Μήπως ο Άνθρωπος Καταστρέφει την Ίδια του την Τροφή;

«Εκείνο που μας προβληματίζει πραγματικά σήμερα δεν [είναι] τα χρέη και τα ελλείμματα ή ο διεθνής ανταγωνισμός, αλλά η ανάγκη να βρούμε έναν τρόπο για να ζούμε μια γεμάτη νόημα, ικανοποιητική ζωή χωρίς να καταστρέφουμε τη βιόσφαιρα του πλανήτη, η οποία συντηρεί όλες τις μορφές ζωής. Η ανθρωπότητα δεν έχει αντιμετωπίσει ποτέ στο παρελθόν μια τέτοια απειλή: την καταστροφή εκείνων ακριβώς των στοιχείων που μας κρατάνε ζωντανούς».​—Ντέιβιντ Σουζούκι, γενετιστής.

ΕΙΝΑΙ εύκολο να θεωρήσουμε δεδομένο ένα μήλο. Αν στον τόπο σας υπάρχουν άφθονες καλλιέργειες μήλων, ίσως πιστεύετε ότι είναι εύκολο να τα βρείτε και ότι μπορείτε μάλιστα να διαλέξετε από πολλές ποικιλίες. Γνωρίζατε όμως ότι σήμερα οι διαθέσιμες ποικιλίες πιθανώς είναι πολύ λιγότερες από όσες ήταν πριν από 100 χρόνια;

Ανάμεσα στα έτη 1804 και 1905, στις Ηνωμένες Πολιτείες καλλιεργούνταν 7.098 ποικιλίες μήλων. Σήμερα, 6.121 από αυτές​—το 86 τοις εκατό—​έχουν εκλείψει. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τα αχλάδια. Περίπου το 88 τοις εκατό των 2.683 ποικιλιών που καλλιεργούνταν κάποτε έχουν τώρα εκλείψει. Και όσον αφορά τα λαχανικά, οι αριθμοί είναι ακόμη πιο αποκαρδιωτικοί. Υπάρχει κάτι που εξαφανίζεται, και αυτό είναι η βιοποικιλότητα​—όχι μόνο η πλούσια ποικιλία των ειδών των έμβιων όντων, αλλά επίσης οι πολλές παραλλαγές του κάθε είδους. Η ποικιλία στα διάφορα είδη λαχανικών που καλλιεργούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει μειωθεί κατά 97 τοις εκατό μέσα σε λιγότερα από 80 χρόνια! Αλλά είναι πράγματι σημαντική η ποικιλία;

Πολλοί επιστήμονες λένε ότι είναι. Αν και ο ρόλος της βιοποικιλότητας είναι ακόμη αμφιλεγόμενος, αρκετοί περιβαλλοντολόγοι τη θεωρούν απαραίτητη για τη ζωή στη γη. Υποστηρίζουν ότι είναι το ίδιο ζωτική για τα εδώδιμα φυτά που καλλιεργούμε όπως και για εκείνα που αναπτύσσονται στο φυσικό τους περιβάλλον στα δάση, στις ζούγκλες και στα λιβάδια όλου του κόσμου. Η ύπαρξη πολλών ποικιλιών του ίδιου είδους είναι επίσης σημαντική. Οι πολλές ποικιλίες ρυζιού, για παράδειγμα, αυξάνουν την πιθανότητα να μπορούν μερικές από αυτές να αντιστέκονται σε συνηθισμένες επιδημίες. Ωστόσο, μια έκθεση που δημοσίευσε το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής επισήμανε πρόσφατα ότι αυτό που ίσως δείχνει στην ανθρωπότητα καλύτερα από καθετί άλλο πόσο σοβαρή μπορεί να αποβεί η εξαφάνιση της βιοποικιλότητας της γης είναι η επίδρασή της στην παραγωγή της τροφής μας.

Η εξαφάνιση των φυτών μπορεί να επηρεάσει τις καλλιέργειες εδώδιμων ειδών με δύο τουλάχιστον τρόπους: πρώτον, εξαλείφοντας τα αυτοφυή φυτά που συγγενεύουν με τα καλλιεργούμενα, τα οποία αυτοφυή φυτά αποτελούν πιθανή πηγή γονιδίων για μελλοντική αναπαραγωγή, και δεύτερον, μειώνοντας τον αριθμό των ποικιλιών του κάθε καλλιεργούμενου είδους. Στις αρχές του 20ού αιώνα, λόγου χάρη, πιθανώς πάνω από 100.000 ντόπιες ποικιλίες ρυζιού καλλιεργούνταν στην Ασία, από τις οποίες οι 30.000 τουλάχιστον καλλιεργούνταν στην Ινδία και μόνο. Σήμερα, το 75 τοις εκατό της παραγωγής της Ινδίας αποτελείται μόλις από δέκα ποικιλίες. Οι 2.000 ποικιλίες ρυζιού της Σρι Λάνκα έχουν σχεδόν όλες αντικατασταθεί από 5. Το Μεξικό, η χώρα όπου άρχισε για πρώτη φορά η καλλιέργεια καλαμποκιού, καλλιεργεί μόλις το 20 τοις εκατό των ποικιλιών που υπήρχαν εκεί τη δεκαετία του 1930.

Αλλά δεν βρίσκονται σε κίνδυνο μόνο τα τρόφιμα. Περίπου το 25 τοις εκατό των φαρμάκων που κυκλοφορούν στο εμπόριο προέρχονται  από φυτά, ενώ διαρκώς ανακαλύπτονται νέα θεραπευτικά φυτά. Ωστόσο, τα φυτά οδηγούνται συνεχώς προς την εξαφάνιση. Μήπως, τελικά, πριονίζουμε το ίδιο το κλαδί πάνω στο οποίο καθόμαστε;

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ένωση για την Προστασία της Φύσης, από τα περίπου 18.000 είδη φυτών και ζώων για τα οποία έγινε έρευνα, περισσότερα από 11.000 κινδυνεύουν να εκλείψουν. Σε περιοχές όπως η Ινδονησία, η Μαλαισία και η Λατινική Αμερική, όπου μεγάλες εκτάσεις δασών έχουν αποψιλωθεί για να γίνουν φυτείες, οι ερευνητές μπορούν μόνο να υποθέσουν πόσο πολλά είδη πρόκειται να εκλείψουν ή έχουν ήδη εκλείψει. Στο μεταξύ, κάποιοι λένε ότι η εξαφάνιση προχωράει «με καταστροφικά γρήγορους ρυθμούς», αναφέρει το περιοδικό Δε Ουνέσκο Κούριερ (The UNESCO Courier).

Φυσικά, η γη παράγει ακόμη εκπληκτικές ποσότητες τροφίμων. Αλλά για πόσο καιρό θα μπορεί να τρέφεται ο ολοένα αυξανόμενος ανθρώπινος πληθυσμός αν φθίνει η βιοποικιλότητα του πλανήτη; Ορισμένες χώρες έχουν ευαισθητοποιηθεί σε σχέση με αυτές τις ανησυχίες ιδρύοντας τράπεζες σπόρων για να αποφύγουν την απώλεια σημαντικών φυτών. Κάποιοι βοτανικοί κήποι έχουν αναλάβει την αποστολή να διαφυλάξουν διάφορα είδη. Η επιστήμη έχει προμηθεύσει τα ισχυρά νέα εργαλεία της γενετικής μηχανικής. Αλλά μπορούν πράγματι οι τράπεζες σπόρων και η επιστήμη να λύσουν το πρόβλημα; Το επόμενο άρθρο θα εξετάσει αυτό το ερώτημα.