«Κόκκινο Χρυσάφι» από τη Μεσόγειο

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

ΚΑΠΟΤΕ, οι μελετητές δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν για το αν ήταν φυτό ή ορυκτό. Το ζωηρό χρώμα του ανέκαθεν γοήτευε τους θαυμαστές του. Στο διάβα των αιώνων, έχει χρησιμοποιηθεί ως διακοσμητικό, υλικό για τεχνουργήματα, φυλαχτό, φάρμακο, ακόμη και ως νόμισμα. Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως στην κοσμηματοποιία. Τι είναι; Το κόκκινο κοράλλι της Μεσογείου​—τόσο πολύτιμο ώστε αποκαλείται κόκκινο χρυσάφι.

Τι ακριβώς είναι το κόκκινο κοράλλι; Πώς και πού σχηματίζεται; Ποιες μέθοδοι έχουν χρησιμοποιηθεί για τη συλλογή του; Πώς το επεξεργάζονταν στο παρελθόν; Και πώς το επεξεργάζονται σήμερα;

Ζώο, Φυτό ή Ορυκτό;

Αρχαίοι φυσιολόγοι περιέγραψαν το κόκκινο κοράλλι (Corallium rubrum) της Μεσογείου, τον τρόπο συλλογής του και τις χρήσεις του. Μόλις το 18ο αιώνα έγινε γενικά κατανοητό ότι πρόκειται για υπολείμματα από το σκελετό κάποιου οργανισμού από το ζωικό βασίλειο, όπως συμβαίνει και με όλα τα άλλα κοράλλια. Αυτά που μοιάζουν με λουλούδια πάνω σε μικροσκοπικό δέντρο είναι στην πραγματικότητα τα πλοκάμια ζωντανών πλασμάτων​—αποικίες πολυπόδων. Τα κλαδιά, που φτάνουν σε μήκος τα 25 με 30 εκατοστά περίπου, είναι στερεές ασβεστολιθικές αποθέσεις τις οποίες εκκρίνουν ολόκληρες αποικίες αυτών των οργανισμών προκειμένου να προστατευτούν. Κάθε κλαδί έχει ομοιόμορφο χρωματισμό, αλλά μπορεί κάποιος να διακρίνει αρκετές αποχρώσεις του κόκκινου. Το κόκκινο κοράλλι αναπτύσσεται πάνω σε οποιαδήποτε στερεή επιφάνεια​—βράχους, ναυάγια, ακόμη και αρχαίες μπάλες κανονιού—​σε βάθος 250 μέτρων, αλλά χρειάζεται ήρεμες, καθαρές θάλασσες με σχετικά υψηλή αλμυρότητα καθώς και θερμοκρασία νερού που να κυμαίνεται μεταξύ 10 και 29 βαθμών Κελσίου. Συναντάται στα νερά της Μεσογείου που βρέχουν την Αλβανία, την Αλγερία, τη Γαλλία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία, το Μαρόκο και την Τυνησία, καθώς και στον Ατλαντικό στα ανοιχτά του Πράσινου Ακρωτηρίου και του Μαρόκου. Το μήκος των αποικιών με νεαρά κοράλλια υπολογίζεται ότι αυξάνεται 4 ως 8 χιλιοστά το χρόνο ενώ η διάμετρός τους 1,5 χιλιοστό το χρόνο.

 Πολύτιμο από τα Αρχαία Χρόνια

Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι το κοράλλι από παλιά θεωρούνταν πολύτιμο, υφίστατο επεξεργασία και ήταν εμπορεύσιμο είδος. Στην αρχή, ο άνθρωπος πιθανότατα συνέλεγε απλώς κλαδιά που εκβράζονταν στις μεσογειακές ακτές. Κομμάτια από κόκκινα κοράλλια, τα οποία προφανώς χρησιμοποιούνταν ως φυλαχτά, έχουν βρεθεί σε αρχαίους τάφους στην Ελβετία. Το κόκκινο κοράλλι περιλαμβανόταν στα κοσμήματα μιας σουμεριακής θεότητας. Οι Αιγύπτιοι έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση για αυτό. Οι αρχαίοι Ιουδαίοι το θεωρούσαν εξίσου πολύτιμο με το ασήμι και το εκλεκτό χρυσάφι. (Παροιμίες 8:10, 11· Θρήνοι 4:7) Και οι Κέλτες επίσης του προσέδιδαν μεγάλη αξία, διακοσμώντας με αυτό τα όπλα τους και τα χαλινάρια των αλόγων τους.

