Αγρωστώδη​—Όχι Απλώς Πρασινάδα Κάτω από τα Πόδια Σας

ΓΙΑ μερικούς είναι απλώς το γρασίδι που πρέπει να κουρέψουν στην αυλή. Από την άλλη πλευρά, για τους γεωργούς και τους ποδοσφαιριστές, είναι ο χώρος εργασίας τους. Και για τα παιδιά είναι ο ιδανικός παιχνιδότοπος. Αλλά μήπως μιλώντας για αγρωστώδη εννοούμε μόνο τους χορτοτάπητες, τα λιβάδια και τα γήπεδα;

Αν ζείτε σε ένα πολυώροφο κτίριο στην πόλη, ίσως να συμπεράνετε ότι δεν σας αφορούν και πολύ τα αγρωστώδη. Εντούτοις, σχεδόν όλοι μας έχουμε καθημερινή επαφή με κάποιο από αυτά και με τα προϊόντα τους. Τι ακριβώς είναι τα αγρωστώδη; Και πώς τα χρησιμοποιούμε;

Τι Είναι τα Αγρωστώδη;

Ας ρίξουμε μια πιο κοντινή ματιά σε αυτά τα ταπεινά φυτά. Γενικά, όλα τα είδη των βραχύσωμων, πράσινων φυτών ονομάζονται αγρωστώδη. Εκτός από τα φυτά τα οποία έχουν ταξινομηθεί από τους επιστήμονες στην οικογένεια των αγρωστωδών (Gramineae, ή Poaceae), μερικοί συσχετίζουν τις κυπερίδες και τις γιουγκίδες με τα αγρωστώδη. Αλλά, στην πραγματικότητα, αυτές αποτελούν ξεχωριστές οικογένειες. Τα μέλη της οικογένειας των αγρωστωδών έχουν συνήθως μερικά κοινά διακριτικά στοιχεία. Κοιτάξτε καλά το βλαστό που πιστεύετε ότι ανήκει στα αγρωστώδη.

Είναι κυλινδρικός, κοίλος, και έχει κόμπους; Είναι τα ελάσματα των φύλλων μακριά, ομαλά και στενά, και έχουν παράλληλα νεύρα; Ξεκινούν από περίβλημα το οποίο καλύπτει κυκλικά το βλαστό; Υπάρχουν διαδοχικά ελάσματα και στις δύο πλευρές του βλαστού δημιουργώντας δύο κάθετες σειρές; Αποτελούν οι ρίζες ένα περίπλοκο δίκτυο μικροσκοπικών ινών αντί για μια επεκτεινόμενη κύρια ρίζα; Είναι τα άνθη​—αν διακρίνονται καν—​δυσδιάκριτα και μικρά, σχηματίζοντας σταχυοειδή, βοτρυοειδή ή σύνθετη ταξιανθία; Αν απαντήσετε θετικά στις ερωτήσεις, πιθανώς αυτό το φυτό ανήκει στην οικογένεια των αγρωστωδών.

Μολονότι τα μέλη της οικογένειας των αγρωστωδών μοιάζουν σε εμφάνιση, παρουσιάζουν μια καταπληκτική ποικιλία​—8.000 με 10.000 είδη. Το ύψος των φυτών κυμαίνεται από περίπου 2 εκατοστά μέχρι 40 μέτρα, σε μερικά είδη μπαμπού. Τα αγρωστώδη αποτελούν μεγάλο μέρος της φυτοκάλυψης της γης. Και αυτό δεν είναι παράξενο, εφόσον είναι μια από τις πιο ευπροσάρμοστες ομάδες φυτών στον πλανήτη, καθώς αναπτύσσεται σε πολικές περιοχές και σε ερήμους, σε τροπικά βροχερά δάση και σε ανεμοδαρμένες βουνοπλαγιές. Ολόκληρες περιοχές βλάστησης—όπως οι στέπες, οι λιάνος, οι πάμπες, οι πεδιάδες και οι σαβάνες—βρίθουν από αγρωστώδη.

Η ανθεκτικότητα είναι ένας σημαντικός παράγοντας επιτυχίας των διαφόρων αγρωστωδών. Ανόμοια με πολλά άλλα φυτά, τα αγρωστώδη αναπτύσσονται, όχι στο άκρο τους, αλλά στις περιοχές ανάπτυξης πάνω από τους κόμπους. Και οι νέες παραφυάδες μπορεί να ξεκινούν από βλαστούς που αναπτύσσονται οριζοντίως πάνω στο έδαφος ή κάτω από αυτό. Όταν λοιπόν η μηχανή του γκαζόν ή τα δόντια της αγελάδας κόβουν τις άκρες, αυτά τα φυτά συνεχίζουν  να αναπτύσσονται, ενώ πολλά άλλα φυτά σταματούν. Να γιατί το συχνό κούρεμα ευνοεί το γρασίδι σε βάρος άλλων φυτών, και μπορεί να το κάνει πυκνόφυτο και όμορφο.

