Άσυλο για την Εκτύπωση της Βίβλου

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΟ ΒΕΛΓΙΟ

Πριν από 500 περίπου χρόνια, τα πρώτα τυπωμένα αντίγραφα ολόκληρης της Γραφής παράγονταν στην Αμβέρσα, στο Βέλγιο. Τι έλκυε τους τυπογράφους της Βίβλου σε εκείνη την πόλη; Ποιους κινδύνους αντιμετώπιζαν τυπώνοντας τη Γραφή; Για να απαντήσουμε, πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν, στις αρχές του 16ου αιώνα.

Η ΑΜΒΕΡΣΑ βρίσκεται στις εκβολές του ποταμού Σκάλδη, 89 χιλιόμετρα από τη Βόρεια Θάλασσα. Το 16ο αιώνα, στη διάρκεια της αποκαλούμενης χρυσής εποχής της, η Αμβέρσα γνώριζε μια άνευ προηγουμένου οικονομική ευημερία. Στην πραγματικότητα, η πόλη επεκτάθηκε ραγδαία, έγινε το μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης και μία από τις λίγες πόλεις της Δυτικής Ευρώπης που είχαν περισσότερους από 100.000 κατοίκους.

Η ανάπτυξη της Αμβέρσας έλκυσε εμπόρους από όλη την Ευρώπη. Αυτό σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ευημερία συνέβαλε σε μια πιο ανεκτική στάση από μέρους των αρχών της πόλης, δίνοντας την ευκαιρία στην Αμβέρσα να γίνει φυτώριο νέων ιδεών. Το ανεκτικό κλίμα έλκυσε τυπογράφους οι οποίοι ένιωθαν ότι εκεί μπορούσαν να τυπώνουν και να προωθούν αυτές τις νέες ιδέες με ασφάλεια. Σε λίγο καιρό, στην Αμβέρσα του 16ου αιώνα ζούσαν 271 τυπογράφοι, εκδότες και βιβλιοπώλες. Οι κυβερνήτες εκείνης της εποχής περιέγραφαν με υπερηφάνεια την πόλη τους ως «καταφύγιο και θερμοκήπιο για όλες τις τέχνες, τις επιστήμες, τα έθνη και τις αρετές».

Βιβλία και Μοναχοί στην Πυρά

Ανάμεσα στις νέες ιδέες οι οποίες τυπώνονταν και τίθονταν σε κυκλοφορία βρίσκονταν και εκείνες του Μαρτίνου Λούθηρου (1483-1546). Αυτός ήταν ο ηγέτης  της Μεταρρύθμισης, ενός θρησκευτικού κινήματος το οποίο οδήγησε στη γέννηση του Προτεσταντισμού. Μέσα σε έξι μόνο μήνες έπειτα από το ξεκίνημα της Μεταρρύθμισης, τα έργα του Λούθηρου εμφανίζονταν ήδη στα βιβλιοπωλεία της Αμβέρσας. Όπως ήταν φυσικό, αυτό δεν άρεσε στην Καθολική Εκκλησία. Τον Ιούλιο του 1521, με την υποκίνηση της εκκλησίας, κάηκαν δημόσια 400 αιρετικά, όπως τα αποκαλούσε, βιβλία στην Αμβέρσα. Δύο χρόνια αργότερα, δύο Αυγουστινιανοί μοναχοί από την Αμβέρσα οι οποίοι συμμερίζονταν τις ιδέες του Λούθηρου κάηκαν ζωντανοί πάνω σε πάσσαλο.

Αυτές οι επιθέσεις δεν εμπόδισαν μια ομάδα τολμηρών τυπογράφων στην Αμβέρσα. Το θάρρος εκείνων των τυπογράφων έπαιξε ζωτικό ρόλο στο να γίνει η Γραφή διαθέσιμη στον κοινό λαό. Ποιοι ήταν μερικοί από εκείνους τους τυπογράφους;

Από Τυπογράφος, Μάρτυρας

Ο Άντριαν φαν Μπέρχεν ήταν τυπογράφος και βιβλιοπώλης. Το 1522 τον έβαλαν σε ξύλινα δεσμά επειδή πουλούσε βιβλία του Λούθηρου και λίγο καιρό αργότερα καταδικάστηκε σε φυλάκιση. Έλαβε χάρη αλλά αμέσως επέστρεψε στο έργο του. Άρχισε και πάλι να τυπώνει​—αυτή τη φορά μεταφρασμένα τμήματα της «Καινής Διαθήκης» του Λούθηρου στην ολλανδική. Αυτά τα τμήματα εκδόθηκαν το 1523, μόλις έναν χρόνο μετά την πρώτη γερμανική έκδοση της «Καινής Διαθήκης» του Λούθηρου.

