Το Ασυνήθιστο Γιουρουμί

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ

ΣΤΟ σκοτάδι του υπόγειου καταφυγίου της, μια ομάδα αγωνίζεται με κάθε δυνατό τρόπο να αποκρούσει την επίθεση. Οι αμυνόμενοι στρατιώτες σπεύδουν στη ζώνη του κινδύνου με προτεταμένα τα όπλα τους, τα οποία όμως είναι απελπιστικά ανεπαρκή. Ξαφνικά, ένα τεράστιο τμήμα του προστατευτικού τείχους καταρρέει, και τα ερείπιά του καταπλακώνουν πολλούς κατοίκους. Μέσα σε εκτυφλωτικό φως ο εισβολέας μπαίνει στο οχυρό τους από το ρήγμα που προκάλεσε.

Μήπως πρόκειται για την περιγραφή μιας επίθεσης σε κάποια πόλη κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους; Ή για σκηνή από ταινία δράσης; Όχι! Πρόκειται για την επίθεση του γιουρουμί​—από τη σκοπιά ενός εντόμου. Ωστόσο, για το γιουρουμί, ή αλλιώς το γιγάντιο μυρμηκοφάγο, είναι απλώς άλλη μια τερμιτοφωλιά στις καθημερινές του περιπολίες.

Συνάντηση με ένα Γιουρουμί

Αν και υπάρχουν διάφορα είδη μυρμηκοφάγων, εμείς θα εξετάσουμε συγκεκριμένα το γιγάντιο μυρμηκοφάγο, γνωστό επίσης ως μυρμηκοαρκούδα. Στην πραγματικότητα, δεν έχει καμία σχέση με αρκούδα αλλά ίσως του δόθηκε αυτό το όνομα λόγω του αργόσυρτου βαδίσματός του και λόγω της όρθιας στάσης που παίρνει συχνά όταν καλείται να αμυνθεί. Επίσης, «αγκαλιάζει» με τους δυνατούς του πήχεις αυτόν που του επιτίθεται, όπως κάνει και η αρκούδα.

Στη βορειοανατολική Αργεντινή και στις γειτονικές χώρες, ο γιγάντιος μυρμηκοφάγος ονομάζεται γιουρουμί λόγω της λέξης που χρησιμοποιείται στη γλώσσα γκουαρανί, η οποία σημαίνει «αυτός που έχει μικρό στόμα». Το όνομα αυτό είναι κατάλληλο, εφόσον το στόμα του είναι ένα πολύ μικρό άνοιγμα, αν και τα σαγόνια του επιμηκύνουν το κεφάλι του. Το επίμηκες σωληνοειδές στόμα του γιουρουμί είναι το πρώτο από τα γνωρίσματά του που ελκύει την προσοχή του παρατηρητή. Το γιουρουμί έχει επίσης μακριά, φουντωτή ουρά, η οποία μερικές φορές είναι σχεδόν όρθια. Η παχιά ουρά του, που γίνεται μακριά και θυσανωτή στην άκρη, το κάνει να φαίνεται αρκετά πιο ογκώδες από ό,τι είναι. Παρά την εντυπωσιακή του εμφάνιση, το σώμα του γιουρουμί έχει μέγεθος μόνο όσο και ένας γερμανικός ποιμενικός σκύλος. To πλήρως αναπτυγμένο γιουρουμί μπορεί να ζυγίζει μέχρι 25 κιλά. Το μήκος του όμως μπορεί να φτάσει τα 1,8 μέτρα ή και περισσότερο, μετρώντας από το στόμα του ως την άκρη της ουράς του.

Το γιουρουμί περιφέρεται μοναχικό, κυρίως στις βαλτώδεις σαβάνες της Νότιας Αμερικής. Όταν σκέφτεστε αυτή την ήπειρο, ίσως φαντάζεστε συνήθως πυκνά βροχερά δάση και οργιώδη βλάστηση. Αλλά εκεί υπάρχουν επίσης τεράστιες εκτάσεις επίπεδων, άνυδρων βοσκότοπων, ενώ πού και πού συναντά κανείς δασύλλια από φοίνικες καθώς και υψώματα με ακανθώδη βλάστηση. Το έδαφος σε αυτή την ύπαιθρο είναι πλούσιο σε αποσυντεθειμένη φυτική ύλη και ιδανικό για τους τερμίτες. Εδώ τα έντομα χτίζουν τους ουρανοξύστες τους με χώμα και σάλιο​—ένας συνδυασμός που δημιουργεί πολύ γερές κατασκευές. Αυτές οι μονολιθικές κατασκευές μπορούν να ξεπεράσουν σε ύψος τα 1,8 μέτρα.

Μέσα σε αυτή την αφθονία των εντόμων, συναντούμε το γιουρουμί​—του οποίου ειδικότητα είναι να τα τρώει. Έτσι λοιπόν, η επιστημονική του ονομασία Myrmecophaga tridactyla (τριδάκτυλος μυρμηκοφάγος) αναφέρεται αφενός στις διατροφικές του συνήθειες και αφετέρου στο γεγονός ότι τρία από τα τέσσερα δάχτυλα καθενός από τα μπροστινά του πόδια είναι εφοδιασμένα με φοβερούς γαμψώνυχες. Η Ενσικλοπέντια Σαλβάτ ντε λα φαούνα (Enciclopedia Salvat de la fauna) επισημαίνει: «Τα νύχια χρησιμεύουν στο κυνήγι της τροφής και στην άμυνα: Όταν δέχεται επίθεση, ο μυρμηκοφάγος τα χρησιμοποιεί σαν αιχμηρά στιλέτα, καθώς στέκεται όρθιος στα πίσω πόδια του με τέτοια επιδεξιότητα και ικανότητα ώστε μπορούν να προκαλέσουν σοβαρό τραυματισμό, ακόμη και να τρέψουν σε φυγή ιαγουάρους».

