Ματάτου​—Το Ζωηρόχρωμο Μεταφορικό Μέσο της Κένυας

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΚΕΝΥΑ

ΟΠΟΙΟΣ επισκέπτεται την Κένυα περιγράφει πάντα με ενθουσιασμό το ταξίδι του. Η ελεφαντίνα που οδηγεί την αγέλη της, το επιβλητικό λιοντάρι και τα βαθυκόκκινα ηλιοβασιλέματα είναι ζωηρές εικόνες που αποτυπώνονται στο νου του ταξιδιώτη. Εδώ, η ομορφιά είναι απέραντη και πολυποίκιλη. Ωστόσο, στους πολλούς δρόμους της περιοχής, υπάρχει και κάτι άλλο που τραβάει την προσοχή​—το ευέλικτο ματάτου. Αυτό είναι το όνομα μιας κατηγορίας οχημάτων που χρησιμοποιούνται στις δημόσιες μεταφορές. Λόγω των ελκυστικών του χαρακτηριστικών, αυτό το όχημα είναι το δημοφιλέστερο μέσο μεταφοράς στην Κένυα.

Η προέλευση του ματάτου είναι εξίσου ενδιαφέρουσα με τον τρόπο λειτουργίας του. Το πρώτο ματάτου ήταν ένα σαραβαλιασμένο Φορντ Τεμς, απομεινάρι των οχημάτων που χρησιμοποιούσαν οι Βρετανοί στρατιώτες στην Αιθιοπία κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ένας κάτοικος του Ναϊρόμπι χρησιμοποίησε αυτό το σαραβαλάκι για να μεταφέρει μερικούς φίλους στο κέντρο της πόλης, ζητώντας από το κάθε άτομο το ευτελές ποσό των 30 σεντς (περ. 1,5 δρχ.) για καύσιμα. a Σύντομα, και άλλοι αντιλήφθηκαν το οικονομικό όφελος που μπορούσαν να αποφέρουν τα παλιά οχήματα. Έτσι λοιπόν, πολλά μετατράπηκαν σε λεωφορεία 21 θέσεων, με τρεις παράλληλους ξύλινους πάγκους που χρησίμευαν ως καθίσματα. Αυτή η διάταξη μοιάζει με εκείνη που είχαν τα παλιά μπολεκάτζας της Νιγηρίας. Αρχικά, κάθε άτομο πλήρωνε τρία νομίσματα των 10 σεντς για κάθε διαδρομή. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί ονομάστηκαν τα οχήματα ματάτου​—από τη λέξη τάτου της γλώσσας σουαχίλι, που σημαίνει «τρία». Από τότε, το ματάτου έχει αλλάξει εντελώς μορφή, και τα σημερινά μοντέλα μοιάζουν ελάχιστα με τους θορυβώδεις προκατόχους τους. Ναι, το σύγχρονο ματάτου είναι ένα φανταχτερό όχημα το οποίο κάποια κενυατική εφημερίδα περιέγραψε ως «αεροδυναμική βολίδα με τα χρώματα της ίριδας». Δεν είναι πια το προϊόν που παρήγε εκείνη η μικρή βιομηχανία της δεκαετίας του 1960!

Το να βρίσκεσαι πάνω σε ματάτου μπορεί να είναι συναρπαστική εμπειρία, ιδιαίτερα καθώς ο οδηγός προχωράει ακάθεκτος σε ώρα κυκλοφοριακής αιχμής! Ας κάνουμε σύντομα το γύρο του Ναϊρόμπι με ματάτου και ας ζήσουμε αυτό το συναίσθημα.

 Πόλος Έλξης

Η διαδρομή μας θα αρχίσει από μια μάντρα όπου βρίσκονται σταθμευμένα δεκάδες τέτοια οχήματα, έτοιμα να ξεχυθούν προς κάθε κατεύθυνση. Είναι μία το μεσημέρι, και η γύρω περιοχή σφύζει από ζωή, καθώς οι άνθρωποι προσπαθούν να εντοπίσουν το συγκεκριμένο ματάτου που θα τους πάει στον προορισμό τους. Μερικοί από τους επιβάτες κατευθύνονται σε απομακρυσμένες περιοχές, όπου θα φτάσουν έπειτα από ώρες. Άλλοι πηγαίνουν μερικά χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της πόλης, ίσως για ένα σύντομο γεύμα. Το ματάτου είναι πολύ βολικό.

