Το AIDS Εξαπλώνεται στην Αφρική

«Αντιμετωπίζουμε ένα είδος σύγχρονης ολοκληρωτικής καταστροφής».

ΑΥΤΑ τα λόγια του Στίβεν Λιούις, ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ για τον HIV/AIDS στην Αφρική, απηχούν την ανησυχία πολλών για την κατάσταση σε σχέση με το AIDS στο τμήμα της Αφρικής νότια της Σαχάρας.

Στην εξάπλωση του ιού HIV συμβάλλουν πολλοί παράγοντες. Το AIDS με τη σειρά του έχει επιδεινώσει άλλα προβλήματα. Οι συνθήκες που επικρατούν σε μερικές χώρες της Αφρικής και σε άλλα μέρη του κόσμου όπου το AIDS κερδίζει έδαφος συνήθως σχετίζονται με τις εξής παραμέτρους.

Ηθική. Εφόσον η σεξουαλική επαφή είναι το κύριο μέσο μόλυνσης από τον ιό HIV, η έλλειψη σαφών ηθικών κανόνων προφανώς προωθεί την εξάπλωση  της νόσου. Ωστόσο, πολλοί πιστεύουν ότι η υποστήριξη της άποψης περί σεξουαλικής αποχής για τους άγαμους δεν είναι πρακτικός τρόπος. «Το να προειδοποιήσουμε απλώς τους εφήβους να απέχουν από το σεξ δεν θα φέρει αποτελέσματα», γράφει ο Φρανσουά Ντιφούρ στην εφημερίδα Δε Σταρ (The Star) του Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής. «Κάθε ημέρα βομβαρδίζονται με σεξουαλικά πρότυπα σχετικά με το πώς θα πρέπει να είναι η εμφάνιση και η συμπεριφορά τους».

Φαίνεται ότι αυτή η άποψη επιβεβαιώνεται από τη διαγωγή των νεαρών. Λόγου χάρη, μια έρευνα σε κάποια χώρα έδειξε ότι περίπου το ένα τρίτο των νεαρών ατόμων ηλικίας από 12 ως 17 χρονών είχαν σεξουαλικές σχέσεις.

Οι βιασμοί έχουν περιγραφεί ως κατάσταση με διαστάσεις εθνικής κρίσης στη Νότια Αφρική. Κάποιο δημοσίευμα στην εφημερίδα Πολίτης (Citizen) του Γιοχάνεσμπουργκ ανέφερε ότι «είναι τόσο ανεξέλεγκτοι ώστε ξεπερνούν κάθε άλλον κίνδυνο που απειλεί την υγεία των γυναικών και, ολοένα και περισσότερο, των παιδιών αυτής της χώρας». Το ίδιο άρθρο επισήμανε: «Τον τελευταίο καιρό οι βιασμοί παιδιών έχουν διπλασιαστεί . . . Αυτές οι πράξεις προφανώς γίνονται σε διαιώνιση του μύθου ότι ένας φορέας του ιού HIV ο οποίος βιάζει μια παρθένα θα θεραπευτεί».

Σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες. Στην περιοχή υπάρχει υψηλό ποσοστό σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών. Το Νοτιοαφρικανικό Ιατρικό Περιοδικό (South African Medical Journal) παρατήρησε: «Η παρουσία μιας σεξουαλικά μεταδιδόμενης  ασθένειας αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό HIV-1 κατά 2 με 5 φορές».

Φτώχεια. Πολλές χώρες στην Αφρική παλεύουν με τη φτώχεια, και αυτό δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την εξάπλωση του AIDS. Αυτά που στις αναπτυγμένες χώρες ίσως θεωρούνται στοιχειώδη στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες δεν είναι διαθέσιμα. Μεγάλες κοινότητες δεν έχουν ηλεκτρισμό ούτε πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Στις αγροτικές περιοχές οι δρόμοι είναι ακατάλληλοι ή ανύπαρκτοι. Πολλοί κάτοικοι υποσιτίζονται και οι ιατρικές εγκαταστάσεις είναι ελάχιστες.

Το AIDS έχει αρνητικό αντίκτυπο στις επιχειρήσεις και στη βιομηχανία. Καθώς ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι μολύνονται, τα ορυχεία υφίστανται τις επιπτώσεις της μειωμένης παραγωγής. Κάποια από αυτά αναζητούν τρόπους για την αυτοματοποίηση και μηχανοποίηση ορισμένων εργασιών προκειμένου να αντισταθμίσουν την απώλεια. Υπολογίστηκε ότι το 2000 σε ένα ορυχείο λευκόχρυσου ο αριθμός των κρουσμάτων AIDS ανάμεσα στους εργαζομένους σχεδόν διπλασιάστηκε, και περίπου το 26 τοις εκατό των εργατών μολύνθηκαν.

