Τουρισμός​—Μια Παγκόσμια Βιομηχανία

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στις Μπαχάμες

ΠΟΤΕ ήταν η τελευταία φορά που είπατε στον εαυτό σας: “Χρειάζομαι διακοπές”; Ίσως νιώθατε την ανάγκη να ξεφύγετε από τις καθημερινές σας πιέσεις. Έχετε ταξιδέψει ποτέ σε κάποιον μακρινό τόπο για διακοπές; Σκεφτείτε το εξής: Μέχρι πριν από έναν σχεδόν αιώνα, οι περισσότεροι άνθρωποι πάνω στη γη δεν έκαναν τακτικά διακοπές. Μάλιστα, οι πιο πολλοί στη διάρκεια της ζωής τους δεν απομακρύνονταν παρά μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα από το μέρος όπου γεννήθηκαν. Τα ταξίδια σε μακρινούς προορισμούς για ψυχαγωγικούς ή εκπαιδευτικούς λόγους ήταν αποκλειστικό προνόμιο μιας πολύ μικρής ομάδας παράτολμων ή πλούσιων ατόμων. Αλλά σήμερα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι μπορούν να ταξιδέψουν από τη μια άκρη της χώρας στην οποία ζουν, ή και της υδρογείου, στην άλλη. Τι έφερε αυτή την αλλαγή;

Μετά τη βιομηχανική επανάσταση, εκατομμύρια άνθρωποι άρχισαν να ασχολούνται με την κατασκευή προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών. Το αποτέλεσμα ήταν αυξημένες αποδοχές και τελικά μεγαλύτερο εισόδημα. Τα άλματα προόδου στην τεχνολογία έφεραν επίσης σε ύπαρξη μηχανές οι οποίες διεκπεραίωναν μεγάλο μέρος των επίπονων εργασιών. Αυτό παραχώρησε σε πολλούς περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Με αυτά τα δεδομένα, στα μέσα του 20ού αιώνα, η εμφάνιση πιο οικονομικών μέσων μαζικής μεταφοράς αποτέλεσε το έναυσμα για τη ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού. Στη συνέχεια, η πρωτοεμφανιζόμενη βιομηχανία των μέσων μαζικής επικοινωνίας, προβάλλοντας στα σπίτια όλου του κόσμου εικόνες από μακρινά μέρη, διήγειρε την επιθυμία για ταξίδια.

Το αποτέλεσμα ήταν μια γοργά αναπτυσσόμενη βιομηχανία παγκόσμιου τουρισμού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) πρόβλεψε ότι ο αριθμός των ανθρώπων που ταξιδεύουν διεθνώς θα αυξανόταν από 613 εκατομμύρια το 1997 σε 1,6 δισεκατομμύρια ως το έτος 2020​—χωρίς να φαίνονται τότε σημάδια κάμψης στον ορίζοντα. Αυτή η αύξηση της ζήτησης συνοδευόταν από αντίστοιχη αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων, των εγκαταστάσεων και των χωρών που παρέχουν υπηρεσίες σε τουρίστες.

Πολλές Χώρες Μπαίνουν στην Αγορά Τουρισμού

Υπό ιδεώδεις συνθήκες, ο τουρισμός είναι ένας θεσμός από τον οποίο όλοι βγαίνουν κερδισμένοι. Ο καταναλωτής ξεφεύγει από την καθημερινή του ρουτίνα και απολαμβάνει περιποιήσεις και ψυχαγωγία ή επιμορφώνεται. Αλλά τι κερδίζουν εκείνοι που παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες; Ο διεθνής τουρισμός είναι μια διαθέσιμη πηγή συναλλάγματος. Οι περισσότερες χώρες χρειάζονται το συνάλλαγμα προκειμένου να πληρώνουν για τα απαραίτητα εισαγόμενα αγαθά και υπηρεσίες.

Στην πραγματικότητα, μια έκθεση του WTO ανέφερε: «Ο διεθνής τουρισμός είναι η κυριότερη πηγή συναλλάγματος στον κόσμο καθώς και σημαντικός παράγοντας του ισοζυγίου πληρωμών πολλών χωρών. Οι εισπράξεις συναλλάγματος από το διεθνή τουρισμό ανήλθαν σε 423 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 465 δισ. ευρώ) το 1996, υπερβαίνοντας τις εισπράξεις από εξαγωγές πετρελαιοειδών, αυτοκινήτων,  τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού, υφασμάτων ή οποιωνδήποτε άλλων προϊόντων ή υπηρεσιών». Η ίδια έκθεση δήλωνε: «Ο τουρισμός είναι η βιομηχανία με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη στον κόσμο» και αντιπροσώπευε «ως και το 10 τοις εκατό του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος». Εύλογα οι περισσότερες χώρες, τώρα μάλιστα ακόμη και μερικές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, συμμετέχουν​—ή σπεύδουν να συμπεριληφθούν—​στη διεθνή βιομηχανία τουρισμού.