Προσέξατε ότι τα περισσότερα από αυτά τα οχήματα έχουν πολλά ζωηρά χρώματα; Αυτά δεν παίζουν μόνο διακοσμητικό ρόλο. Υπάρχουν πελάτες που προτιμούν τα πιο ελκυστικά ματάτου. Κοιτώντας τα από πιο κοντά, παρατηρεί κανείς ότι αυτά τα οχήματα έχουν διάφορες λέξεις στις πλευρές τους. Μερικές αναφέρονται σε σύγχρονα θέματα​—λόγου χάρη, «Ελ Νίνιο», «Χιλιετία», «Ιστοσελίδα», «Ιντερνέτ» και «Dot Com». Άλλα, όπως «Πράος» και «Ιεραπόστολος», δείχνουν επιθυμητές ανθρώπινες ιδιότητες ή επιτεύγματα. Ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής της φανταχτερής εμφάνισης του ματάτου είναι το τζίπνι των Φιλιππίνων. Σημειωτέον ότι το τζίπνι είναι και αυτό υποπροϊόν του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου.

Η προσέλκυση επιβατών είναι πολύ ενδιαφέρον θέαμα. Παρ’ όλο που υπάρχουν εμφανείς επιγραφές πάνω στο παρμπρίζ των οχημάτων οι οποίες δείχνουν το δρομολόγιό τους, οι εισπράκτορες φωνάζουν όσο πιο δυνατά μπορούν ενώ οι οδηγοί κορνάρουν με ρυθμικούς ήχους. Μην εκπλαγείτε αν δείτε πάνω σε μερικά ματάτου επιγραφές που δείχνουν ως κατεύθυνση την «Ιερουσαλήμ» ή την «Ιεριχώ». Αν επιβιβαστείτε σε ένα από αυτά, δεν θα βρεθείτε στη Μέση Ανατολή αλλά στα ανατολικά προάστια του Ναϊρόμπι που έχουν αυτά τα Βιβλικά ονόματα. Καθώς οι εισπράκτορες προσπαθούν να προσελκύσουν πελάτες σχεδόν σε κάθε ματάτου, δεν είναι καθόλου παράξενο που πολλοί δυσκολεύονται να διαλέξουν ποιο θα πάρουν!

Καλώς ήρθατε στο Στρόουμπερι (Φράουλα)! Ίσως η διαδρομή να αποδειχτεί τόσο ευχάριστη όσο και το ομώνυμο φρούτο. Φαίνεται ότι πολλοί προτιμούν αυτό το συγκεκριμένο ματάτου, εφόσον γέμισε μέσα σε λίγα μόνο λεπτά. Η χαμηλή μουσική που ακούγεται από τα μικρά μεγάφωνα, τα οποία είναι κρεμασμένα στην οροφή, ηρεμεί τους επιβάτες. Ωστόσο, μη νομίζετε πως συμβαίνει το ίδιο σε όλα τα ματάτου. Από ό,τι γνωρίζουμε, μερικά έχουν τεράστια μεγάφωνα κάτω από τα καθίσματα, και από αυτά ακούγεται εκκωφαντική μουσική. Έχουν περάσει  πάνω από δέκα λεπτά από τότε που γέμισαν όλα τα καθίσματα. Το ματάτου μας, όμως, δεν λέει να ξεκινήσει. Γιατί αυτή η καθυστέρηση; Ο διάδρομος που υπάρχει ανάμεσα στα καθίσματα πρέπει να γεμίσει με όρθιους επιβάτες. Σε λίγο δεν υπάρχει χώρος ούτε για να κουνηθεί κάποιος. Μάλιστα, το ματάτου πιθανότατα θα σταματήσει αρκετές φορές στο δρόμο για να πάρει και άλλους επιβάτες.