Ο Ρωμαίος φυσιοδίφης Πλίνιος αναφέρει ότι, τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., το κόκκινο κοράλλι συλλεγόταν στον Κόλπο του Λέοντα, στη δυτική ακτή της ιταλικής χερσονήσου, και γύρω από τη Σικελία. Οι αποικίες αποσπούνταν με δίχτυα ή κόβονταν με αιχμηρά σιδερένια εργαλεία. Εκείνον τον καιρό, οι άνθρωποι θεωρούσαν το κοράλλι γιατρικό για τον πυρετό, για τις πέτρες στα νεφρά και για οφθαλμολογικά προβλήματα. Πίστευαν επίσης ότι προστάτευε τους κατόχους του από τυφώνες και κεραυνούς.

Το δέκατο αιώνα Κ.Χ., οι Άραβες της Βόρειας Αφρικής είχαν επινοήσει έναν μηχανισμό για τη συλλογή κοραλλιών​—έναν μεγάλο διαγώνιο σταυρό, του οποίου οι δοκοί είχαν μήκος 4 με 5 μέτρα. Μια μεγάλη πέτρα χρησίμευε ως βαρίδι και υπήρχαν ομάδες από δίχτυα, μήκους περίπου 8 μέτρων, τα οποία κρέμονταν από το κέντρο και τα άκρα του. Κατέβαζαν το μηχανισμό από μια βάρκα σε περιοχές με κοράλλια και τον έσερναν ανάμεσά τους. Κλαδιά από κοράλλια κόβονταν, παγιδεύονταν στα δίχτυα, και ανασύρονταν στην επιφάνεια μαζί με το μηχανισμό. Παραλλαγές αυτού του εξοπλισμού και της αντίστοιχης μεθόδου χρησιμοποιούνταν μέχρι πριν από λίγα μόλις χρόνια, όταν οι φόβοι ότι προξενούσαν ζημιές στον  πυθμένα της θάλασσας και στη θαλάσσια πανίδα οδήγησαν στην απαγόρευσή τους και στην αντικατάστασή τους από δύτες. Θεωρητικά, οι δύτες μπορούν να είναι πιο επιλεκτικοί και να προξενούν μικρότερες καταστροφές, αλλά στην πράξη, μερικοί έχουν αποδειχτεί ικανοί να απογυμνώσουν εντελώς τον πυθμένα από τα κοράλλια.

Παραδοσιακή Ιταλική Τέχνη

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι τεχνίτες έφτιαχναν φυλαχτά, χάντρες για περιδέραια και γλυπτές παραστάσεις με θέματα από τη μυθολογία και τη φύση. Το 12ο αιώνα, το εξαγωγικό εμπόριο χαντρών, κουμπιών και άλλων αντικειμένων ανάμεσα στη Γένοβα και στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και σε διάφορα λιμάνια της Μεσογείου, άνθιζε. Την εποχή του Μάρκο Πόλο (13ος αιώνας) το μεσογειακό κοράλλι είχε ζήτηση στην Ινδία και στην Ινδοκίνα, και οι Άραβες έμποροι το μετέφεραν ως την Κίνα.

Το Τράπανι, η Νάπολη και η Γένοβα, ανάμεσα σε άλλες πόλεις, παρήγαν τεράστιες ποσότητες διακοσμητικών αντικειμένων με λεία επιφάνεια. Στη διάρκεια της λεγόμενης μανιεριστικής και μπαρόκ περιόδου (από το 16ο ως το 18ο αιώνα) ξεχώριζαν τα προϊόντα του Τράπανι, όπου μικρές κοραλλένιες μορφές, πάνω σε ξύλινες ή επιχρυσωμένες μεταλλικές επιφάνειες, διακοσμούσαν κάθε είδους αντικείμενα​—κοσμηματοθήκες, δίσκους, κορνίζες, καθρέφτες και εκκλησιαστικά σκεύη. Περίτεχνες φάτνες λαξεύονταν σε κοράλλια, και χιλιάδες μικροσκοπικές κοραλλένιες χάντρες ράβονταν σε πολυτελή ενδύματα και διακοσμήσεις ιερών. Ιδιαίτερα στη διάρκεια του 19ου αιώνα παράχθηκε μια τεράστια ποικιλία από προσωπικά διακοσμητικά αντικείμενα κάθε είδους και σχήματος​—σετ κοσμημάτων, τιάρες, σκουλαρίκια, μενταγιόν, περιδέραια, καμέες, πόρπες και βραχιόλια σκαλισμένα σε μορφή λουλουδιών, φύλλων, ζώων και σχεδίων κλασικής έμπνευσης.

