Η Μοναδική Φύση του Ήλιου Μας

ΚΑΘΩΣ διαβάζετε αυτό το άρθρο, ο ήλιος είτε βρίσκεται ψηλά είτε γνωρίζετε ότι θα ανατείλει σύντομα. Είναι αυτό κάτι σημαντικό; Ναι, επειδή χωρίς την ακτινοβολία του ήλιου, τα τρισεκατομμύρια των ζωντανών οργανισμών της γης​—ανάμεσά τους και εσείς—​δεν θα υπήρχαν. Θα είχε χαθεί η ποικιλία της ζωής, την οποία συναντούμε ανάμεσα στα εκατομμύρια είδη, από τα μονοκύτταρα βακτήρια ως τα τεράστια κήτη.

Είναι αλήθεια ότι μόνο το μισό περίπου του ενός δισεκατομμυριοστού της ενέργειας που εκπέμπει ο ήλιος φτάνει στον πλανήτη μας. Εντούτοις, ακόμη και αυτά τα λίγα «ψίχουλα» από το ηλιακό «τραπέζι» είναι αρκετά για να τρέφουν και να συντηρούν τη ζωή στη γη. Μάλιστα, αν αυτή η ελάχιστη ποσότητα που φτάνει εδώ μπορούσε να αξιοποιηθεί αποτελεσματικά, θα κάλυπτε άνετα τις ενεργειακές ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας μας και θα περίσσευε ενέργεια.

Τα περισσότερα βιβλία αστρονομίας λένε ότι ο ήλιος μας είναι ένα κοινό άστρο, «ένα μάλλον συνηθισμένο ουράνιο σώμα». Αλλά είναι ο ήλιος ένα «συνηθισμένο ουράνιο σώμα» από κάθε άποψη; Ο Γκιγιέρμο Γκονζάλες, ένας αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον στο Σιάτλ, έχει πει ότι ο ήλιος μας είναι μοναδικός. Θα πρέπει αυτό να επηρεάσει την έρευνα για ζωή σε άλλους πλανήτες; Ο Γκονζάλες απαντάει: «Τα άστρα με κατάλληλες συνθήκες για νοήμονα ζωή είναι λιγότερα από ό,τι νομίζουν οι άνθρωποι», και προσθέτει ότι, «αν οι αστρονόμοι δεν περιορίσουν την έρευνά τους σε άστρα που είναι τόσο μοναδικά όσο ο Ήλιος, χάνουν μεγάλο μέρος του χρόνου τους».

Ποια είναι μερικά χαρακτηριστικά που κάνουν τον ήλιο μας κατάλληλο να συντηρεί τη ζωή; Καθώς εξετάζουμε αυτούς τους παράγοντες, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι πολλές δηλώσεις όσον αφορά τη φυσική του σύμπαντος έχουν θεωρητικό χαρακτήρα.

Εντυπωσιακά Χαρακτηριστικά

● Μεμονωμένο άστρο: Οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι το 85 τοις εκατό των άστρων που γειτονεύουν με τον ήλιο ανήκουν σε ομάδες δύο ή περισσότερων αστέρων που διαγράφουν τροχιά το ένα γύρω από το άλλο. Αυτά τα άστρα συνδέονται μεταξύ τους μέσω των δυνάμεων της βαρύτητας.

Εντούτοις, ο ήλιος είναι μεμονωμένο άστρο. «Φαίνεται, λοιπόν, πως η περίπτωση του ήλιου ως μεμονωμένου άστρου είναι κάπως ασυνήθιστη», γράφει ο αστρονόμος Κένεθ Τζ. Χ. Φίλιπς στο βιβλίο του Ξεναγός στον Ήλιο (Guide to the Sun). Αυτή η  ιδιότητα του ήλιου δίνει στη γη σταθερότερη τροχιά, πράγμα που συντελεί στη δημιουργία συνθηκών οι οποίες ευνοούν τη ζωή στην υδρόγειο, όπως λέει ο Γκονζάλες.

● Άστρο με μεγάλη μάζα: Μια άλλη συναφής ιδιαιτερότητα του ήλιου, σύμφωνα με τον Γκονζάλες, είναι ότι «συγκαταλέγεται στο 10 τοις εκατό των άστρων της περιοχής του που έχουν τη μεγαλύτερη μάζα», αναφέρει το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist). Ο Φίλιπς παρατηρεί: «Ο ήλιος περιέχει το 99,87% της μάζας του ηλιακού συστήματος και γι’ αυτόν το λόγο ελέγχει μέσω της βαρύτητας όλα τα σώματα του ηλιακού συστήματος».

Αυτό το χαρακτηριστικό δίνει στη γη τη δυνατότητα να βρίσκεται σχετικά μακριά από τον ήλιο​—150 εκατομμύρια χιλιόμετρα—​και ωστόσο να μην απομακρύνεται από αυτόν. Από την άλλη πλευρά, αυτή η συγκριτικά μεγάλη απόσταση προστατεύει τη ζωή στη γη ώστε να μην καίγεται από τον ήλιο.

