Λέιφ Έρικσον​—Ανακάλυψε την Αμερική;

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΔΑΝΙΑ

ΠΟΙΟΣ ανακάλυψε την Αμερική; Ουσιαστικά κανείς δεν είναι βέβαιος. Η απάντηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τι εννοούμε με τις λέξεις «ανακάλυψε» και «Αμερική». Στο κάτω κάτω, αυτή η τεράστια χώρα κατοικούνταν επί πολλούς αιώνες πριν ακόμη οι Ευρωπαίοι μάθουν ότι υπήρχε. Στις αρχές του 1493, ο Χριστόφορος Κολόμβος επέστρεψε στην Ευρώπη έχοντας μαζί του αυτόπτες μάρτυρες που μπορούσαν να αφηγηθούν το πρώτο του ταξίδι στην Αμερική. Στην πραγματικότητα αποβιβάστηκε στα νησιά των Δυτικών Ινδιών. Ωστόσο, δεν ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που έφτασε σε αυτόν τον εκπληκτικό νέο κόσμο. Μια ομάδα ξανθών Σκανδιναβών φαίνεται πως είχαν φτάσει στην ηπειρωτική Βόρεια Αμερική 500 χρόνια νωρίτερα.

 Πριν από χίλια χρόνια ο Βόρειος Ατλαντικός ήταν πιθανώς το ίδιο παγωμένος και απρόβλεπτος όπως είναι σήμερα. Κάποιος ναυτικός ίσως νομίζει ότι γνωρίζει τους μεταβλητούς ανέμους και τα ωκεάνια ρεύματα, αλλά η ομίχλη και οι καταιγίδες μπορεί να τον κάνουν να χάσει τον προσανατολισμό του επί πολλές εβδομάδες. Σύμφωνα με έναν από τους αρχαίους σκανδιναβικούς θρύλους, αυτό ακριβώς συνέβη κάποιο καλοκαίρι στον νεαρό Μπγιάρνι Χέρχοφσον, έναν ικανό ναυτικό και περιηγητή. Έχασε τον προσανατολισμό του​—αλλά θα μπορούσε να έχει ανακαλύψει μια ήπειρο!

Ήταν η εποχή των Βίκινγκς, όταν οι Σκανδιναβοί επέκτειναν την κυριαρχία τους στις θάλασσες και προς την Ευρώπη. Τα στενόμακρα, καλοτάξιδα πλοία τους ταξίδευαν παντού​—από τις ακτές της Νορβηγίας μέχρι τα παράλια της Βόρειας Αφρικής και τα ποτάμια της Ευρώπης.

Σύμφωνα με τη Σάγκα των Γροιλανδών (Saga of the Greenlanders), ο Μπγιάρνι έκανε μια μεγάλη εξόρμηση στη Νορβηγία. Όταν πλησίαζε ο χειμώνας του 986 Κ.Χ., επέστρεψε στην Ισλανδία έχοντας μαζί του πλήρες φορτίο. Αλλά έκπληκτος διαπίστωσε ότι ο πατέρας του είχε φύγει από την Ισλανδία με έναν στόλο υπό την αρχηγία του Έρικ του Ερυθρού. Είχαν πάει μακριά, για να εγκατασταθούν σε μια μεγάλη χώρα την οποία είχε ανακαλύψει ο Έρικ δυτικά της Ισλανδίας. Για να κάνει ακόμη πιο ελκυστικό αυτό το νησί, ο Έρικ το είχε ονομάσει Γροιλανδία (Πράσινη Χώρα). Με αποφασιστικότητα, ο νεαρός Μπγιάρνι απέπλευσε για τη Γροιλανδία. Αλλά τότε άλλαξε ο άνεμος. Ομίχλη έπεσε πάνω στους ναύτες. «Επί πολλές ημέρες δεν ήξεραν προς τα πού έπλεαν», λέει ο θρύλος που αναφέρθηκε παραπάνω.