Τα κρατικά έσοδα από τον τουρισμό χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση των έργων υποδομής, την επίτευξη υψηλότερου επιπέδου εκπαίδευσης και την κάλυψη άλλων επιτακτικών εθνικών αναγκών. Ουσιαστικά όλες οι κυβερνήσεις επιθυμούν να έχουν οι πολίτες τους απασχόληση. Οι θέσεις εργασίας που δημιουργεί ο τουρισμός βοηθούν στην κάλυψη αυτής της ανάγκης.

Για να καταδειχτεί η επίδραση που μπορεί να ασκήσει ο τουρισμός στην οικονομία μιας χώρας, εξετάστε λόγου χάρη τι συμβαίνει στις Μπαχάμες, ένα μικρό νησιωτικό έθνος που βρίσκεται στην είσοδο του Κόλπου του Μεξικού, ανάμεσα στη Φλόριντα των Ηνωμένων Πολιτειών και στην Κούβα. Οι Μπαχάμες δεν έχουν αναπτυγμένη εμπορική γεωργία, και οι βιομηχανικές πρώτες ύλες είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Αυτά τα νησιά, όμως, έχουν ζεστό κλίμα, παρθένες τροπικές παραλίες, έναν μικρό πληθυσμό διακοσίων πενήντα χιλιάδων φιλικών ανθρώπων περίπου, και επίσης βρίσκονται κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες​—πλεονεκτήματα τα οποία έχουν συνδυαστεί φέρνοντας σε ύπαρξη μια ανθηρή τουριστική βιομηχανία. Αλλά τι απαιτείται για να παρέχεται στους τουρίστες η δυνατότητα για ευχάριστες και ασφαλείς διακοπές;

Ικανοποίηση των Σύγχρονων Ταξιδιωτών

Όταν άρχισε ο διεθνής τουρισμός, η εμπειρία της επίσκεψης σε μια ξένη χώρα ήταν τόσο ασυνήθιστη ώστε ικανοποιούσε πολλούς ταξιδιώτες​—παρά τις δυσχέρειες που συνεπάγονταν τα ταξίδια εκείνη την εποχή. Σήμερα, ωστόσο, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας επιτρέπουν σε πολλούς να πάρουν μια γεύση από μακρινούς προορισμούς μέσω της τηλεόρασης χωρίς να αφήσουν την άνεση του σπιτιού τους. Η πρόκληση, λοιπόν, που αντιμετωπίζουν τώρα τα τουριστικά κέντρα είναι να κάνουν το ταξίδι ξεχωριστή εμπειρία παρέχοντας συγχρόνως τις ανέσεις που θα είχε κανείς στο σπίτι του ή και ακόμη περισσότερες. Επιπρόσθετα, εφόσον πολλοί τουρίστες ταξιδεύουν συχνά, υπάρχει αρκετός ανταγωνισμός ανάμεσα στους διάφορους προορισμούς ανά την υφήλιο.

Ως αποτέλεσμα, έχουν δημιουργηθεί εντυπωσιακά αξιοθέατα και τουριστικά κέντρα. Σκεφτείτε, λόγου χάρη, ένα πολύ μεγάλο πολυτελές ξενοδοχείο στις Μπαχάμες. «Οι εγκαταστάσεις είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να κάνουν την παραμονή σας πραγματικά αξέχαστη», λέει η Μπέβερλι Σόντερς, υπεύθυνη για την οργανωτική ανάπτυξη του ξενοδοχείου. «Αλλά ο στόχος μας είναι να προχωρήσουμε πέρα από αυτό. Θέλουμε και η επαφή σας με τους ντόπιους να κάνει τις διακοπές σας πραγματικά αξέχαστες». Πώς ανταποκρίνονται τέτοιες εγκαταστάσεις στις ανάγκες των επισκεπτών τους;