Τελικά ξεκινάμε. Άνθρωποι εντελώς άγνωστοι μεταξύ τους αρχίζουν ζωηρές συζητήσεις, κυρίως γύρω από τα γεγονότα της ημέρας. Είναι σαν αγορά. Προσέξτε, όμως, να μην απορροφηθείτε από τη συζήτηση. Όπως μάθαμε, μερικοί ξέχασαν να κατέβουν επειδή αφοσιώθηκαν σε τέτοιες συζητήσεις.

Αναφέραμε ότι το ματάτου είναι ευέλικτο. Δεν εκτελεί ένα συγκεκριμένο δρομολόγιο. Για να φτάσει στο τέρμα την ώρα που θέλει, ο οδηγός θα χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε διαθέσιμο χώρο, ακόμη και το πεζοδρόμιο όπου περπατούν οι πεζοί​—οι οποίοι μερικές φορές τη γλιτώνουν παρά τρίχα. Στο μεταξύ, το έργο του εισπράκτορα δεν είναι εύκολο. Προσπαθεί να κόψει εισιτήρια για τους θορυβώδεις επιβάτες, μερικοί από τους οποίους δεν είναι και τόσο συνεργατικοί. Ωστόσο, σπάνια μπλέκεται σε λογομαχίες. Ή πληρώνει ο επιβάτης ή σταματάει αμέσως το ματάτου και ο εισπράκτορας του λέει να κατέβει​—μερικές φορές με αγένεια! Ο εισπράκτορας ενημερώνει τον οδηγό ότι υπάρχουν άτομα που θέλουν να κατέβουν, ενώ παράλληλα προσέχει ποιοι θέλουν να ανέβουν. Ειδοποιεί τον οδηγό σφυρίζοντας ή χτυπώντας ελαφρά την οροφή ή ένα κουδούνι που βρίσκεται σε κάποιο κατάλληλο σημείο κοντά στην πόρτα. Αν και υπάρχουν προσδιορισμένες στάσεις για όλα τα δημόσια μέσα μεταφοράς, το ματάτου μπορεί να σταματήσει οπουδήποτε και οποτεδήποτε, είτε για να πάρει είτε για να αφήσει επιβάτες.

Τώρα έχουμε φύγει από το κέντρο της πόλης και βρισκόμαστε σε ένα μικρό προάστιο όπου κατεβαίνουν οι περισσότεροι επιβάτες. Ήρθε η ώρα να επιστρέψει το ματάτου στη μάντρα από όπου ξεκίνησε. Καθ’ οδόν θα πάρει και άλλους επιβάτες. Θα ζήσουν και εκείνοι τις ίδιες εμπειρίες με εμάς. Χωρίς αμφιβολία, η βόλτα μας με το Στρόουμπερι, αν και γεμάτη «ανεβοκατεβάσματα», ήταν απολαυστική.

Έχουν Μέλλον

Το δίκτυο μεταφορών ματάτου, το οποίο διαθέτει περίπου 30.000 οχήματα στην Κένυα, έχει μετατραπεί από κατάλοιπο του πολέμου, που  ήταν πριν από δεκαετίες, σε σφύζουσα αυτοκρατορία πολλών εκατομμυρίων δολαρίων. Ωστόσο, η ευρεία του διάδοση έχει δημιουργήσει μερικά προβλήματα. Λόγου χάρη, οι οδηγοί έχουν κατηγορηθεί ότι δεν υπακούν στους κανόνες οδικής κυκλοφορίας που είναι υποχρεωμένοι να τηρούν οι οδηγοί των άλλων οχημάτων, και οι αρχές έχουν θεσπίσει πολλές διατάξεις για να ελέγξουν αυτό το μεταφορικό μέσο. Κατά καιρούς, ο κλάδος αντιδρά σε αυτά τα μέτρα με απεργίες, δυσκολεύοντας έτσι χιλιάδες ανθρώπους που εξαρτώνται καθημερινά από το ματάτου. Αν και το σύστημα λειτουργίας του ματάτου μπορεί να μην αρέσει σε όλους, αυτά τα οχήματα προσφέρουν έναν εναλλακτικό τρόπο γρήγορης μετακίνησης για τους χαμηλόμισθους εργαζόμενους αυτής της περιοχής.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 22, 23]

Το μοντέλο Φορντ Τεμς

[Ευχαριστίες]

Noor Khamis/The People Daily