Παγκοσμιοποίηση​—Οι Ελπίδες και οι Φόβοι

«Η παγκοσμιοποίηση είναι το μεγάλο οικονομικό γεγονός της εποχής μας. . . . Δίνει τώρα πρωτοφανείς ευκαιρίες σε δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο».​—ΜΑΡΤΙΝ ΓΟΥΛΦ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ.

«Εμείς, οι κάτοικοι της Γης, είμαστε μια μεγάλη οικογένεια. Η νέα εποχή παρουσιάζει νέες προκλήσεις και νέα παγκόσμια προβλήματα, όπως οι περιβαλλοντικές καταστροφές, η εξάντληση των διαθέσιμων πόρων, οι αιματηρές συγκρούσεις και η φτώχεια».​—ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ ΣΕΒΑΡΤΝΑΝΤΖΕ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ.

ΤΟ Δεκέμβριο του 1999, η σύνοδος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου στο Σιάτλ των ΗΠΑ διακόπηκε από μια βίαιη διαδήλωση. Η αστυνομία χρησιμοποίησε δακρυγόνα, πλαστικές σφαίρες και σπρέι με πιπέρι προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη. Τελικά έγιναν εκατοντάδες συλλήψεις διαδηλωτών.

Τι προκάλεσε την αποκαλούμενη Μάχη του Σιάτλ; Μια σειρά από ανησυχίες σχετικά με την εξασφάλιση εργασίας, το περιβάλλον και τις κοινωνικές αδικίες. Ωστόσο, για να το πούμε απλά, οι διαδηλωτές φοβούνταν την παγκοσμιοποίηση​—την επίδρασή της στους ανθρώπους και στον πλανήτη.

Οι φόβοι τους δεν έχουν μειωθεί. Από το 1999, οι διαδηλώσεις εναντίον της παγκοσμιοποίησης έχουν κλιμακωθεί σε μέγεθος και ένταση. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι ηγέτες του κόσμου προσπαθούν τώρα να διεξάγουν τις συναντήσεις τους σε απομονωμένες περιοχές όπου θα είναι δύσκολο για τους διαδηλωτές να τις διαταράσσουν.

Ασφαλώς, δεν πιστεύουν όλοι ότι η παγκοσμιοποίηση είναι απειλή. Ενώ κάποιοι την κατηγορούν ως την αιτία των δεινών του κόσμου, άλλοι τη χαιρετίζουν ως την πανάκεια για τα περισσότερα προβλήματα του κόσμου. Είναι αλήθεια πως αυτή η συνεχιζόμενη αντιλογία φαίνεται να μην απασχολεί την πλειονότητα των ανθρώπων, πολλοί από τους οποίους γνωρίζουν ελάχιστα για την παγκοσμιοποίηση. Όποια και αν είναι η άποψή σας, όμως, η παγκοσμιοποίηση ήδη σας επηρεάζει και πιθανόν θα σας επηρεάσει ακόμη περισσότερο στο μέλλον.

Τι Ακριβώς Είναι η Παγκοσμιοποίηση;

«Παγκοσμιοποίηση» είναι ο όρος που χρησιμοποιούν κάποιοι για να περιγράψουν την αυξανόμενη παγκόσμια αλληλεξάρτηση ανθρώπων και χωρών. Αυτή η διαδικασία επιταχύνθηκε εντυπωσιακά μέσα στην περασμένη δεκαετία περίπου, κυρίως λόγω της τεράστιας τεχνολογικής προόδου. (Βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 5.) Σε αυτή την περίοδο, οι συνασπισμοί που διαιρούσαν τον κόσμο στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ουσιαστικά παρήλθαν, οι εμπορικοί φραγμοί άρθηκαν, οι μεγάλες οικονομικές αγορές του κόσμου ενοποιήθηκαν και τα ταξίδια έγιναν φτηνότερα και ευκολότερα.

Αυτή η αναπτυσσόμενη παγκόσμια ενοποίηση έχει επιφέρει πλήθος συνεπειών​—οικονομικών, πολιτικών, πολιτισμικών και περιβαλλοντικών. Δυστυχώς, μερικές από αυτές τις συνέπειες θα μπορούσαν να είναι δυσμενείς. Η Έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη—1999 (Human Development Report 1999), των Ηνωμένων Εθνών, ανέφερε: «Οι ζωές των ανθρώπων όλου του κόσμου συνδέονται μεταξύ τους με πιο πλήρη, πιο ενεργό και πιο άμεσο τρόπο από οποτεδήποτε άλλοτε στο παρελθόν.  Αυτό το γεγονός παρέχει πολλές ευκαιρίες, δίνοντας νέες δυνατότητες για ωφέλιμες αλλά και καταστροφικές εξελίξεις». Όπως συμβαίνει με πολλά ανθρώπινα επιτεύγματα, η παγκοσμιοποίηση έχει τη θετική και την αρνητική πλευρά της.