Πώς Τρώει το Γιουρουμί;

Το γιουρουμί δεν έχει δόντια. Ωστόσο, αυτό δεν το εμποδίζει, επειδή διαθέτει εξαιρετικά μέσα για την εξεύρεση της τροφής του. Πρώτα πρώτα, έχει οξεία όσφρηση ​—40 φορές ισχυρότερη από του ανθρώπου—​με την οποία εντοπίζει την τροφή. Έπειτα, το γιουρουμί χρησιμοποιεί τα μπροστινά του πόδια, των οποίων τα νύχια έχουν μήκος ως και δέκα εκατοστά, για να σκάψει στα χωμάτινα «καταφύγια» και να βρει έντομα, προνύμφες ή αβγά. Στη συνέχεια, απλώνει τη λεπτή γλώσσα του, μήκους 45 εκατοστών, στις κρυμμένες στοές των εντόμων.

Οι υπερμεγέθεις σιελογόνοι αδένες του γιουρουμί εκκρίνουν κολλώδες σάλιο για να διατηρείται η γλώσσα του υγρή και γλοιώδης. Τα μυρμήγκια ή οι τερμίτες κολλάνε στη γλώσσα του και καταλήγουν στο στόμα του. Αλλά δεν φτάνει μόνο να καταπιεί αυτά τα πλάσματα. Πρέπει και να τα χωνέψει. Αξίζει να αναφερθεί ότι διαθέτει δυνατούς στομαχικούς μυς οι οποίοι αλέθουν τα έντομα.

Ποιο Είναι το Μέλλον του Γιουρουμί;

Αν και συναντώνται σε αρκετές περιοχές της Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής, τα γιουρουμί ποτέ δεν ήταν πολλά. Ίσως δεν γεννούσαν ποτέ αρκετούς απογόνους. Τα θηλυκά γιουρουμί γεννούν ένα και μόνο μωρό έπειτα από κυοφορία 190 ημερών περίπου. Η μητέρα μεταφέρει το μικρό της στην πλάτη της τον πρώτο χρόνο. Ένας Αργεντινός φυσιολόγος περιγράφει κάτι το ενδιαφέρον σε σχέση με αυτό: «Συνάντησα μια μητέρα με το μωρό της, ηλικίας μόλις λίγων ημερών. Το μικροσκοπικό πλάσμα δεν ξεχώριζε εύκολα πάνω στην πλάτη του ενήλικου ζώου, και παρατήρησα με ενδιαφέρον ότι το καμουφλάρισμα επιτυγχανόταν λόγω της ειδικής θέσης του μικρού, το οποίο καθόταν έτσι ώστε η μαύρη λωρίδα που είχε στην πλάτη να βρίσκεται ακριβώς πάνω από αυτήν της μητέρας του. Με αυτόν τον τρόπο, ήταν λιγότερο ευδιάκριτο στα αρπακτικά πουλιά».

Το γιουρουμί επηρεάζει σημαντικά την οικολογική κοινότητα στην οποία κατοικεί. Κάθε γιουρουμί καταβροχθίζει δεκάδες χιλιάδες μυρμήγκια ή τερμίτες την ημέρα. Αν δεν ασκούσε αυτή τη διαρκή πίεση στον πληθυσμό των εντόμων, θα μπορούσαν άραγε να αυξηθούν αυτά τα έντομα σε τέτοιον βαθμό ώστε να δημιουργηθεί πρόβλημα; Είτε συνέβαινε κάτι τέτοιο είτε όχι, αυτή η φυσική ισορροπία μεταβάλλεται. Γιατί;

Δυστυχώς, το γιουρουμί εξαφανίζεται σιγά σιγά εξαιτίας του ανθρώπου. Μερικοί το κυνηγούν για διασκέδαση. Άλλοι το σκοτώνουν επειδή το θεωρούν κακό οιωνό. Άλλοι πάλι το αιχμαλωτίζουν για να το πουλήσουν σε συλλέκτες σπάνιων ζωολογικών ευρημάτων, και αυτοί οι μυρμηκοφάγοι καταλήγουν είτε σε κλουβιά είτε σε μουσεία​—ταριχευμένοι. Θα εξαφανιστεί άραγε το γιουρουμί όπως έχει συμβεί και με άλλα σπάνια πλάσματα; Ο χρόνος θα δείξει. Καταβάλλονται προσπάθειες ώστε να προστατευτεί αυτό το πολύτιμο είδος της βιοποικιλότητας.

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Σε αναζήτηση ενός από τα αγαπημένα του γεύματα​—των τερμιτών

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Μωρό «γιουρουμί» στην πλάτη της μητέρας του

[Εικόνα στη σελίδα 14, 15]

Η εντυπωσιακή γλώσσα του «γιουρουμί», μήκους 45 εκατοστών

[Ευχαριστίες]

Kenneth W. Fink/Bruce Coleman Inc.