Όταν οι ναυτικοί είδαν τελικά στεριά, δεν έμοιαζε με την περιγραφή της Γροιλανδίας. Η ακτή φαινόταν πλούσια σε βλάστηση, λοφώδης και δασώδης. Έπλευσαν βόρεια έχοντας την ακτή στα αριστερά τους. Κοίταξαν ξανά προς τη στεριά, αλλά και πάλι δεν έμοιαζε με τη Γροιλανδία. Μερικές ημέρες αργότερα, ωστόσο, η στεριά ήταν διαφορετική​—περισσότερο ορεινή και παγετώδης. Τότε ο Μπγιάρνι και το πλήρωμά του έστριψαν ανατολικά προς την ανοιχτή θάλασσα και τελικά βρήκαν τη Γροιλανδία και τη σκανδιναβική αποικία του Έρικ του Ερυθρού.

Ξεκινάει ο Λέιφ Έρικσον

Ίσως με αυτόν τον τρόπο οι Ευρωπαίοι είδαν για πρώτη φορά τη στεριά της ηπείρου που αργότερα θα γινόταν γνωστή ως Βόρεια Αμερική​—μολονότι δεν πάτησαν το πόδι τους σε αυτήν. Όταν ο Μπγιάρνι εξιστόρησε στους συμπατριώτες του στη Γροιλανδία τα όσα είχε δει, εκείνοι έδειξαν ζωηρό ενδιαφέρον. Η παγωμένη χώρα τους είχε λίγα δέντρα. Για να κατασκευάσουν και να επισκευάσουν τα πλοία και τα σπίτια τους εξαρτόνταν από τα ξύλα που εκβράζονταν στην ακτή ή από τη μεταφορά ξυλείας από άλλες χώρες, κάτι που κόστιζε ακριβά. Αλλά προφανώς στην άλλη άκρη της θάλασσας στα δυτικά, υπήρχε μια γη με δάση γεμάτα με αμέτρητα δέντρα!

Αυτή η νέα γη έλκυσε ιδιαίτερα τον νεαρό Λέιφ Έρικσον, γιο του Έρικ του Ερυθρού. Σύμφωνα με τις περιγραφές, ο Λέιφ ήταν «ένας σωματώδης, γερός άντρας, με πολύ εντυπωσιακή εμφάνιση και με σοφία». Περίπου το έτος 1000, ο Λέιφ Έρικσον αγόρασε το πλοίο του Μπγιάρνι, και με πλήρωμα 35 αντρών, ξεκίνησε να βρει τις ακτές που είχε δει ο Μπγιάρνι.

Τρεις Νέες Περιοχές

Αν είναι ακριβείς οι θρύλοι, αρχικά ο Λέιφ βρήκε μια γη χωρίς βλάστηση, με βουνά που καλύπτονταν από μεγάλους παγετώνες. Επειδή εκείνη η γη έμοιαζε με επίπεδη πλάκα βράχου, ο Λέιφ την ονόμασε Χέλουλαντ​—«Γη της Ίσιας Πέτρας». Ίσως τότε ήταν που οι Ευρωπαίοι πάτησαν για πρώτη φορά το πόδι τους στη Βόρεια Αμερική. Σήμερα, οι ιστορικοί πιστεύουν ότι η Χέλουλαντ ήταν το νησί Μπάφιν, βορειοανατολικά του Καναδά.

Οι Σκανδιναβοί εξερευνητές συνέχισαν το ταξίδι τους νότια. Συνάντησαν τη δεύτερη κατά σειρά περιοχή, μια γη επίπεδη και δασώδη, με λευκές αμμουδιές. Ο Λέιφ την ονόμασε Μάρκλαντ, που σημαίνει «Γη των Δασών», η οποία σήμερα συνήθως ταυτίζεται με το Λαμπραντόρ. Σύντομα ανακάλυψαν την τρίτη κατά σειρά περιοχή, μια ακόμη περισσότερα υποσχόμενη γη.

Ο θρύλος συνεχίζει: «Απέπλευσαν και μέχρι να δουν στεριά έμειναν δύο ημέρες στη θάλασσα με βορειοανατολικό άνεμο». Διαπίστωσαν ότι αυτή η νέα γη ήταν τόσο ευχάριστη ώστε αποφάσισαν να χτίσουν σπίτια και να ξεχειμωνιάσουν εκεί. Το χειμώνα «η θερμοκρασία δεν έπεφτε ποτέ στα όρια του πάγου και τα χόρτα ξεραίνονταν πολύ λίγο». Αργότερα, ένας από τους άντρες βρήκε ακόμη και σταφύλια και κλήματα. Έτσι λοιπόν, ο Λέιφ Έρικσον ονόμασε τη γη Βίνλαντ,  που πιθανόν σημαίνει «Γη του Κρασιού». Την επόμενη άνοιξη οι άντρες επέστρεψαν στη Γροιλανδία, με πλοία καταφορτωμένα από σοδειές της Βίνλαντ.