● Βαρέα στοιχεία: Ο Γκονζάλες επισημαίνει ότι ο ήλιος έχει 50 τοις εκατό περισσότερα βαρέα στοιχεία​—άνθρακα, άζωτο, οξυγόνο, μαγνήσιο, πυρίτιο και σίδηρο—​από ό,τι τα υπόλοιπα ομήλικα και ομοειδή του άστρα. Ως προς αυτό, ο ήλιος μας ξεχωρίζει ανάμεσα στα όμοιά του ουράνια σώματα. «Οι αναλογίες των βαρέων στοιχείων στον ήλιο είναι πολύ χαμηλές», λέει ο Φίλιπς, «αλλά μερικά άστρα . . . έχουν ακόμη χαμηλότερες αναλογίες βαρέων στοιχείων». Στην πραγματικότητα, τα άστρα που έχουν παρόμοιες αναλογίες βαρέων στοιχείων με αυτές του ήλιου ανήκουν σε μια συγκεκριμένη κατηγορία που ονομάζεται αστρικός Πληθυσμός Ι.

Τι σχέση έχει αυτό με την ύπαρξη ζωής πάνω στη γη; Τα βαρέα στοιχεία είναι απαραίτητα για τη συντήρηση της ζωής. Αλλά είναι σπάνια​—συνιστούν λιγότερο από το 1 τοις εκατό του σύμπαντος. Η γη μας, όμως, αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τα βαρύτερα στοιχεία. Γιατί; Επειδή, όπως λένε οι αστρονόμοι, η γη διαγράφει τροχιά γύρω από ένα τόσο ασυνήθιστο άστρο​—τον ήλιο μας.

● Λιγότερο ελλειπτική τροχιά: Το γεγονός ότι ο ήλιος ανήκει στον αστρικό Πληθυσμό Ι έχει  και ένα άλλο πλεονέκτημα. «Τα άστρα του Πληθυσμού Ι συνήθως διαγράφουν σχεδόν κυκλικές τροχιές γύρω από το κέντρο του γαλαξία», λέει το βιβλίο Ξεναγός στον Ήλιο. Η τροχιά του ήλιου είναι λιγότερο ελλειπτική από την τροχιά άλλων ομήλικων και ομοειδών του άστρων. Γιατί επηρεάζει αυτό την ύπαρξη ζωής πάνω στη γη; Διότι η κυκλικότητα της τροχιάς του ήλιου δεν τον αφήνει να εισχωρεί στο εσωτερικό του γαλαξία, όπου κάνουν συχνά την εμφάνισή τους σουπερνόβα (υπερκαινοφανείς εκρηγνυόμενοι αστέρες).

● Διακύμανση της φωτεινότητας: Εδώ έγκειται ένα άλλο ενδιαφέρον γεγονός αναφορικά με το άστρο του ηλιακού μας συστήματος. Σε σύγκριση με παρόμοια άστρα, ο ήλιος παρουσιάζει αξιοσημείωτα λιγότερες διακυμάνσεις της φωτεινότητας. Με άλλα λόγια, η λαμπρότητά του είναι πιο σταθερή και διαρκής.

Μια τέτοια σχετικά σταθερή εκπομπή φωτός είναι ουσιώδης για την ύπαρξη ζωής στη γη. «Αυτή καθαυτή η παρουσία μας στον πλανήτη», λέει ο ιστορικός της επιστήμης Καρλ Χούφμπαουερ, «αποδεικνύει ότι η λαμπρότητα του ήλιου αποτελεί έναν από τους πιο σταθερούς περιβαλλοντικούς παράγοντες».

● Κλίση της τροχιάς: Η τροχιά του ήλιου έχει ελαφρά μόνο κλίση σε σχέση με το γαλαξιακό μας επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι η γωνία ανάμεσα στο επίπεδο της τροχιάς του ήλιου και στο γαλαξιακό μας επίπεδο είναι πολύ μικρή. Πώς συμβάλλει αυτό στην ευημερία της ζωής στη γη;

Πολύ πέρα από τα όρια του ηλιακού μας συστήματος, μας περιβάλλει μια τεράστια σφαιρική «δεξαμενή» κομητών, η οποία ονομάζεται νέφος Όορτ. a Υποθέστε ότι η κλίση της τροχιάς του ήλιου σε σχέση με το γαλαξιακό επίπεδο ήταν μεγαλύτερη. Τότε ο ήλιος θα διαπερνούσε απότομα το επίπεδο του γαλαξία μας, πράγμα που θα μπορούσε να διεγείρει το νέφος Όορτ. Με ποιο αποτέλεσμα; Η γη θα σαρωνόταν από μια καταστροφική βροχή κομητών, λένε οι αστρονόμοι.