Ελπίδες για Μεγαλύτερη Ευημερία στον Κόσμο

Η παγκοσμιοποίηση «έχει εμπλουτίσει τον κόσμο από επιστημονική και πολιτισμική άποψη, καθώς επίσης έχει φέρει οικονομικά οφέλη σε πολλούς ανθρώπους», δηλώνει ο Αμάρτια Σεν, βραβευμένος με Νόμπελ οικονομικών επιστημών. Παρόμοια, η Έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη​—1999 τονίζει ότι η παγκοσμιοποίηση «προσφέρει τεράστιες προοπτικές για την εξάλειψη της φτώχειας τον 21ο αιώνα». Ο λόγος για αυτή την αισιόδοξη άποψη είναι η εντυπωσιακή αύξηση της ευημερίας που έχει επέλθει με την παγκοσμιοποίηση. Η μέση οικογένεια σήμερα στον πλανήτη έχει τριπλάσιο εισόδημα από αυτό που είχε πριν από 50 χρόνια. a

Ορισμένοι αναλυτές βλέπουν ένα άλλο πλεονέκτημα στην οικονομική ενοποίηση: Πιστεύουν ότι θα κάνει τις χώρες πιο απρόθυμες να διεξάγουν πολέμους. Ο Τόμας Λ. Φρίντμαν, στο βιβλίο του Τα Αυτοκίνητα «Λέξους» και η Ελιά (The Lexus and the Olive Tree), υποστηρίζει ότι η παγκοσμιοποίηση «αυξάνει τα κίνητρα για την αποφυγή του πολέμου και το κόστος διεξαγωγής του πολέμου με περισσότερους τρόπους από ό,τι σε οποιαδήποτε προηγούμενη εποχή της σύγχρονης ιστορίας».

Επίσης, η αυξανόμενη αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της παγκόσμιας αλληλεγγύης. Κάποιοι οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορούν να χρησιμοποιούν το Ιντερνέτ για να προωθούν τους σκοπούς τους αποτελεσματικά. Λόγου χάρη, το 1997 επιτεύχθηκε μια διεθνής συνθήκη η οποία κήρυξε παράνομες τις νάρκες ξηράς, εν μέρει μέσω της χρήσης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου χάρη στο οποίο κινητοποιήθηκαν διάφορες ομάδες υποστήριξης σε όλο τον κόσμο. Αυτή η προσέγγιση κοινών ανθρώπων χαιρετίστηκε ως «ένας νέος τρόπος άσκησης διεθνούς διπλωματίας, με τις κυβερνήσεις και τους πολίτες να συνεργάζονται στενά για να αντιμετωπίσουν μια παγκόσμια ανθρωπιστική κρίση».

Παρ’ όλα αυτά τα θετικά αποτελέσματα, πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να φοβούνται ότι οι επιβλαβείς συνέπειες της παγκοσμιοποίησης υπερβαίνουν τα οφέλη.

Φόβοι για έναν Πιο Διαιρεμένο Κόσμο

Πιθανότατα η μεγαλύτερη ανησυχία σχετικά με την παγκοσμιοποίηση είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς. Μολονότι αναμφίβολα ο παγκόσμιος πλούτος έχει αυξηθεί, είναι συγκεντρωμένος σε λιγότερα χέρια και σε λιγότερες χώρες. Η καθαρή περιουσία των 200 πλουσιότερων ανθρώπων της γης ξεπερνάει τώρα το συνολικό εισόδημα του 40 τοις εκατό των ανθρώπων που κατοικούν στον πλανήτη​—περίπου 2,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Και ενώ οι μισθοί εξακολουθούν να αυξάνονται στις πλούσιες χώρες, στην πραγματικότητα το μέσο εισόδημα σε 80 φτωχές χώρες έχει μειωθεί τα προηγούμενα δέκα χρόνια.

Μια άλλη βασική ανησυχία έχει να κάνει με το περιβάλλον. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας στηρίζεται από τις δυνάμεις της αγοράς οι οποίες ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για το κέρδος παρά για την προστασία του πλανήτη. Ο Αγκούς Πουρνόμο, επικεφαλής του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση στην Ινδονησία, περιγράφει το δίλημμα: «Βρισκόμαστε σε έναν διαρκή αγώνα  δρόμου με την ανάπτυξη. . . . Φοβάμαι ότι σε μια δεκαετία όλοι μας θα ανησυχούμε για το περιβάλλον, αλλά τότε δεν θα υπάρχει τίποτα για να προστατέψουμε».

Οι άνθρωποι ανησυχούν επίσης για την εργασία τους. Οι εργασίες αλλά και τα εισοδήματα έχουν γίνει πιο επισφαλή, καθώς οι παγκόσμιες συγχωνεύσεις και ο έντονος ανταγωνισμός πιέζουν τις εταιρίες να εκσυγχρονίσουν τις διαδικασίες τους. Η πρόσληψη και η απόλυση εργαζομένων σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς είναι λογικές κινήσεις για μια εταιρία που ενδιαφέρεται για την αύξηση των κερδών της, οι οποίες όμως ταλανίζουν τη ζωή των ανθρώπων.