Οι μελετητές σήμερα θα ήθελαν πολύ να ξέρουν πού ήταν αυτή η Βίνλαντ με τα πράσινα λιβάδια και τα σταφύλια, αλλά η συγκεκριμένη τοποθεσία παραμένει ακαθόριστη. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά του Νιουφάουντλαντ ταιριάζουν με τις περιγραφές των αρχαίων θρύλων. Ένας αρχαιολογικός χώρος που ανακαλύφτηκε στο Νιουφάουντλαντ δείχνει ότι οι Σκανδιναβοί επισκέφτηκαν πράγματι το νησί. Ωστόσο, άλλοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η Βίνλαντ πρέπει να βρισκόταν ακόμη πιο νότια και ότι εκείνη η τοποθεσία στο Νιουφάουντλαντ χρησίμευε ως ορμητήριο των Σκανδιναβών ή ως πύλη προς τη Βίνλαντ που βρισκόταν νοτιότερα. a

Ποιες Αποδείξεις Υπάρχουν;

Κανένας δεν ξέρει στην πραγματικότητα πώς να εναρμονίσει τις λεπτομέρειες αυτού του σκανδιναβικού θρύλου με τη σημερινή γεωγραφία. Οι ελλιπείς και δυσνόητες λεπτομέρειες των θρύλων προβληματίζουν επί πολλά χρόνια τους ιστορικούς. Ωστόσο, η πιο ουσιώδης απόδειξη της σκανδιναβικής παρουσίας στην Αμερική πριν από τον Κολόμβο είναι ο αρχαιολογικός χώρος που ανακαλύφτηκε τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 στο Νιουφάουντλαντ, κοντά στο χωριό Λανς ο Μέντοου. Εκεί υπάρχουν ερείπια σπιτιών  τα οποία είναι αναμφισβήτητα σκανδιναβικά καθώς και ένα σιδερένιο καμίνι και άλλα αντικείμενα που χρονολογούνται από την εποχή του Λέιφ Έρικσον. Επίσης, ένας Δανός εξερευνητής που εργάζεται στο νότιο Νιουφάουντλαντ βρήκε πρόσφατα ένα προσεκτικά λαξευμένο πέτρινο βάρος που χρησιμοποιούνταν πιθανώς σε κάποιο πλοίο των Βίκινγκς.

Τα ταξίδια των Σκανδιναβών προς τα νέα εδάφη στη μακρινή δύση δεν κρατήθηκαν μυστικά. Ο Λέιφ Έρικσον ταξίδεψε στη Νορβηγία για να αναφέρει στο Νορβηγό βασιλιά όσα είχε δει. Όταν ο Άνταμ της Βρέμης, Γερμανός ιστορικός και διευθυντής μιας καθεδρικής σχολής, ταξίδεψε στη Δανία περίπου το 1070 προκειμένου να μάθει για τις χώρες του βορρά, ο Βασιλιάς Σβέιν της Δανίας του μίλησε σχετικά με τη Βίνλαντ, τη γη που παρήγε εκείνο το εξαιρετικό κρασί. Αυτή η παράδοση καταγράφηκε στα χρονικά του Άνταμ της Βρέμης. Έτσι λοιπόν, πολλά μορφωμένα άτομα στην Ευρώπη έμαθαν για τις δυτικές χώρες που είχαν επισκεφτεί οι Σκανδιναβοί. Επιπρόσθετα, αρχαία χρονικά της Ισλανδίας του 12ου και του 14ου αιώνα αναφέρουν μερικά ταξίδια που έκαναν αργότερα οι Σκανδιναβοί στη Μάρκλαντ και στη Βίνλαντ, δυτικά της Γροιλανδίας.

Ο Χριστόφορος Κολόμβος μπορεί κάλλιστα να ήξερε για τα ταξίδια στη Βίνλαντ που έγιναν 500 χρόνια πριν από την εποχή του. Σύμφωνα με ένα βιβλίο για τη Βίνλαντ, υπάρχουν ενδείξεις ότι πριν από το φημισμένο ταξίδι του το 1492/1493, ο Κολόμβος ταξίδεψε και στην Ισλανδία για να εξετάσει τις πληροφορίες που υπήρχαν εκεί.