Ένα λυπηρό επακόλουθο του AIDS είναι ο μεγάλος αριθμός παιδιών που μένουν ορφανά όταν οι γονείς τους υποκύπτουν στη νόσο. Εκτός από την απώλεια των γονέων και της οικονομικής ασφάλειας, αυτά τα παιδιά πρέπει να υπομένουν το στιγματισμό που συνδέεται με το AIDS. Τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας ή της κοινωνίας συνήθως είναι είτε πολύ φτωχά για να βοηθήσουν είτε απρόθυμα να προσφέρουν βοήθεια. Πολλά ορφανά εγκαταλείπουν το σχολείο. Μερικά στρέφονται στην πορνεία και αυτό συντελεί σε περαιτέρω εξάπλωση της νόσου. Σε πολλές χώρες έχουν θεσπιστεί κυβερνητικά ή ιδιωτικά προγράμματα για την παροχή βοήθειας σε αυτά τα ορφανά.

Άγνοια. Αρκετοί δεν γνωρίζουν ότι έχουν μολυνθεί από τον ιό HIV. Πολλοί δεν θέλουν να κάνουν εξετάσεις λόγω του στιγματισμού που συνοδεύει αυτή τη νόσο. «Εκείνοι που έχουν, ή υπάρχει υποψία ότι έχουν, τον ιό HIV μπορεί να μη γίνονται δεκτοί σε εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης, και επίσης μπορεί να μην τους παρέχεται στέγη και εργασία, να τους αποφεύγουν οι φίλοι και οι συνεργάτες τους, να μην τους προσφέρεται ασφαλιστική κάλυψη ή να τους απαγορεύεται η είσοδος σε ξένες χώρες», παρατήρησε ένα δελτίο τύπου του Κοινού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών Κατά του HIV/AIDS (UNAIDS). Μερικοί μάλιστα δολοφονήθηκαν όταν ανακαλύφτηκε ότι έπασχαν από AIDS.

Πολιτισμός. Σε αρκετούς αφρικανικούς πολιτισμούς, οι γυναίκες συνήθως δεν μπορούν να ρωτήσουν τους συντρόφους τους αν έχουν εξωσυζυγικές σχέσεις, να αρνηθούν τη σεξουαλική επαφή ή να προτείνουν ασφαλέστερες σεξουαλικές συνήθειες. Οι πολιτισμικές αντιλήψεις συνήθως αντανακλούν άγνοια και άρνηση της πραγματικότητας σε σχέση με το AIDS. Για παράδειγμα, η ασθένεια μπορεί να αποδοθεί σε μάγια, και ίσως ζητηθεί βοήθεια από μάγους-γιατρούς.

 Ανεπαρκείς ιατρικές εγκαταστάσεις. Οι ήδη περιορισμένες ιατρικές εγκαταστάσεις επιβαρύνονται ολοένα και περισσότερο εξαιτίας του AIDS. Δύο μεγάλα νοσοκομεία αναφέρουν ότι οι μισοί και πλέον εσωτερικοί ασθενείς είναι οροθετικοί στον ιό HIV. Ο ιατρικός διευθυντής ενός νοσοκομείου στο ΚουαΖούλου-Νατάλ είπε ότι οι πτέρυγες τις οποίες επιβλέπει λειτουργούν με πληρότητα 140 τοις εκατό. Μερικές φορές, δύο ασθενείς μοιράζονται ένα κρεβάτι και ένας τρίτος βρίσκεται στο πάτωμα δίπλα στο κρεβάτι!​—Νοτιοαφρικανικό Ιατρικό Περιοδικό.

Αν και η κατάσταση στην Αφρική είναι τραγική, υπάρχουν ενδείξεις ότι θα μπορούσε να γίνει χειρότερη. «Βρισκόμαστε ακόμη στα αρχικά στάδια της επιδημίας», παρατήρησε ο Πίτερ Πιο του UNAIDS.

Είναι φανερό ότι σε μερικές χώρες γίνονται προσπάθειες για την αντιμετώπιση της νόσου. Και για πρώτη φορά, τον Ιούνιο του 2001 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών διεξήγαγε μια ειδική σύνοδο για να συζητήσει το θέμα του HIV/AIDS. Θα φέρουν επιτυχία οι ανθρώπινες προσπάθειες; Πότε θα ανακοπεί τελικά η θανατηφόρα προέλαση του AIDS;

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 5]

ΤΟ ΦΑΡΜΑΚΟ ΝΕΒΙΡΑΠΙΝΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥ AIDS ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΑΦΡΙΚΗΣ

Τι είναι η νεβιραπίνη; Σύμφωνα με τη δημοσιογράφο Νικόλ Ιτάνο, πρόκειται για «αντιρετροϊκό φάρμακο το οποίο, όπως δείχνουν τα πειράματα, μπορεί να υποδιπλασιάσει την πιθανότητα μετάδοσης του AIDS [από μια μητέρα] στο παιδί της». Κάποια γερμανική φαρμακοβιομηχανία προσφέρθηκε να το προμηθεύει δωρεάν στη Νότια Αφρική για τα επόμενα πέντε χρόνια. Ωστόσο, μέχρι τον Αύγουστο του 2001, η κυβέρνηση δεν είχε δεχτεί την προσφορά. Ποιο είναι το πρόβλημα;

Η Νότια Αφρική έχει 4,7 εκατομμύρια οροθετικά άτομα στον ιό HIV, περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο. Το περιοδικό Δι Ικόνομιστ (The Economist) του Λονδίνου ανέφερε το Φεβρουάριο του 2002 ότι ο Νοτιοαφρικανός Πρόεδρος Τάμπο Μπέκι «αμφιβάλλει για το αν ισχύει η κοινή άποψη ότι ο ιός HIV προκαλεί το AIDS» και «διατηρεί επιφυλάξεις όσον αφορά το κόστος, την ασφάλεια και τη χρησιμότητα των φαρμάκων κατά του AIDS. Δεν τα έχει απαγορεύσει αλλά οι Νοτιοαφρικανοί γιατροί αποτρέπονται από το να τα χρησιμοποιούν». Γιατί προκαλεί αυτό μεγάλη ανησυχία; Επειδή κάθε χρόνο γεννιούνται χιλιάδες μωρά με τον ιό HIV στη Νότια Αφρική και το 25 τοις εκατό των έγκυων γυναικών είναι φορείς του ιού.

Ως αποτέλεσμα αυτής της αντιπαράθεσης απόψεων, η υπόθεση φέρθηκε στα δικαστήρια με σκοπό να αναγκαστεί η κυβέρνηση να διανέμει τη νεβιραπίνη. Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Νότιας Αφρικής εξέδωσε την απόφασή του τον Απρίλιο του 2002. Σύμφωνα με τον Ράβι Νέσμαν, αρθρογράφο της εφημερίδας Δε Ουάσινγκτον Ποστ (The Washington Post), το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι «η κυβέρνηση πρέπει να διαθέσει το φάρμακο στα κέντρα υγείας που μπορούν να το διαχειριστούν». Αν και η νοτιοαφρικανική κυβέρνηση είχε προσφέρει το φάρμακο σε 18 δοκιμαστικά σημεία σε πανεθνικό επίπεδο, αυτή η νέα απόφαση λέγεται ότι έχει προσφέρει ελπίδα σε όλες τις οροθετικές στον ιό HIV έγκυες γυναίκες στη χώρα.

 [Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 6]

ΕΝΑΣ ΠΑΝΟΥΡΓΟΣ ΙΟΣ ΞΕΓΕΛΑΕΙ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ

Μπείτε για λίγο μέσα στο μικρόκοσμο του ιού της ανθρώπινης ανοσολογικής ανεπάρκειας (HIV). Κάποια επιστήμονας ανέφερε: «Έπειτα από πάρα πολλά χρόνια παρατήρησης σωματιδίων του ιού με το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, δεν έχω ακόμη πάψει να εκπλήσσομαι και να εντυπωσιάζομαι από την ακρίβεια και το περίπλοκο σχέδιο που υπάρχει σε κάτι τόσο, μα τόσο, μικρό».

Ο ιός είναι μικρότερος από βακτήριο, το οποίο με τη σειρά του είναι πολύ μικρότερο από το μέσο ανθρώπινο κύτταρο. Σύμφωνα με κάποιον ειδικό, ο ιός HIV είναι τόσο μικρός ώστε «230 εκατομμύρια [σωματίδια του HIV] θα μπορούσαν να χωρέσουν στην τελεία που υπάρχει στο τέλος αυτής της πρότασης». Ο ιός δεν μπορεί να πολλαπλασιαστεί παρά μόνο αν διεισδύσει σε ένα κύτταρο-ξενιστή και εκμεταλλευτεί τις πηγές του.

Όταν ο ιός HIV εισβάλει στο ανθρώπινο σώμα, πρέπει να αντιμετωπίσει τις αξιοσημείωτες δυνάμεις που διαθέτει το ανοσολογικό σύστημα. a Ένα αμυντικό σύστημα το οποίο αποτελείται από λευκά αιμοσφαίρια παράγεται στο μυελό των οστών. Τα λευκά αιμοσφαίρια περιλαμβάνουν δύο κύριους τύπους λεμφοκυττάρων, γνωστούς ως Τ-λεμφοκύτταρα και Β-λεμφοκύτταρα. Κάποια άλλα λευκά αιμοσφαίρια ονομάζονται φαγοκύτταρα.