Τι Βρίσκεται Πίσω από ένα Τουριστικό Κέντρο

«Όταν το συγκρότημά μας, που περιλαμβάνει 2.300 δωμάτια, είναι πλήρες, μπορεί να χρειάζεται να εξυπηρετήσουμε συγχρόνως 7.500 ως 8.000 επισκέπτες», λέει η Μπέβερλι. «Η διοικητική μέριμνα για όλα τα ζητήματα που περιλαμβάνονται είναι κάτι το εξαιρετικά δύσκολο. Η οργάνωση που απαιτείται για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες όλων αυτών των επισκεπτών είναι ίδια με αυτήν που χρειάζεται για να λειτουργήσει μια μικρή πόλη, αλλά περιλαμβάνονται και άλλες προκλήσεις. Πρέπει να έχουμε τις τροφές που έχουν συνηθίσει να τρώνε οι επισκέπτες μας στον τόπο τους. Αλλά για να τους μείνει αξέχαστη η εμπειρία, πρέπει επίσης να προσφέρουμε εξωτικές γεύσεις και δυνατότητες αναψυχής. Σε πολλά τουριστικά κέντρα, το 50 τοις εκατό και πλέον του βοηθητικού προσωπικού απασχολείται στις υπηρεσίες τροφίμων και ποτών».

Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Ι. Κ. Πραντάν στο δοκίμιό του με θέμα «Κοινωνική και Πολιτιστική Επίδραση του Τουρισμού στο Νεπάλ», «από όλους τους παράγοντες που φέρνουν αληθινή ευχαρίστηση και απόλαυση στα ταξίδια, ο σπουδαιότερος είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι επισκέπτες από τους ντόπιους και το αίσθημα ασφάλειας που νιώθουν».

Πώς μεγιστοποιούν το αίσθημα της ικανοποίησης σε αυτούς τους τομείς τα επιτυχημένα τουριστικά κέντρα σε όλο τον κόσμο; «Με εκπαίδευση, με προσπάθεια για επίτευξη της επιθυμητής  συμπεριφοράς, με προετοιμασία, με διόρθωση​—μια ατελείωτη αναζήτηση για τη συνεχή παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας», απάντησε ένα στέλεχος που επιβλέπει τον τομέα της εκπαίδευσης στο μεγαλύτερο τουριστικό κέντρο στις Μπαχάμες. «Οι περισσότεροι κάτοικοι εδώ είναι εκ φύσεως πρόσχαροι. Αλλά το να είσαι διαρκώς ανοιχτός, ευχάριστος και γελαστός στην εργασία σου είναι πολύ δύσκολο. Γι’ αυτόν το λόγο προσπαθούμε να τους εντυπώσουμε την ανάγκη να αντιμετωπίζουν το ρόλο τους, οποιοσδήποτε και αν είναι αυτός, με τον ίδιο επαγγελματισμό που θα χαρακτήριζε έναν γιατρό, έναν δικηγόρο ή έναν ασφαλιστή. Έχουμε αυστηρές διεθνείς προδιαγραφές σε κάθε υπηρεσία που συμβάλλει στη συνολική εμπειρία του επισκέπτη. Όσο σκληρότερα εργαζόμαστε ως ομάδα για να ανταποκριθούμε σε αυτές τις προδιαγραφές, τόσο πιο ομοιόμορφο και διαρκώς υψηλό θα είναι το επίπεδο της απόδοσης».

Η Άλλη Όψη του Ζητήματος

Αν έχετε ταξιδέψει, έχετε προσέξει ότι παρά τον προσεκτικό σχεδιασμό που κάνατε, φαίνεται πως υπάρχουν πάντα κάποια απρόβλεπτα έξοδα; Την ίδια εμπειρία έχουν και όσοι παρέχουν τουριστικές υπηρεσίες.

Η «τουριστική βιομηχανία μπορεί να φέρει πολλά οφέλη στην αναπτυσσόμενη κοινωνία μας», παρατηρεί ο Πραντάν, στον οποίο αναφερθήκαμε και νωρίτερα. Ωστόσο, επισημαίνει ότι, αν δεν ληφθούν κατάλληλα μέτρα, «μπορούν επίσης να εμφανιστούν άλυτα κοινωνικά προβλήματα». Και προσθέτει: «Χρειάζεται να είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι έχοντας την απαραίτητη επίγνωση των διαφόρων επιπτώσεων του σύγχρονου τουρισμού». Σε τι προβλήματα αναφερόταν;