Τι Μπορούμε να Μάθουμε από τις Ηλιακές Εκλείψεις;

Υπάρχουν τουλάχιστον 60 δορυφόροι, όπως η σελήνη, στο ηλιακό μας σύστημα. Αυτοί διαγράφουν τροχιές γύρω από τους εφτά εκ των εννέα πλανητών του συστήματος. Η γη, όμως, φαίνεται πως είναι ο μόνος πλανήτης του ηλιακού συστήματος που απολαμβάνει το θέαμα των ολικών εκλείψεων. Γιατί συμβαίνει αυτό;

 Η ηλιακή έκλειψη γίνεται όταν η σελήνη περνάει ανάμεσα στον ήλιο και στη γη. Για να τον καλύψει πλήρως, θα πρέπει τα φαινομενικά μεγέθη του ήλιου και της σελήνης να είναι περίπου τα ίδια. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει​—η σελήνη καλύπτει σχεδόν ολοκληρωτικά τον ήλιο! Μολονότι ο ήλιος έχει 400 φορές μεγαλύτερη διάμετρο από τη σελήνη, βρίσκεται επίσης σχεδόν 400 φορές μακρύτερα από τη γη σε σχέση με τη σελήνη.

Αλλά η απόσταση της γης από τον ήλιο​—και συνεπώς το φαινομενικό μέγεθος του ήλιου—​δεν αποτελεί απλώς έναν παράγοντα για τη δημιουργία ολικής έκλειψης. Αποτελεί επίσης ζωτική προϋπόθεση για την ύπαρξη της ζωής στη γη. «Αν ήμασταν λίγο πιο κοντά ή πιο μακριά από τον Ήλιο», λέει ο Γκονζάλες, «η Γη θα ήταν ή πολύ θερμή ή πολύ ψυχρή και επομένως μη κατοικήσιμη».

Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο. Ο ασυνήθιστα μεγάλος δορυφόρος της γης, η σελήνη, ευνοεί τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη επειδή η βαρυτική έλξη της εμποδίζει τη γη να ταλαντεύεται υπερβολικά πάνω στον άξονά της. Μια τέτοια ταλάντωση θα μπορούσε να προξενήσει έντονες και καταστροφικές κλιματικές μεταβολές. Συνεπώς, για να υπάρχει ζωή πάνω στη γη, αυτό που χρειάζεται είναι ο ακριβής συνδυασμός της σωστής απόστασης ανάμεσα στον ήλιο και στη γη καθώς και το σωστό μέγεθος της σελήνης​—και ασφαλώς θα πρέπει να συντρέχουν όλες οι άλλες προϋποθέσεις σχετικά με τη φύση του ήλιου. Τι πιθανότητες υπάρχουν να αποτελούν όλα αυτά σύμπτωση;

Σύμπτωση;

Υποθέστε ότι πηγαίνετε το αυτοκίνητό σας σε έναν εκπαιδευμένο και έμπειρο τεχνικό για να κάνει τις απαραίτητες ρυθμίσεις. Εκείνος ολοκληρώνει σχολαστικά την εργασία του, και εσείς βλέπετε ότι όλα είναι στη θέση τους. Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδράσει αν αργότερα εσείς επιμένετε ότι η ακριβής ρύθμιση του αυτοκινήτου σας έγινε από απλή τύχη ή ότι ήταν αποτέλεσμα καθαρής συγκυρίας;

Το ίδιο ερώτημα μπορεί κάλλιστα να τεθεί και σε σχέση με τη μοναδική φύση του ήλιου μας. Μερικοί επιστήμονες θα ήθελαν να πιστέψετε ότι η σύσταση του ήλιου μας, η τροχιά του, η απόστασή του από τη γη και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του είναι όλα θέμα ευτυχούς συγκυρίας. Είναι βάσιμο αυτό; Πιστεύετε ότι πρόκειται για λογικό συμπέρασμα;

Όπως ακριβώς ένα επιδέξια ρυθμισμένο αυτοκίνητο μας λέει κάτι για την κατάρτιση και τις ικανότητες του τεχνικού, έτσι και ο ήλιος μας​—μαζί με τα υπόλοιπα ουράνια σώματα—​μας λέει κάτι. Οι μοναδικές ιδιότητες αυτού του άστρου, οι οποίες καθιστούν εφικτή τη ζωή στη γη, μεταδίδουν ξεκάθαρα το μήνυμα ότι αποτελεί το έργο των χεριών ενός νοήμονος και ισχυρού Σχεδιαστή και Δημιουργού. Ο απόστολος Παύλος το εξέφρασε ως εξής: «Οι αόρατες ιδιότητές του, δηλαδή η αιώνια δύναμη και η Θειότητά του, βλέπονται καθαρά από τη δημιουργία του κόσμου και έπειτα, επειδή γίνονται αντιληπτές μέσω των πραγμάτων που έχουν φτιαχτεί».​—Ρωμαίους 1:20.

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 17]

Μόνο το μισό περίπου του ενός δισεκατομμυριοστού της ενέργειας που εκπέμπει ο ήλιος φτάνει στον πλανήτη μας

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ηλιακές εκρήξεις όπως αυτή δεν έχουν απειλήσει τη ζωή στη γη

[Ευχαριστίες]

Σελίδες 2, 15 και 16: Φωτογραφία NASA

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Σύμπτωση; Το κατάλληλα συνδυασμένο μέγεθος του ήλιου και της σελήνης συμβάλλει σε θεαματικές εκλείψεις

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Αν η τροχιά του ήλιου ήταν διαφορετική, η γη θα σαρωνόταν από μια καταστροφική βροχή κομητών