Ζωγραφίζοντας με Λέξεις

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ είναι ένας συνδυασμός καλλιτέχνη και στιχουργού. Η πένα του υποκινείται τόσο από την καρδιά όσο και από το μυαλό του. Γι’ αυτό, τα καλογραμμένα ποιήματα μπορούν να σας εμπνεύσουν. Μπορούν ακόμη να σας κάνουν να σκεφτείτε, να γελάσετε ή να κλάψετε. Το βιβλίο Η Ανάγκη για Λέξεις (The Need for Words) λέει: «Συχνά, η ποίηση δεν είναι τίποτα παραπάνω από λέξεις συγκροτημένες έτσι ώστε να ασκούν ισχυρή, αιφνιδιαστική επίδραση. Αυτός είναι εν μέρει ο λόγος για τον οποίο τα σπουδαία ποιήματα . . . μένουν από κάθε άποψη αλησμόνητα».

Τα ωραία ποιήματα σπάνια είναι έργο μιας ρηχής διάνοιας. Από παλιά, η ποίηση σχετίζεται με τα πιο σπουδαία πράγματα της ζωής​—τις ανθρώπινες σχέσεις, την αγάπη, την πνευματικότητα, τη φύση και το νόημα της ζωής. Επομένως, δεν είναι παράξενο που η ποίηση είναι μια από τις αρχαιότερες μορφές τέχνης. Συγκρίνοντας την ποίηση με τον πεζό λόγο, ένας διάσημος ποιητής είπε ότι αν περιέγραφαν και τα δύο το ίδιο πράγμα και ήταν εξίσου καλογραμμένα, «οι στίχοι θα διαβάζονταν εκατό φορές ενώ ο πεζός λόγος μία».

Όπως μπορεί να έχετε παρατηρήσει, όμως, υπάρχουν πολλές μορφές ποίησης. Μπορεί να είναι με ομοιοκαταληξία, μπορεί όμως και όχι. Μερικές φορές, φαίνεται μάλιστα να πλησιάζει πολύ στον πεζό λόγο. Έτσι λοιπόν, τι ακριβώς είναι ποίηση;

Τι Είναι Ποίηση;

Το Λεξικό Μακουάρι (The Macquarie Dictionary) δηλώνει ότι ποίηση είναι «η τέχνη της ρυθμικής σύνθεσης, γραπτής ή προφορικής, με σκοπό την πρόκληση ευχαρίστησης μέσω ωραίων, δημιουργικών ή εξυψωμένων σκέψεων», καθώς επίσης «λογοτεχνικό έργο σε έμμετρη μορφή· στίχος». Παρατηρήστε τις δύο βασικές πτυχές της ποίησης​—ρυθμός και μέτρο. Ο ρυθμός είναι μέρος του κόσμου που μας περιβάλλει. Τον αισθανόμαστε στα κύματα της θάλασσας, στις εποχές, ακόμη και στο χτύπο της καρδιάς μας. Στην ποίηση, ρυθμός είναι η ροή του ήχου που παράγει η γλώσσα. Νιώθουμε κάτι επαναλαμβανόμενο καθώς διαβάζουμε. Μέτρο είναι η διάταξη του ρυθμού, και μπορεί να ποικίλλει από ποίημα σε ποίημα. Ένα άλλο δημοφιλές ποιητικό στοιχείο είναι η ομοιοκαταληξία. Τα στοιχεία της ομοιοκαταληξίας είναι συνήθως οι τελευταίες λέξεις κάθε στίχου. Ασφαλώς, τα είδη ομοιοκαταληξίας μπορεί να ποικίλλουν. Μερικές φορές η ομοιοκαταληξία εμφανίζεται στον αμέσως επόμενο στίχο ή ίσως πιο κάτω.

Το ανομοιοκατάληκτο ιαπωνικό είδος ποίησης χαϊκού είναι γνωστό για το γεγονός ότι συνδυάζει την ωραιότητα της σκέψης με εκπληκτική συντομία. Παρουσιάζει τις σκέψεις του συμπτυγμένες μέσα σε τρεις μόνο στίχους με 17 συλλαβές​—5 στον πρώτο και στον τρίτο, και 7 στο δεύτερο. a Χάρη στην  ωραιότητα και στην απλότητά του, αποτελεί για πολλούς, ακόμη και για παιδιά του νηπιαγωγείου, έναν ευχάριστο τρόπο για να γνωριστούν με την ποίηση.

Κατά παράδοση, είναι ευρέως γνωστό ότι η ποίηση συνοψίζει πολλές σκέψεις μέσα σε λίγες λέξεις. Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia) αναφέρει ότι τα ποιητικά λόγια «υποδηλώνουν πολύ περισσότερα από όσα λένε. Εξάπτουν τη φαντασία σας . . . Η γλώσσα της ποίησης είναι μεστή από νοήματα, και η έννοια της κάθε λέξης μπορεί να κεντρίσει τη σκέψη, ξεδιπλώνοντας τη σημασία ολόκληρου του ποιήματος στη φαντασία σας». Ασφαλώς, μπορεί να χρειαστεί να διαβάσετε μερικά ποιήματα κάποιες φορές προτού αρχίσουν να «σπινθηροβολούν» στη διάνοιά σας, επιτρέποντάς σας να συλλάβετε το νόημά τους.