«Τα έθνη που φιλοξενούν μεγάλους αριθμούς τουριστών υφίστανται σχεδόν πάντα μια σημαντική, αν και μη ηθελημένη, εξασθένηση του παραδοσιακού τρόπου ζωής τους. Σε ορισμένα μέρη, ο τοπικός πολιτισμός έχει εξαλειφθεί». Με αυτά τα λόγια περιγράφει μια συνηθισμένη παρενέργεια ο Κορντέλ Τόμπσον, ανώτερο στέλεχος του Υπουργείου Τουρισμού στις Μπαχάμες. Ο Τόμπσον μιλάει με περηφάνια για όλα τα οφέλη που φέρνει ο τουρισμός στη χώρα του. Ωστόσο, παραδέχεται ότι το να ζει κάποιος σε μια χώρα όπου οι ταξιδιώτες διαρκώς υπερβαίνουν τον πληθυσμό​—ή αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα του—​έχει επιφέρει πολλές άλλες απρόβλεπτες συνέπειες.

Λόγου χάρη, μερικοί εργαζόμενοι στον τουριστικό κλάδο διαπιστώνουν ότι τελικά αρχίζουν να φαντάζονται, εσφαλμένα, πως ο επισκέπτης βρίσκεται διαρκώς σε διακοπές. Ο ντόπιος κάτοικος μπορεί να προσπαθήσει να μιμηθεί αυτόν τον υποτιθέμενο τρόπο ζωής. Άλλοι δεν επηρεάζονται με αυτόν τον τρόπο. Εφόσον, όμως, δαπανούν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους στα μέρη όπου συχνάζουν οι επισκέπτες, τελικά εγκαταλείπουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους. Μερικές φορές οι εγκαταστάσεις που προορίζονται για τους τουρίστες χρησιμοποιούνται τόσο ευρέως από τον πληθυσμό ώστε τα τοπικά πολιτιστικά κέντρα τελικά παρακμάζουν και, σε μερικά μέρη, καταργούνται.

Πολλοί δημοφιλείς διεθνείς τουριστικοί προορισμοί βρίσκονται υπό την επιρροή αυτών των αντίρροπων δυνάμεων. Αποδέχονται πρόθυμα το ευεργετικό εισόδημα το οποίο τους αποφέρουν τα πλήθη των επισκεπτών. Ωστόσο, αγωνίζονται να σηκώσουν το βάρος των κοινωνικών προβλημάτων που δημιουργούν οι επιχειρήσεις οι οποίες επιδιώκουν να ικανοποιήσουν τους τουρίστες που αναζητούν αθέμιτες απολαύσεις.

Βιώσιμος Τουρισμός

Επειδή μερικά από τα μεγαλύτερα οφέλη του σύγχρονου τουρισμού έχουν και επιπτώσεις οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την ίδια τη συνέχισή του, ολοένα και πιο συχνά ακούγεται η φράση «βιώσιμος τουρισμός». Αυτή η φράση δείχνει ότι κάποιοι αντιλαμβάνονται πως τα βραχυπρόθεσμα οφέλη μερικών επικερδών τουριστικών μεθόδων απειλούν να “σκοτώσουν την κότα που κάνει το χρυσό αβγό”. Για να είναι επ’ άπειρον βιώσιμη αυτή η βιομηχανία, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μερικά δύσκολα ζητήματα.

Η επίδραση του τουρισμού στο περιβάλλον, ο αντίκτυπος στους τοπικούς πολιτισμούς, η συμβατότητα των στόχων των τουριστικών εγκαταστάσεων που αποβλέπουν στο κέρδος, ορισμένες εκ των οποίων είναι τεράστιες, με τις εθνικές επιδιώξεις των χωρών υποδοχής​—αυτά είναι μερικά από τα συχνά αντικρουόμενα ζητήματα που θα πρέπει να εξισορροπηθούν στο μέλλον. Τους πρόσφατους μήνες, οι ανησυχίες για την ασφάλεια έχουν επηρεάσει σοβαρά τη βιομηχανία ταξιδιών, και τελικά θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Το πώς θα επηρεάσουν την ανάπτυξη του σύγχρονου τουρισμού μακροπρόθεσμα είναι κάτι που απομένει να δούμε.

Την επόμενη φορά που θα αποφασίσετε να ξεφύγετε από τα πάντα και να χαλαρώσετε σε κάποιο μέρος μακριά από τον τόπο όπου ζείτε, ίσως να μη λάβετε ως δεδομένη αυτή την παγκόσμια βιομηχανία​—τον εθνικό και διεθνή τουρισμό.

 [Ολοσέλιδη εικόνα στη σελίδα 15]