Σε κάθε κατηγορία Τ-λεμφοκυττάρων έχουν ανατεθεί διαφορετικές λειτουργίες. Τα αποκαλούμενα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα παίζουν βασικό ρόλο στη στρατηγική του πολέμου. Τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα βοηθούν στον προσδιορισμό των ξένων εισβολέων και δίνουν οδηγίες για την παραγωγή κυττάρων τα οποία επιτίθενται και καταστρέφουν τον εχθρό. Όταν επιτίθεται, ο ιός HIV στοχεύει συγκεκριμένα αυτά τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα. Τα Τ-λεμφοκύτταρα φονείς ενεργοποιούνται για να καταστρέψουν τα κύτταρα του σώματος τα οποία έχουν δεχτεί την εισβολή. Τα Β-λεμφοκύτταρα παράγουν τα αντισώματα που στρατολογούνται για τη μάχη ενάντια στις μολύνσεις.

Πανούργα Στρατηγική

Ο ιός HIV ταξινομείται ως ρετροϊός. Το γενετικό αποτύπωμα του ιού HIV υπάρχει σε μορφή RNA (ριβονουκλεϊνικού οξέος) και όχι DNA (δεσοξυριβονουκλεϊνικού οξέος). Ο ιός HIV ανήκει σε μια ειδική υποομάδα ρετροϊών γνωστών ως «αργών ιών» επειδή μπορεί να βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση επί μακρό χρονικό διάστημα προτού γίνουν φανερά τα σοβαρά συμπτώματα της νόσου.

Όταν ο ιός HIV μπαίνει σε ένα κύτταρο-ξενιστή, μπορεί να χρησιμοποιήσει το μηχανισμό του κυττάρου προκειμένου να πετύχει το δικό του σκοπό. «Επαναπρογραμματίζει» το DNA του κυττάρου ώστε να δημιουργήσει πολλά αντίγραφα του ιού HIV. Αλλά πριν μπορέσει να το πετύχει αυτό, ο ιός πρέπει να χρησιμοποιήσει μια διαφορετική «γλώσσα». Πρέπει να αλλάξει το δικό του RNA σε DNA ώστε ο μηχανισμός του κυττάρου-ξενιστή να μπορεί να το «διαβάσει» και να το «καταλάβει». Για να το πετύχει αυτό, ο ιός HIV χρησιμοποιεί ένα ιικό ένζυμο που ονομάζεται αντίστροφη μεταγραφάση. Με τον καιρό, το κύτταρο πεθαίνει αφού πρώτα παραγάγει χιλιάδες νέα σωματίδια του ιού HIV. Αυτά τα καινούρια σωματίδια μολύνουν άλλα κύτταρα.

Όταν ο αριθμός των βοηθητικών Τ-λεμφοκυττάρων μειωθεί αισθητά, άλλες δυνάμεις μπορούν να καταλάβουν το σώμα χωρίς το φόβο να δεχτούν επίθεση. Το σώμα υποκύπτει σε κάθε είδους ασθένειες και λοιμώξεις. Το μολυσμένο άτομο παρουσιάζει όλα τα συμπτώματα του AIDS. Ο ιός HIV έχει κατορθώσει να παραλύσει ολόκληρο το ανοσολογικό σύστημα.

Αυτή είναι μια απλοποιημένη εξήγηση. Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία δεν γνωρίζουν οι ερευνητές και για το ανοσολογικό σύστημα και για το πώς δρα ο ιός HIV.

Επί δύο σχεδόν δεκαετίες, κορυφαίοι ιατρικοί ερευνητές σε όλο τον κόσμο έχουν αφοσιωθεί «ψυχή τε και σώματι» στη μελέτη αυτού του μικρού ιού, πράγμα που έχει οδηγήσει σε μεγάλες οικονομικές δαπάνες. Ως αποτέλεσμα, έχουμε μάθει πολλά για τον ιό HIV. Ο Δρ Σέργουιν Νούλαντ, χειρουργός, σχολίασε πριν από μερικά χρόνια: «Το σύνολο των πληροφοριών που έχει . . . συγκεντρωθεί σχετικά με τον ιό της ανθρώπινης ανοσολογικής ανεπάρκειας και η πρόοδος που έχει γίνει για τη δημιουργία άμυνας ενάντια στις επιθέσεις του πράγματι προκαλούν κατάπληξη».

Ωστόσο, η θανατηφόρα προέλαση του AIDS συνεχίζεται με ανησυχητικούς ρυθμούς.

[Υποσημείωση]

[Εικόνα]

Ο ιός HIV εισβάλλει στα λεμφοκύτταρα του ανοσολογικού συστήματος και τα επαναπρογραμματίζει για να παραγάγουν τον ιό HIV

[Ευχαριστίες]

CDC, Atlanta, Ga.

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Χιλιάδες νεαροί προσκολλούνται στους Γραφικούς κανόνες