Για να επιτύχουν τα αισθητικά αποτελέσματα που επιδιώκουν, οι ποιητές επιλέγουν τις λέξεις τους όπως ακριβώς επιλέγει ο κοσμηματοποιός τους λίθους του. Ο Βασιλιάς Σολομών του Ισραήλ, ο οποίος συνέθετε παροιμίες και ύμνους, «στοχαζόταν και έκανε επισταμένη έρευνα» για να βρει «ευχάριστα λόγια» και «ορθά λόγια αλήθειας».​—Εκκλησιαστής 12:9, 10· 1 Βασιλέων 4:32.

Ο Σολομών και ο πατέρας του, ο Δαβίδ, έγραφαν στην καθιερωμένη εβραϊκή γλώσσα των ημερών τους. Οι εβραϊκοί στίχοι, οι οποίοι συχνά ψάλλονταν με μουσική συνοδεία, δεν εξαρτώνται από την ομοιοκαταληξία. Αντιθέτως, διακρίνονται για το ρυθμό της σκέψης ή των ιδεών​—ένα λογοτεχνικό είδος που ονομάζεται παραλληλισμός. Οι στίχοι μπορεί να περιέχουν παρόμοιες εκφράσεις ή να παρουσιάζουν αντίθετες σκέψεις. (Ψαλμός 37:6, 9) Συνήθως ο δεύτερος στίχος επεκτείνει τη σκέψη του πρώτου προσθέτοντας κάτι καινούριο. Παρατηρήστε πώς συμβαίνει αυτό στο εδάφιο Ψαλμός 119:1:

Ευτυχισμένοι όσοι είναι άψογοι στην οδό τους,

Όσοι περπατούν σύμφωνα με το νόμο του Ιεχωβά.

Σημειώστε πώς ο δεύτερος στίχος αποκαλύπτει τι σημαίνει το να είναι κάποιος άψογος​—σημαίνει να περπατάει σύμφωνα με το νόμο του Ιεχωβά. Εφόσον η εβραϊκή της Βίβλου χρησιμοποιεί τον παραλληλισμό, δηλαδή την επίτευξη ρυθμού μέσω τονισμού του νοήματος, αντί για την ομοιοκαταληξία, είναι πιο εύκολο να μεταφραστεί. b

Μέσο Έκφρασης Κάθε Συναισθήματος

Όπως και το τραγούδι, η ποίηση είναι ένα έξοχο μέσο έκφρασης κάθε είδους συναισθημάτων. Παρατηρήστε πώς συνδυάζεται η υπέρτατη ευχαρίστηση με το αίσθημα της υπομονής που ανταμείφτηκε, όπως εκφράζεται από τα λόγια που είπε ο Αδάμ όταν ο Ιεχωβά τού παρουσίασε την Εύα στον κήπο της Εδέμ:

Αυτό είναι επιτέλους οστό από τα οστά μου

Και σάρκα από τη σάρκα μου.

Αυτή θα ονομαστεί Γυναίκα

Επειδή από τον άντρα πάρθηκε.

—Γένεση 2:23.

Εκείνο που είναι πράγματι αξιοσημείωτο σε αυτή την περικοπή είναι το ότι λέει τόσο πολλά και  μεταδίδει τόσα συναισθήματα μέσα σε λίγους μόνο στίχους​—μια οικονομία λόγου που είναι ακόμη πιο έκδηλη στην πρωτότυπη γλώσσα. Παρόμοια, τα ποιητικά βιβλία του Ιώβ, των Ψαλμών, των Παροιμιών και των Θρήνων εκφράζουν μια εντυπωσιακή ποικιλία συναισθημάτων, διδάσκοντας παράλληλα ζωτικές πνευματικές αλήθειες. Μάλιστα, στην πρωτότυπη εβραϊκή, ο πρώτος κιόλας ψαλμός αρχίζει με τη λέξη «ευτυχισμένος», ή αλλιώς «ευλογημένος». Πώς θα περιγράφατε τα αισθήματα του συγγραφέα των επόμενων λόγων του εδαφίου Ψαλμός 63:1; Παρατηρήστε τον πλούτο των εικόνων, ένα εξέχον χαρακτηριστικό της εβραϊκής ποίησης.

Θεέ, εσύ είσαι ο Θεός μου, σε αναζητώ συνεχώς.

Η ψυχή μου διψάει για εσένα.

Από λαχτάρα για εσένα έσβησε η σάρκα μου

Σε γη ξερή και εξαντλημένη, όπου δεν υπάρχει νερό.

Το βιβλίο των Θρήνων, ωστόσο, εκφράζει άλλη διάθεση. Σε αυτό ο Ιερεμίας θρηνεί για την τραγωδία που έπληξε την Ιερουσαλήμ η οποία έπεσε στα χέρια των Βαβυλωνίων το 607 Π.Κ.Χ. Αποκαλύπτει τα αισθήματα της καρδιάς του με πέντε λυρικές θρηνωδίες που εξωτερικεύουν τη θλίψη του προφήτη αλλά και το ότι αντιλαμβανόταν πως είχε απονεμηθεί θεϊκή δικαιοσύνη.