Η πόλη Τόρε ντελ Γκρέκο, στον Κόλπο της Νάπολης, στην Ιταλία, ειδικεύεται στην επεξεργασία του κόκκινου κοραλλιού. Μάλιστα, σε αυτή την πόλη υπολογίζεται ότι υφίσταται επεξεργασία το 90 τοις εκατό των κόκκινων κοραλλιών που συλλέγονται παγκόσμια. Εδώ επιδέξιοι τεχνίτες χρησιμοποιούν δισκοπρίονα για να κόψουν σε κομμάτια τα κλαδιά των κοραλλιών. Μερικά υφίστανται μηχανική επεξεργασία για να γίνουν σφαιρικές χάντρες. Άλλα τορνεύονται με το χέρι σε συγκεκριμένα σχήματα και μεγέθη, γυαλίζονται και τοποθετούνται ως δέσιμο σε δαχτυλίδια, σκουλαρίκια και άλλα αντικείμενα. Το μισό ως τα τρία τέταρτα της ακατέργαστης ύλης χάνεται ή πετιέται κατά τη διαδικασία παραγωγής, και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους το επεξεργασμένο κοραλλένιο κόσμημα στοιχίζει ανά γραμμάριο περισσότερο από ένα χρυσό κόσμημα.

Η βιομηχανία κοραλλιών έχει γνωρίσει στιγμές δόξας και μεγάλα πλούτη. Δυστυχώς, λέει το βιβλίο Κόκκινο Κοράλλι (Il Corallo Rosso), έχει επίσης ελκύσει ανθρώπους «που κυριαρχούνται από την επιθυμία για γρήγορα και εύκολα κέρδη», ικανούς να εκμεταλλευτούν τους κοραλλιογενείς υφάλους «μέχρις εξαλείψεως». Η ανησυχία για το μέλλον αυτού του κοραλλιού και της βιομηχανίας που εξαρτάται από αυτό έχει υποκινήσει τις ενδιαφερόμενες πλευρές να συστήσουν τη συνετή διαχείριση των πόρων. Αν και δεν θεωρείται είδος που κινδυνεύει να εξαλειφθεί, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να βρεθούν κλαδιά αρκετά μεγάλα ώστε να χρησιμοποιηθούν από κοσμηματοποιούς. Σήμερα η πρώτη ύλη για τα ιταλικά κοραλλένια κοσμήματα προέρχεται και από τον Ειρηνικό. Διάφορα είδη συλλέγονται στις περιοχές γύρω από την Ιαπωνία και την Ταϊβάν, σε βάθος περίπου 320 μέτρων, με τη βοήθεια ακόμη και μικρών υποβρυχίων και τηλεχειριζόμενων ρομπότ. Σε απόσταση περίπου 2.000 χιλιομέτρων ανοιχτά της Χαβάης, αναπτύσσονται πολύτιμα κοράλλια σε βάθος 1.500 μέτρων.

Τα εντυπωσιακά κοσμήματα και γλυπτά από κοράλλια μαρτυρούν την ικανότητα των καλλιτεχνών που έχουν συμβάλει σε αυτή την αξιοσημείωτη παράδοση. Και για όσους εκτιμούν το έργο των χεριών του Δημιουργού μας, το «κόκκινο χρυσάφι» της Μεσογείου είναι ένα παράδειγμα των αναρίθμητων προμηθειών που έχει κάνει Αυτός για την ευχαρίστηση του ανθρώπου.​—Ψαλμός 135:3, 6.

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Περιδέραιο του 19ου αιώνα αποτελούμενο από 75.000 κοραλλένιες χάντρες

[Ευχαριστίες]

Per gentile concessione del Museo Liverino, Torre del Greco

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ζωντανό κοράλλι

[Εικόνες στη σελίδα 18]

Τιάρα

Δισκοπότηρο του 17ου αιώνα

Σετ κοσμημάτων

[Ευχαριστίες]

Όλες οι εικόνες: Per gentile concessione del Museo Liverino, Torre del Greco

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 17]

Per gentile concessione del Museo Liverino, Torre del Greco