Ωστόσο, το 1542, όταν βρέθηκε μια μεγάλη ποσότητα απαγορευμένων βιβλίων στο σπίτι του στο Ντελφτ της Ολλανδίας, ο Φαν Μπέρχεν συνελήφθη και πάλι. Αρχικά, ένας δικαστής τού επέβαλε ελαφριά ποινή​—δύο ώρες πάνω σε μια εξέδρα εκτέλεσης με «μερικά από τα απαγορευμένα βιβλία γύρω από το λαιμό του». Αργότερα, όμως, η ποινή του Φαν Μπέρχεν μετατράπηκε σε θανατική καταδίκη, και ο θαρραλέος τυπογράφος αποκεφαλίστηκε με σπαθί.

Μια Περιθωριακή Σημείωση του Κόστισε τη Ζωή

Εκείνες τις μέρες ο πιο παραγωγικός τυπογράφος Γραφών στην ολλανδική ήταν ο Γιάκοπ φαν Λίσφελντ. Συνολικά, έθεσε σε κυκλοφορία 18 εκδόσεις της Γραφής στην ολλανδική. Το 1526 τύπωσε ολόκληρη τη Γραφή στην ολλανδική. Εκείνη η Γραφή εμφανίστηκε τέσσερα χρόνια πριν από την πρώτη ολοκληρωμένη τυπωμένη Γραφή στη γαλλική και εννέα χρόνια πριν από την έκδοση της πρώτης ολοκληρωμένης τυπωμένης Γραφής στην αγγλική! Η Γραφή του Φαν Λίσφελντ βασιζόταν κυρίως στη μέχρι τότε ανολοκλήρωτη γερμανική Γραφή του Λούθηρου.

Η τελευταία έκδοση του Φαν Λίσφελντ στην ολλανδική, το 1542, περιείχε ξυλογραφίες και νέες περιθωριακές σημειώσεις. Λόγου χάρη, δίπλα στο εδάφιο Ματθαίος 4:3, μια ξυλογραφία απεικόνιζε τον Διάβολο σαν γενειοφόρο μοναχό που κρατούσε ένα ροζάριο και είχε πόδια κατσικιού. Εντούτοις, οι περιθωριακές σημειώσεις ήταν αυτές που προκάλεσαν ιδιαίτερα την οργή της Καθολικής Εκκλησίας. Μια σημείωση​—η οποία έλεγε «Η σωτηρία έρχεται μόνο μέσω του Ιησού Χριστού»—​χρησιμοποιήθηκε ως βάση για την καταδίκη του Φαν Λίσφελντ σε θάνατο. Αν και ο Φαν Λίσφελντ ισχυριζόταν ότι η Γραφή του είχε τυπωθεί με την έγκριση της εκκλησίας (Cum gratia et privilegio), αποκεφαλίστηκε στην Αμβέρσα το 1545.

 Αρχικά Εγκρίθηκε, Έπειτα Απαγορεύτηκε

Στο μεταξύ, στη Γαλλία ο γνωστός Καθολικός ανθρωπιστής Ζακ Λεφέβρ ντ’ Ετάπλ ήταν απασχολημένος με τη μετάφραση της Γραφής από τη λατινική στη γαλλική, αν και συμβουλευόταν επίσης το ελληνικό κείμενο. Ο Ντ’ Ετάπλ ήθελε να κάνει τη Γραφή διαθέσιμη στον κοινό λαό. Όπως έγραψε ο ίδιος: «Έρχεται ο καιρός που το κήρυγμα για τον Χριστό θα γίνεται με αγνό τρόπο και δεν θα αναμειγνύεται με ανθρώπινες παραδόσεις, κάτι που δεν συμβαίνει ακόμη». Το 1523 εξέδωσε μια γαλλική μετάφραση της «Καινής Διαθήκης» στο Παρίσι. Οι θεολόγοι του διακεκριμένου Πανεπιστημίου της Σορβόνης αποδοκίμασαν τη μετάφρασή του επειδή ήταν στην καθομιλουμένη. Αντιμέτωπος με την επίθεσή τους, ο Ντ’ Ετάπλ έφυγε εσπευσμένα από το Παρίσι και πήγε στο Στρασβούργο στη βορειοανατολική Γαλλία.

Ως αποτέλεσμα αυτής της εναντίωσης, οι τυπογράφοι στη Γαλλία δεν τολμούσαν πια να τυπώσουν τη Γραφή στη γαλλική. Πού θα μπορούσε, λοιπόν, να τυπώσει ο Ντ’ Ετάπλ τη Γραφή του; Ήταν λογικό να επιλέξει την Αμβέρσα. Η Γραφή του Ντ’ Ετάπλ, έκδοση του 1530, η οποία τυπώθηκε στην Αμβέρσα από τον Μέρτεν ντε Κάιζερ, ήταν η πρώτη γαλλική μετάφραση της Γραφής σε έναν τόμο. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ντε Κάιζερ τύπωσε αυτή τη μετάφραση με την έγκριση του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν, του παλαιότερου πανεπιστημίου του Βελγίου, και με την έγκριση του ίδιου του Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Κάρολου Ε΄! Εντούτοις, το 1546 η μετάφραση του Ντ’ Ετάπλ προστέθηκε σε έναν κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων για τους Καθολικούς αναγνώστες.