Τι Απέγιναν Εκείνοι οι Αρχαίοι Σκανδιναβοί;

Δεν υπάρχει καμία πληροφορία σχετικά με κάποια μόνιμη αποικία Σκανδιναβών στην Αμερική. Ίσως να έγινε μια βραχύβια, ανεπιτυχής απόπειρα αποικισμού σε εκείνο το μέρος, αλλά οι συνθήκες ήταν σκληρές και οι Ιθαγενείς Αμερικανοί​—τους οποίους οι Βίκινγκς αποκαλούσαν Σκράελινγκς—​αποδείχτηκαν ισχυρότεροι από τους εισβολείς. Στη Γροιλανδία, οι απόγονοι του Έρικ του Ερυθρού και του γιου του, του Λέιφ Έρικσον, αντιμετώπιζαν δυσκολίες. Το κλίμα γινόταν δριμύτερο, και τα αποθέματα τελείωναν. Έπειτα από τέσσερις ή πέντε αιώνες, οι Σκανδιναβοί φαίνεται ότι εξαφανίστηκαν εντελώς από τη Γροιλανδία. Το τελευταίο γραπτό αρχείο των Σκανδιναβών στη Γροιλανδία αφορά έναν γάμο που έγινε σε ναό της Γροιλανδίας το 1408. Πάνω από έναν αιώνα αργότερα, κάποιο γερμανικό εμπορικό πλοίο βρήκε την αποικία στη Γροιλανδία ολοκληρωτικά ερημωμένη εκτός από ένα άταφο πτώμα​—κάποιου άντρα του οποίου το μαχαίρι βρισκόταν ακόμη δίπλα του. Έπειτα από αυτό, δεν γίνεται καμία αναφορά για τους Σκανδιναβούς στη Γροιλανδία. Αργότερα, το 18ο αιώνα, Νορβηγοί και Δανοί αποικιστές πήγαν εκεί για να ιδρύσουν μόνιμη αποικία.

Ωστόσο, η Γροιλανδία ήταν το μέρος από όπου ξεκίνησαν οι ατρόμητοι Σκανδιναβοί θαλασσοπόροι για το νέο κόσμο. Μπορεί κανείς ακόμη και τώρα να φανταστεί εκείνους τους απτόητους ναυτικούς να οδηγούν τα πλοία τους με τα τετράγωνα πανιά μέσα από άγνωστες θάλασσες μέχρι που ατένισαν γεμάτοι απορία μια παράξενη ακτογραμμή στον ορίζοντα​—χωρίς να υποπτευθούν ποτέ ότι, πέντε αιώνες αργότερα, ο Χριστόφορος Κολόμβος θα αναγνωριζόταν ως εκείνος που ανακάλυψε αυτόν το Νέο Κόσμο.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 20]

ΠΩΣ ΠΛΟΗΓΟΥΣΑΝ ΟΙ ΒΙΚΙΝΓΚΣ;

Οι Σκανδιναβοί Βίκινγκς δεν είχαν πυξίδες. Πώς έγιναν λοιπόν τόσο έξοχοι ναυτικοί; Όταν δεν βρίσκονταν σε ανοιχτές θάλασσες, έπλεαν έχοντας οπτική επαφή με κάποια ακτή. Όποτε ήταν δυνατόν, διέσχιζαν ένα στενό κομμάτι θάλασσας σε σημείο από όπου μπορούσαν να δουν στεριά και στις δύο πλευρές. Επίσης, ήξεραν να παρατηρούν τον ήλιο και τα αστέρια. Λόγου χάρη, χρησιμοποιούσαν ένα απλό σύστημα για να καθορίζουν το γεωγραφικό τους πλάτος, με τη βοήθεια ενός πίνακα που είχε αριθμούς για την κάθε εβδομάδα του χρόνου καθώς και μιας μετρικής ράβδου για να υπολογίζουν το ύψος του ήλιου στον ορίζοντα το μεσημέρι. Επειδή δεν είχαν σύστημα για να προσδιορίζουν το γεωγραφικό μήκος, όταν ήταν στην ανοιχτή θάλασσα προτιμούσαν να πλέουν κατευθείαν προς την ανατολή ή κατευθείαν προς τη δύση, ακολουθώντας ένα επιλεγμένο γεωγραφικό πλάτος.