Η παγκοσμιοποίηση των οικονομικών αγορών έχει εισαγάγει έναν ακόμη αποσταθεροποιητικό παράγοντα. Οι διεθνείς επενδυτές μπορεί να τοποθετούν τεράστια χρηματικά ποσά σε αναπτυσσόμενες χώρες αλλά αργότερα αποσύρουν τα χρήματά τους ξαφνικά όταν δυσχεραίνει το οικονομικό τοπίο. Τέτοιες μαζικές αποσύρσεις μπορούν να βυθίσουν τη μια χώρα μετά την άλλη σε οικονομική κρίση. Η νομισματική κρίση στην Ανατολική Ασία το 1998 οδήγησε 13 εκατομμύρια ανθρώπους στην ανεργία. Στην Ινδονησία, ακόμη και οι εργαζόμενοι που διατήρησαν την εργασία τους είδαν τον καθαρό μισθό τους να μειώνεται κατά το ήμισυ.

Εύλογα, λοιπόν, η παγκοσμιοποίηση γεννάει φόβους καθώς και ελπίδες. Έχετε λόγο να φοβάστε την παγκοσμιοποίηση; Ή μπορείτε να αναμένετε ότι θα φέρει μεγαλύτερη ευημερία στη ζωή σας; Μας έχει δώσει η παγκοσμιοποίηση λόγο να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον; Το ακόλουθο άρθρο μας θα ασχοληθεί με αυτές τις ερωτήσεις.

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 3]

Η καθαρή περιουσία των 200 πλουσιότερων ανθρώπων της γης ξεπερνάει το συνολικό εισόδημα του 40 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού

 [Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 5]

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Η τεχνολογία έφερε επανάσταση στις επικοινωνίες την περασμένη δεκαετία. Η πρόσβαση σε ανθρώπους και πληροφορίες​—ουσιαστικά οπουδήποτε στον κόσμο—​έχει γίνει γρηγορότερη, φτηνότερη και ευκολότερη.

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ Οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο έχουν τώρα πρόσβαση σε κάποια τηλεόραση, ακόμη και αν δεν είναι δική τους. Το 1995 υπήρχαν 235 τηλεοράσεις για κάθε 1.000 ανθρώπους παγκοσμίως, σχεδόν διπλάσιες από το 1980. Αρκεί μια μικρή δορυφορική κεραία για να δώσει τη δυνατότητα σε ανθρώπους απομονωμένων περιοχών να παρακολουθούν εκπομπές από όλο τον κόσμο. «Σήμερα ουσιαστικά καμία χώρα δεν μπορεί να αποκοπεί από τα παγκόσμια μέσα μαζικής επικοινωνίας», τονίζει ο Φράνσις Φουκουγιάμα, καθηγητής πολιτικής οικονομίας.

ΙΝΤΕΡΝΕΤ Περίπου 300.000 νέοι χρήστες συνδέονται με το Ιντερνέτ κάθε εβδομάδα. Το 1999 υπολογίστηκε ότι 700 εκατομμύρια άνθρωποι αναμενόταν να συνδεθούν μέχρι το 2001. «Το αποτέλεσμα», εξηγεί ο συγγραφέας Τόμας Λ. Φρίντμαν, «είναι ότι ποτέ πριν στην ιστορία του κόσμου δεν είχαν τη δυνατότητα τόσο πολλοί άνθρωποι να μάθουν σχετικά με τη ζωή, τα προϊόντα και τις ιδέες τόσο πολλών άλλων ανθρώπων».

ΤΗΛΕΦΩΝΟ Τα καλώδια οπτικών ινών και τα δορυφορικά δίκτυα έχουν μειώσει σημαντικά το κόστος των τηλεφωνικών επικοινωνιών. Το κόστος μιας τρίλεπτης τηλεφωνικής κλήσης από τη Νέα Υόρκη στο Λονδίνο μειώθηκε από 245 δολάρια (περ. 270 ευρώ) το 1930 σε 35 σεντς (περ. 0,4 ευρώ) το 1999. Τα ασύρματα δίκτυα έχουν κάνει το κινητό τηλέφωνο τόσο διαδεδομένο όσο και το κομπιούτερ. Μέχρι το τέλος του 2002, υπολογίζεται ότι ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι θα χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα, και πολλοί από αυτούς θα έχουν πρόσβαση στο Ιντερνέτ από το κινητό τους τηλέφωνο.

ΜΙΚΡΟΤΣΙΠ Όλα τα παραπάνω μέσα, τα οποία συνεχώς αναβαθμίζονται, βασίζονται στα μικροτσίπ. Τα περασμένα 30 χρόνια, η υπολογιστική ισχύς των μικροτσίπ διπλασιαζόταν κάθε 18 μήνες. Ποτέ πριν δεν αποθηκεύονταν τόσο πολλές πληροφορίες σε τόσο λίγο χώρο.