«Ο Επίσκοπος Έπαιρνε τα Βιβλία . . . ο Τίντεϊλ τα Χρήματα»

Την ίδια περίοδο στην Αγγλία, ο χειροτονημένος ιερέας Γουίλιαμ Τίντεϊλ ήθελε να μεταφράσει τη Γραφή στην αγγλική. Ωστόσο, ο επίσκοπος του Λονδίνου, ο Κάθμπερτ Τένσταλ, του εναντιώθηκε. Όταν ο Τίντεϊλ κατάλαβε ότι δεν θα μπορούσε να μεταφράσει τη Γραφή στην Αγγλία, κατέφυγε στη Γερμανία. Τελικά, το Φεβρουάριο του 1526 κατάφερε να τυπώσει την πρώτη του ολοκληρωμένη αγγλική μετάφραση της «Καινής Διαθήκης». Πριν περάσει ένας μήνας, τα πρώτα αντίγραφα αυτής της μετάφρασης είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους στην Αγγλία.

Ο Επίσκοπος Τένσταλ, όμως, ήταν αποφασισμένος να μην επιτρέψει να διαβάσει τη Γραφή ο κοινός λαός. Έκαψε, λοιπόν, κάθε αντίγραφο της έκδοσης του Τίντεϊλ που μπορούσε να βρει. Αλλά εξακολουθούσαν να κυκλοφορούν αντίγραφα. Έτσι λοιπόν, ο επίσκοπος διευθέτησε μέσω ενός εμπόρου ονόματι Πάκινγκτον να αγοράσει ολόκληρο το απόθεμα των Γραφών του Τίντεϊλ προτού αυτές φύγουν από την ηπειρωτική Ευρώπη και φτάσουν στην Αγγλία. Ο Τίντεϊλ αποδέχτηκε την προσφορά και χρησιμοποίησε τα χρήματα που κέρδισε για να βελτιώσει τη μετάφρασή του και να τυπώσει μια αναθεωρημένη έκδοση. «Έτσι λοιπόν, η συναλλαγή πραγματοποιήθηκε», σχολιάζει  μια πηγή της εποχής. «Ο Επίσκοπος έπαιρνε τα βιβλία, ο Πάκινγκτον τις ευχαριστίες και ο Τίντεϊλ τα χρήματα». Επομένως, ο επίσκοπος του Λονδίνου χρηματοδότησε άθελά του το μεταφραστικό έργο της Γραφής το οποίο έκανε ο Τίντεϊλ!

Ο Τίντεϊλ Συνδέεται με την Αμβέρσα

Αλλά παρά το γεγονός ότι αγοράστηκαν και κάηκαν όλα αυτά τα αντίγραφα, η «Καινή Διαθήκη» του Τίντεϊλ εξακολούθησε να διοχετεύεται σε μεγάλες ποσότητες στην Αγγλία. Πώς έγινε αυτό; Δύο τολμηροί τυπογράφοι στην Αμβέρσα, ο Χανς και ο Κρίστοφερ φαν Ρούρμοντ, είχαν τυπώσει κρυφά αρκετές εκδόσεις της «Καινής Διαθήκης» του Τίντεϊλ. Μολονότι εκείνες οι Γραφές περιείχαν πολλά τυπογραφικά λάθη, ο κόσμος στην Αγγλία ήθελε πολύ να τις αγοράσει.

Ωστόσο, το 1528, ο Χανς φυλακίστηκε στο Λονδίνο επειδή τύπωσε 1.500 αντίγραφα της «Καινής Διαθήκης» του Τίντεϊλ και επειδή εισήγαγε 500 αντίγραφα στην Αγγλία. Πιθανότατα πέθανε σε μια φυλακή της Αγγλίας. Το 1531, ο αδελφός του Χανς, ο Κρίστοφερ, φυλακίστηκε και αυτός στην Αγγλία επειδή πουλούσε την «Καινή Διαθήκη». Το πιθανότερο είναι ότι και ο Κρίστοφερ πέθανε στη φυλακή.

«Το Σπουδαιότερο Ιστορικό Έγγραφο του Τίντεϊλ» Τυπώθηκε στην Αμβέρσα

Από το 1529 ως το 1535, ο Τίντεϊλ έμενε τον περισσότερο καιρό στην Αμβέρσα, όπου το περιβάλλον ήταν πιο πρόσφορο για την εργασία του. Εκεί, το 1530, ο Μέρτεν ντε Κάιζερ τύπωσε τη μετάφραση της Πεντατεύχου του Τίντεϊλ, στην οποία εμφανιζόταν το όνομα Ιεχωβά για πρώτη φορά στην αγγλική.