Η Ποίηση Βοηθάει τη Μνήμη

Λόγω των γνωρισμάτων της, η ποίηση συχνά προσφέρεται κάλλιστα για απομνημόνευση. Τα αρχαιότερα ελληνικά ποιήματα που έχουν διασωθεί, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, απαγγέλλονταν από μνήμης στις γιορτές των Ελλήνων​—ένα πραγματικό κατόρθωμα, αν λάβει κανείς υπόψη τις τεράστιες διαστάσεις αυτών των έργων! Προφανώς, πολλοί Βιβλικοί ψαλμοί ήταν επίσης κατάλληλοι για απομνημόνευση. Παρατηρήστε τις εικόνες, την απλότητα και την αδιαμφισβήτητη λογική που εκφράζονται από το ρυθμό των επόμενων στίχων στα εδάφια Ψαλμός 115:4-8, τα οποία περιγράφουν τη μωρία της ειδωλολατρίας:

Τα είδωλά τους είναι ασήμι και χρυσάφι,

Έργο χεριών χωματένιου ανθρώπου.

Στόμα έχουν, αλλά δεν μπορούν να μιλήσουν·

Μάτια έχουν, αλλά δεν μπορούν να δουν·

Αφτιά έχουν, αλλά δεν μπορούν να ακούσουν.

Μύτη έχουν, αλλά δεν μπορούν να μυρίσουν.

Χέρια έχουν, αλλά δεν μπορούν να ψηλαφήσουν.

Πόδια έχουν, αλλά δεν μπορούν να περπατήσουν·

Δεν βγάζουν ήχο από το λάρυγγά τους.

Όμοιοι με αυτά θα γίνουν εκείνοι που τα φτιάχνουν,

Όλοι εκείνοι που εμπιστεύονται σε αυτά.

Αναμφίβολα, οι περισσότεροι δεν θα δυσκολεύονταν να θυμηθούν μια τόσο γλαφυρή και δυναμική περικοπή.

Θέλετε να Γράψετε Ποίηση;

Από τα παιδικά ποιηματάκια ως τα τραγουδάκια των διαφημίσεων, η ποίηση είναι μέρος της ζωής μας. Έτσι λοιπόν, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι τουλάχιστον με τις βασικές αρχές της στιχουργικής. Αν, όμως, θέλετε να γράψετε ποίηση, ίσως πρέπει πρώτα να διαβάσετε μια αρκετά μεγάλη συλλογή στίχων. Αυτό θα σας βοηθήσει να συλλάβετε τις διάφορες αρχές της σύνθεσης και θα διευρύνει το λεξιλόγιό σας. Ασφαλώς, χρειάζεται να είστε επιλεκτικοί ώστε να αποφύγετε οτιδήποτε το επιβλαβές ή εξαχρειωτικό. (Φιλιππησίους 4:8, 9) Φυσιολογικά, ο καλύτερος τρόπος για να μάθετε να γράφετε στίχους είναι να καθήσετε, να πάρετε μολύβι και χαρτί και να δοκιμάσετε.

Με τον καιρό, μπορεί ακόμη και να καταφέρετε να γράφετε ποιήματα για την ευχαρίστηση της οικογένειάς σας και των φίλων σας. Γιατί να μην προσπαθήσετε να εκφράσετε τις σκέψεις σας με στίχους όταν στέλνετε κάπου μια κάρτα για να ευχηθείτε περαστικά ή να πείτε ευχαριστώ; Το ποίημά σας δεν χρειάζεται να είναι μεγάλο ή ευρηματικό. Γράψτε απλώς μερικούς στίχους εκφράζοντας αυτό που έχετε στην καρδιά σας. Η πρόκληση που περιλαμβάνεται, όχι μόνο θα σας δώσει ευχαρίστηση και ικανοποίηση, αλλά αναμφίβολα θα ευχαριστήσει τον αποδέκτη όταν δει τις προσπάθειες που κάνατε για να εκφράσετε τις σκέψεις σας με τόσο δημιουργικό και εγκάρδιο τρόπο.

Δεν χρειάζεται να έχετε ταλέντο στο λόγο για να νιώσετε απόλαυση γράφοντας ποίηση, όπως ακριβώς δεν χρειάζεται να είναι κάποιος μεγάλος σεφ για να απολαύσει την ετοιμασία ενός γεύματος. Βάλτε λίγη επιθυμία, λίγη φαντασία, λίγη προσπάθεια και λίγη επιμονή, αναμείξτε τες σε ίσες δόσεις με τον ποιητή που κρύβετε μέσα σας, και ο πίνακας που θα ζωγραφίσετε με τις λέξεις μπορεί να είναι για εσάς μια ευχάριστη έκπληξη.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Σημαντικό μέρος των Εβραϊκών Γραφών περιέχει ποίηση