Επιπλέον, στα περισσότερα αγρωστώδη, αν ο βλαστός λυγίσει από τον αέρα ή πατηθεί, μπορεί να σταθεί και πάλι καθώς αναπτύσσεται ταχύτερα από την πλευρά που βρίσκεται προς το έδαφος. Για αυτούς τους λόγους τα αγρωστώδη συνήθως συνέρχονται γρήγορα από μια καταστροφή, πράγμα που τα ευνοεί σε σχέση με άλλα φυτά στον αγώνα τους για να πάρουν φως από τον ήλιο. Και μπορούμε να χαιρόμαστε που τα αγρωστώδη είναι τόσο γερά φυτά. Άλλωστε εξαρτόμαστε από αυτά.

Πολύχρηστα Φυτά

Τα αγρωστώδη δεν είναι μόνο η πιο άφθονη αλλά και η πιο σημαντική οικογένεια ανθοφόρων φυτών στη γη. Κάποιος βοτανολόγος είπε ότι τα αγρωστώδη είναι το θεμέλιο των τροφών μας. Είναι «σαν φράγμα το οποίο προστατεύει την ανθρωπότητα από την πείνα». Προσπαθήστε να θυμηθείτε τι φάγατε σήμερα. Μήπως ξεκινήσατε με ένα μπολ δημητριακών από κεχρί, ρύζι, βρώμη ή σόργο; Τότε φάγατε σπόρους αγρωστωδών. Ή ίσως φάγατε ένα ατομικό ψωμάκι ή κάποιο άλλο είδος ψωμιού. Το αλεύρι που χρησιμοποιήθηκε προέρχεται  από πυρήνες αγρωστωδών​—το σιτάρι, η σίκαλη, το κριθάρι και τα άλλα δημητριακά είναι όλα αγρωστώδη. Οι νιφάδες καλαμποκιού, η κρέμα από άνθος αραβοσίτου καθώς και οι τορτίγιες από καλαμποκάλευρο δεν αποτελούν εξαίρεση. Καλά το μαντέψατε​—και το καλαμπόκι είναι αγρωστώδες. Βάλατε ζάχαρη στο τσάι ή στον καφέ σας; Η μισή και πλέον από τη συνολική παραγωγή ζάχαρης προέρχεται από το ζαχαροκάλαμο, ένα αγρωστώδες. Ακόμη και το γάλα και το τυρί είναι κατά κάποιον τρόπο κατεργασμένα αγρωστώδη, εφόσον οι αγελάδες, τα πρόβατα και τα κατσίκια συνήθως τρέφονται με αγρωστώδη.

Τι θα πούμε για το γεύμα σας; Τα ζυμαρικά καθώς και η ζύμη της πίτσας γίνονται από σταρένιο αλεύρι. Τα κοτόπουλα και άλλα πουλερικά τρέφονται συχνά με δημητριακά. Τα βοοειδή τρέφονται με όλα τα είδη αγρωστωδών. Έτσι λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό, τα αβγά, τα πουλερικά και το βοδινό που τρώμε είναι αποτέλεσμα της κατεργασίας την οποία υφίστανται τα αγρωστώδη από το μεταβολισμό των ζώων. Επίσης μπορείτε να πιείτε αγρωστώδη. Εκτός από το γάλα, πολλά δημοφιλή αλκοολούχα ποτά παρασκευάζονται από αγρωστώδη: η μπίρα, το ουίσκι, το ρούμι, το σακέ, το κβας και τα περισσότερα είδη βότκας.

Αν δεν αναφέρθηκε το αγαπημένο σας φαγητό μην ανησυχείτε. Απλώς είναι αδύνατον να απαριθμήσουμε όλες τις τροφές που παράγονται από τα αγρωστώδη. Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, περισσότερες από τις μισές θερμίδες που καταναλώνονται παγκοσμίως προέρχονται από αγρωστώδη. Καθόλου παράξενο, εφόσον τα αγρωστώδη καταλαμβάνουν μέχρι και το 70 τοις εκατό όλων των καλλιεργούμενων εκτάσεων!