Αν, για παράδειγμα, ήθελαν να ταξιδέψουν από τη Γροιλανδία προς ένα σημείο στην ακτή της Βίνλαντ, θα έπλεαν νότια της Γροιλανδίας μέχρι να βρουν το σωστό γεωγραφικό πλάτος. Έπειτα έστριβαν κατευθείαν προς τη δύση και έβρισκαν το λιμάνι που ήθελαν. Επίσης, η παρατήρηση των πουλιών ήταν χρήσιμη για το πλήρωμα των Βίκινγκς στην ανοιχτή θάλασσα. Ήταν ειδικοί στο να συμπεραίνουν πού υπήρχε στεριά​—και τι είδους ήταν αυτή—​παρατηρώντας το πέταγμα των πουλιών. Μερικές φορές έπαιρναν μαζί τους κοράκια και, όταν τα απελευθέρωναν, τα πουλιά πήγαιναν ψηλά και πετούσαν προς την πιο κοντινή ακτή. Το πλήρωμα των Βίκινγκς ήξερε τότε πού θα έβρισκε την πιο κοντινή στεριά.

Κάποιο άλλο βοήθημα στον προσανατολισμό ήταν οι βυθομετρήσεις. Ένας Βίκινγκ ναυτικός κατέβαζε στο νερό ένα νήμα με μολύβδινο βαρίδι. Αυτό εξυπηρετούσε δύο σκοπούς. Πρώτον, του έδινε τη δυνατότητα να προσδιορίσει το βάθος του νερού. Όταν το βαρίδι έφτανε στον πυθμένα, ο ναυτικός τραβούσε το νήμα χρησιμοποιώντας το άνοιγμα των χεριών του για να μετρήσει το μήκος του. Μέχρι σήμερα, οι ναυτικοί μετρούν το βάθος με την «οργιά», που είναι 1,8 μέτρα. Αλλά το μολύβδινο βαρίδι είχε και μια άλλη χρήση. Συχνά το έφτιαχναν με μια εσοχή στο κάτω μέρος του την οποία γέμιζαν με λίπος. Έτσι λοιπόν, το βαρίδι ανέσυρε στην επιφάνεια ένα δείγμα του πυθμένα της θάλασσας. Ο ναυτικός εξέταζε τη σύνθεση του δείγματος και ενημέρωνε τους θαλάσσιους χάρτες του, οι οποίοι περιείχαν γραπτές περιγραφές της σύνθεσης του πυθμένα της θάλασσας σε διάφορες περιοχές. Μολονότι τα όργανα που χρησιμοποιούσαν ήταν απλά, οι Βίκινγκς έγιναν διακεκριμένοι θαλασσοπόροι.

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Stofnun Arna Magnússonar, Iceland

[Χάρτης στη σελίδα 18]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΝΕΑ ΣΚΩΤΙΑ

Το ταξίδι του Μπγιάρνι Χέρχοφσον από την Ισλανδία περίπου το 986 Κ.Χ.

ΝΙΟΥΦΑΟΥΝΤΛΑΝΤ

ΛΑΜΠΡΑΝΤΟΡ

ΝΗΣΙ ΜΠΑΦΙΝ

ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ

Το ταξίδι του Λέιφ Έρικσον από τη Γροιλανδία περίπου το 1000 Κ.Χ.

ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ

ΝΗΣΙ ΜΠΑΦΙΝ

ΛΑΜΠΡΑΝΤΟΡ

ΝΙΟΥΦΑΟΥΝΤΛΑΝΤ

[Ευχαριστίες]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Αριστερά, το ανακατασκευασμένο σπίτι του Έρικ του Ερυθρού στη Γροιλανδία

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Αντίγραφο πλοίου των Βίκινγκς, σε κανονικές διαστάσεις, επαναλαμβάνει το ταξίδι του Λέιφ Έρικσον

[Ευχαριστίες]

Πλοία των Βίκινγκς στις σελίδες 2 και 18: Φωτογραφίες: Narsaq Foto, Greenland

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Άγαλμα του Λέιφ Έρικσον, Ισλανδία

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Λανς ο Μέντοου, Νιουφάουντλαντ

[Ευχαριστίες]

Parks Canada

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 20]

Εκθέματα στο Museum of National Antiquities, Stockholm, Sweden