περιφρούρησης περιπολεί στις προστατευόμενες περιοχές με ταχύπλοα σκάφη. Επίσης, η ομάδα παρέχει πληροφορίες και οδηγίες στους επισκέπτες και στους ψαράδες που πηγαίνουν  στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου, στις Βόρειες Σποράδες. Όταν εντοπιστούν άρρωστες ή τραυματισμένες φώκιες, η ομάδα τούς παρέχει οποιαδήποτε κτηνιατρική φροντίδα χρειάζονται και τις μεταφέρει στη μονάδα επανένταξης της MOm.

Το Κέντρο Περίθαλψης και Επανένταξης Φωκών μπορεί να φιλοξενήσει ορφανά, άρρωστα ή τραυματισμένα μικρά. Τα περιποιείται και τα φροντίζει ωσότου μπορέσουν να επιβιώσουν με τις δικές τους δυνάμεις. Ως τώρα, τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Έπειτα από χρόνια ραγδαίας μείωσης, ο πληθυσμός της φώκιας μοναχός στις Βόρειες Σποράδες δείχνει τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης.

Θα συνεχίσουν να έχουν επιτυχία αυτές οι προσπάθειες; Ο χρόνος θα δείξει. Ωστόσο, είναι ξεκάθαρο ότι χρειάζεται πολύ περισσότερη εργασία για να επιβιώσει αυτό το απειλούμενο είδος. Ο Δρ Ντέιβιντ Γουίλντ, από το Σμιθσόνειο Ινστιτούτο, είπε στο Ξύπνα!: «Γενικά, η θαλάσσια ζωή δεν είναι σε καλή κατάσταση. Το πρόβλημα είναι ότι εμείς στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για το τι συμβαίνει εκεί, και το βέβαιο είναι ότι δεν ξέρουμε πώς να την προστατέψουμε».

[Πλαίσιο στη σελίδα 17]

Απειλούμενα Ξαδέλφια

Οι φώκιες μοναχός μπορούν να βρεθούν και σε άλλες θάλασσες του κόσμου, αλλά και αυτές οι φώκιες απειλούνται. Το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic) λέει ότι η φώκια της Καραϊβικής, ή αλλιώς η τροπική φώκια μοναχός, ήταν «η πρώτη φώκια που είδε ο Κολόμβος στο Νέο Κόσμο. Εφόσον οι φώκιες μοναχός προτιμούσαν τις ακτές και προσφέρονταν για εκμετάλλευση, άρχισαν σύντομα να κατακρεουργούνται κατά κοπάδια. . . . Η τελευταία καταγραμμένη εμφάνιση της τροπικής φώκιας μοναχός ήταν το 1952».

Στο Εθνικό Καταφύγιο Άγριας Ζωής των Νησιών Χαβάη, η τοποθεσία Φρεντς Φρίγκεϊτ Σόουλς ίσως ήταν το τελευταίο άσυλο για τις φώκιες μοναχός της Χαβάης. Ωστόσο, οι σχεδόν 1.300 φώκιες που έχουν επιβιώσει «πλήττονται από προβλήματα» παρά τις φιλόπονες προσπάθειες που καταβάλλονται για να προστατευτούν.

Από την άνοιξη του 1997 σχεδόν τα τρία τέταρτα από τις 270 μεσογειακές φώκιες μοναχός που ζούσαν στις ακτές της Μαυριτανίας στη Δυτική Αφρική έχουν εξοντωθεί από μια επιδημία. Σύμφωνα με ένα δημοσίευμα στο περιοδικό Επιστημονικά Νέα (Science News), οι περισσότερες από τις φώκιες που εξετάστηκαν έπασχαν από «έναν ιό της ιλαράς που προσβάλλει τα δελφίνια​—παρόμοιο με αυτόν ο οποίος προκαλεί τη λεγόμενη αδιαθεσία των σκύλων».

[Εικόνες στη σελίδα 16]

Οι φώκιες μοναχός έχουν πολλά μοναδικά χαρακτηριστικά, όπως το σφαιρικό σχήμα του κεφαλιού και τα μεγάλα ρουθούνια

Έχουν ιδρυθεί οργανισμοί που προστατεύουν τις φώκιες

[Ευχαριστίες]

Π. Δενδρινός/HSSPMS

[Εικόνες στη σελίδα 17]

Έπειτα από χρόνια ραγδαίας μείωσης, ο πληθυσμός της φώκιας μοναχός στις Βόρειες Σποράδες δείχνει τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης

[Ευχαριστίες]

Π. Δενδρινός/MOm

Δ. Κανέλλος/MOm

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Φώκια μοναχός της Χαβάης

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 15]

Π. Δενδρινός/HSSPMS