Ωστόσο, τα αγρωστώδη δεν είναι κατάλληλα μόνο για τροφή. Αν οι τοίχοι του σπιτιού σας αποτελούνται από άργιλο και άχυρο, τα αγρωστώδη είναι αυτά που τους δίνουν την απαραίτητη ανθεκτικότητα. Σε διάφορα μέρη του κόσμου, οι στέγες καλύπτονται με αγρωστώδη. Στη Νοτιοανατολική Ασία τα μπαμπού χρησιμοποιούνται για σκαλωσιές, σωλήνες, έπιπλα, τοίχους και για πολλές άλλες εφαρμογές. Πολλά χαλάκια, καθώς και τα καλάθια, φτιάχνονται από αγρωστώδη, τα οποία παρέχουν επίσης πρώτη ύλη για κόλλα και χαρτί. Μην ξεχνάτε τα ρούχα σας. Τα περισσότερα ζώα από τα οποία παίρνουμε το μαλλί και το δέρμα τρέφονται με αγρωστώδη. Από το καλάμι του αγρωστώδους αρούνδος ο δόναξ κατασκευάζονται ξύλινα πνευστά όργανα, όπως το κλαρινέτο. Δεν έχει βρεθεί κανένα άλλο υλικό σαν το φυσικό καλάμι για αυτόν το σκοπό.

Τα αγρωστώδη καλύπτουν και στολίζουν μεγάλο μέρος της γης. Και πόσο όμορφο, γαλήνιο και χαλαρωτικό θέαμα είναι ένα πράσινο λιβάδι ή ένας περιποιημένος χορτοτάπητας! Λόγω του ότι παράγουν μεγάλες ποσότητες πράσινης βλάστησης, τα αγρωστώδη είναι ένας σημαντικός προμηθευτής οξυγόνου. Οι λεπτές τους ρίζες προστατεύουν επίσης το έδαφος από διάβρωση. Έχοντας υπόψη τις πολλές χρήσεις τους, δεν μας προκαλεί έκπληξη όταν μαθαίνουμε ότι η χρήση και η καλλιέργεια αγρωστωδών ξεκινάει από πολύ παλιά.

Η Ιστορία των Αγρωστωδών

Την πρώτη αναφορά σε αγρωστώδη τη βρίσκουμε στην αφήγηση της Αγίας Γραφής για τη δημιουργία. Την τρίτη δημιουργική ημέρα ο Θεός είπε: «Ας κάνει η γη να φυτρώσει χορτάρι». (Γένεση 1:11) a Όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί έχουν βασιστεί σε κάποια μορφή αγρωστωδών. Λόγου χάρη οι Αιγύπτιοι, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι έτρωγαν σιτάρι και κριθάρι ως κύρια τροφή, οι Κινέζοι κεχρί και ρύζι, οι Ινδοί σιτάρι, κριθάρι και κεχρί, και οι Μάγια, οι Αζτέκοι και οι Ίνκα καλαμπόκι. Οι δε αχανείς στέπες παρείχαν στο ιππικό των Μογγόλων τα απαραίτητα για την τροφή τους αγρωστώδη. Ναι, τα αγρωστώδη είχαν πάντοτε μεγάλη σημασία για την ανθρωπότητα.

Την επόμενη φορά που θα δείτε έναν αγρό με καλαμπόκια να κυματίζουν, ένα πλούσιο πράσινο λιβάδι, ή απλώς ταπεινά φύλλα αγρωστωδών που μεγαλώνουν ανάμεσα στις πέτρες σε ένα πεζοδρόμιο, αναλογιστείτε αυτή τη θαυμάσια και πολύχρηστη οικογένεια φυτών. Ίσως μάλιστα υποκινηθείτε να ευχαριστήσετε τον Μεγάλο Σχεδιαστή τους, τον Ιεχωβά Θεό, όπως έκανε ο ψαλμωδός όταν έψαλε: «Ιεχωβά Θεέ μου, αποδείχτηκες πολύ μεγάλος. . . . Αυτός κάνει να βλαστάνει χλωρό χορτάρι για τα ζώα και βλάστηση προς χρήση των ανθρώπων, για να κάνει να βγαίνει τροφή από τη γη . . . Αινείτε τον Γιαχ!»​—Ψαλμός 104:1, 14, 31-35.

[Υποσημείωση]

[Διάγραμμα/​Εικόνες στις σελίδες 16, 17]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ανατομία των αγρωστωδών

Κύριες ταξιανθίες αγρωστωδών

Σταχυοειδής

Βοτρυοειδής

Σύνθετη

Ινώδεις ρίζες

Περίβλημα

Έλασμα

Βλαστός

Κόμπος

 [Εικόνες στη σελίδα 18]

Φάγατε τα αγρωστώδη σας σήμερα;

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ή μήπως ήπιατε κάποια;

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Και αυτά τρέφονται με αγρωστώδη

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Μπορείτε επίσης να ζήσετε σε κάτι που είναι φτιαγμένο από αγρωστώδη