Το Μάιο του 1535, ο Τίντεϊλ συνελήφθη στην Αμβέρσα. Ενώ αυτός αργοπέθαινε στη φυλακή, ένας από τους μαθητευόμενούς του, ο Μάιλς Κόβερντεϊλ, ολοκλήρωσε τη μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών του Τίντεϊλ. Στις 6 Οκτωβρίου 1536, στο Βιλβόρντ του Βελγίου, ο Τίντεϊλ δέθηκε σε έναν πάσσαλο, στραγγαλίστηκε και κάηκε. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Κύριε, άνοιξε τα μάτια του Βασιλιά της Αγγλίας!»

Η Κληρονομιά του Τίντεϊλ

Λίγο καιρό μετά την εκτέλεση του Τίντεϊλ, ο Βασιλιάς Ερρίκος Η΄ της Αγγλίας έδωσε την άδεια να διαβάζεται μια μετάφραση της Γραφής στις εκκλησίες. Την είχε τυπώσει ο Ματίας Κρομ, ένας ακόμη τυπογράφος από την Αμβέρσα. Αυτή η Γραφή, κοινώς γνωστή ως Βίβλος του Ματθαίου (πήρε το όνομά της από τον Τόμας Μάθιου), αποτελεί ουσιαστικά τη μετάφραση του Τίντεϊλ. a Τι ειρωνεία ήταν το ότι οι επίσκοποι χρησιμοποιούσαν τώρα τη μετάφραση που είχαν κάψει πριν από μερικά χρόνια​—τη μετάφραση για την οποία θανατώθηκε ο Τίντεϊλ!

Μεγάλο μέρος της μετάφρασης του Τίντεϊλ διασώζεται στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου. Συνεπώς, πολλές εκφράσεις της Μετάφρασης Βασιλέως Ιακώβου που έχουν αφήσει τη σφραγίδα τους στην αγγλική γλώσσα πλάστηκαν από τον Τίντεϊλ και αρχικά τυπώθηκαν στην Αμβέρσα. Σύμφωνα με τον καθηγητή Λατρέ, η επιρροή που άσκησε ο Τίντεϊλ στην αγγλική γλώσσα είναι μεγαλύτερη ακόμη και από αυτήν του Σέξπιρ!

Το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, χάθηκε το κλίμα ανεξιθρησκείας από την Αμβέρσα, και η πόλη δεν αποτελούσε πια άσυλο εκτύπωσης της Βίβλου. Αιτία αυτής της αλλαγής ήταν κυρίως ο διωγμός που εξαπέλυσε η Αντιμεταρρύθμιση της Καθολικής Εκκλησίας. Ωστόσο, το θάρρος και οι θυσίες εκείνων των πρώτων τυπογράφων της Βίβλου στην Αμβέρσα έχουν συμβάλει πολύ στο να γίνει ο Λόγος του Θεού διαθέσιμος στους αναγνώστες της Γραφής σε όλο τον κόσμο σήμερα.

[Υποσημείωση]

[Εικόνες στη σελίδα 19]

Επάνω: Στοιχειοθέτηση με το χέρι· ο Μαρτίνος Λούθηρος μεταφράζει τη Γραφή· παλιός χάρτης της Αμβέρσας

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Το βιβλιοπωλείο του Γιάκοπ φαν Λίσφελντ

[Εικόνες στη σελίδα 21]

Ο Ζακ Λεφέβρ ντ’ Ετάπλ και το εσώφυλλο της Γραφής του, έκδοση του 1530, η οποία τυπώθηκε στην Αμβέρσα

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Δημόσιο κάψιμο αγγλικών Γραφών στο Λονδίνο

[Εικόνες στη σελίδα 22]

Γουίλιαμ Τίντεϊλ, σελίδα από τη Γραφή του, και Μάιλς Κόβερντεϊλ

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 20]

Σελίδα 19: Στοιχειοθέτης: Printer’s Ornaments/by Carol Belanger Grafton/Dover Publications, Inc.· Λούθηρος: Από το βιβλίο Bildersaal deutscher Geschichte· χάρτης: Ευγενής παραχώρηση από Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen· σελίδα 21: Πορτραίτο: Από το βιβλίο Histoire de la Bible en France· σελίδα Γραφής: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris· κάψιμο Γραφών: Από το βιβλίο The Parallel Bible, The Holy Bible, 1885· σελίδα 22: Τίντεϊλ: Από το βιβλίο The Evolution of the English Bible· Κόβερντεϊλ: Από το βιβλίο Our English Bible: Its Translations and Translators