Γκάιντα​—Γνωστή από την Αρχαιότητα

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Η ΓΚΑΪΝΤΑ των Υψιπέδων της Σκωτίας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα​—η οποία παίζεται στη Βρετανία, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στον Καναδά και σε άλλες αγγλόφωνες χώρες—​έχει ηλικία μόλις 300 ετών. Ωστόσο, μπορούμε να εντοπίσουμε τις καταβολές αυτού του οργάνου χιλιάδες χρόνια παλιότερα στην αρχαία πόλη Ουρ, τον τόπο διαβίωσης του Αβραάμ, καθώς και στην αρχαία Αίγυπτο. Και στα δύο αυτά μέρη έχουν βρεθεί απλοί αυλοί με γλωσσίδι τους οποίους οι λόγιοι θεωρούν προδρόμους της σύγχρονης γκάιντας. Δεν είναι, όμως, γνωστό πότε και από ποιον προστέθηκε ο ασκός για τον αέρα.

Στο Γραφικό βιβλίο του Δανιήλ, το οποίο γράφτηκε πάνω από 500 χρόνια πριν από τη γέννηση του Ιησού Χριστού, αναφέρονται συγκεκριμένα έξι βαβυλωνιακά μουσικά όργανα. (Δανιήλ 3:5, 10, 15) Σε αυτόν τον κατάλογο περιλαμβάνεται η αραμαϊκή λέξη σουμπονγιάχ, η οποία αποδίδεται «γκάιντα» σε πολλές μεταφράσεις της Γραφής.

Αν και δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για τη μορφή αυτού του αρχαίου βαβυλωνιακού οργάνου, πιθανότατα έμοιαζε με μια από τις γκάιντες που υπάρχουν ακόμη και σήμερα στην Ανατολή. Γραπτές πηγές αποκαλύπτουν ότι στην Περσία (Ιράν), στην Ινδία και στην Κίνα χρησιμοποιούνταν γκάιντες σε διάφορες μορφές, μερικές από τις οποίες υπάρχουν ακόμη.

Παγκόσμια Ποικιλία

Στη διάρκεια της κυριαρχίας του, τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Νέρων υποσχέθηκε ότι αν παρέμενε στο θρόνο θα έπαιζε «διαδοχικά ύδραυλη, αυλό και γκάιντα», έγραψε  ο Ρωμαίος ιστορικός Σουητώνιος. Πενήντα περίπου χρόνια πριν από τη γέννηση του Νέρωνα το 37 Κ.Χ., ένα ποίημα που αποδίδεται στον ποιητή Βιργίλιο κάνει λόγο για την «γκάιντα, η οποία τιτιβίζει γλυκά».

Από τα αρχαία χρόνια η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Πολωνία είχαν γκάιντες, όπως και οι βαλκανικές και οι σκανδιναβικές χώρες. Πώς έφτασε η γκάιντα στη Βρετανία; Είναι γνωστό ότι, περίπου το 500 Π.Κ.Χ., Κέλτες μετανάστες έφεραν ένα είδος γκάιντας στη χώρα και ότι από νωρίς πολλές κομητείες της Αγγλίας είχαν τις δικές τους διαφορετικές μορφές γκάιντας, όπως συνέβαινε και στη Σκωτία. Το Μουσικό Εγχειρίδιο, Έκδοση Οξφόρδης (The Oxford Companion to Music) αναφέρει ακόμη ότι «η γκάιντα έγινε δημοφιλής στην Αγγλία μερικούς αιώνες νωρίτερα από ό,τι στη Σκωτία».

Το ρωμαϊκό πεζικό είχε οργανοπαίκτες που έπαιζαν γκάιντα, αλλά κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος για το αν οι Ρωμαίοι έφεραν την γκάιντα μετά την κατάκτηση των Βρετανικών Νησιών το 43 Κ.Χ. ή απλώς βελτίωσαν αυτήν που ήδη υπήρχε εκεί.

Αν επισκεφτείτε σήμερα τη Σκωτία και τύχει να ακούσετε την γκάιντα των Υψιπέδων να αντηχεί στην κοιλάδα, θα συμφωνήσετε ότι πρόκειται για αξέχαστη εμπειρία.

 [Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Χιλιάδες οργανοπαίκτες που έπαιζαν γκάιντα και τυμπανιστές, οι οποίοι περιγράφηκαν ως «η μεγαλύτερη ορχήστρα πνευστών που υπήρξε ποτέ», παρέλασαν στο διάσημο δρόμο Πρίνσες του Εδιμβούργου τον Αύγουστο του 2000 για έναν αντικαρκινικό έρανο (φαίνονται επάνω). Μουσικοί ταξίδεψαν όχι μόνο από την Ευρώπη, τον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και από πολύ μακριά, όπως από το Χονγκ Κονγκ και το νησί Γκουάμ του Ειρηνικού, προκειμένου να παίξουν μαζί με τους Σκωτσέζους συναδέλφους τους.

Η γκάιντα των Υψιπέδων της Σκωτίας είναι η πιο σημαντική από τις γκάιντες της Σκωτίας που έχουν επιβιώσει. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι γκάιντες των πεδινών περιοχών της Σκωτίας και οι μικρές γκάιντες της Σκωτίας. Η γκάιντα της Νορθουμβρίας είναι το μόνο αγγλικό όργανο που έχει απομείνει. Ο απαλός ήχος της είναι κάτι ανάμεσα σε κλαρινέτο και όμποε. Ανόμοια με την γκάιντα των Υψιπέδων, η καθεμιά από τις τρεις γκάιντες που μόλις αναφέρθηκαν έχει ένα μικρό φυσερό, που γεμίζει το σάκο με αέρα καθώς διαστέλλεται και συστέλλεται με μια κίνηση του βραχίονα του οργανοπαίκτη ο οποίος δεν φυσάει απευθείας σε αυτό.

Στο βιβλίο Γκάιντα​—Η Ιστορία ενός Μουσικού Οργάνου (The Bagpipe​—The History of a Musical Instrument), ο συγγραφέας Φράνσις Κόλινσον αναφέρει ότι, το 1746, κάποιο αγγλικό δικαστήριο εξέδωσε την ακόλουθη απόφαση: «Κανένα [σκωτσέζικο] στρατιωτικό σύνταγμα δεν προέλαυνε χωρίς οργανοπαίκτη γκάιντας» και «επομένως η γκάιντα αυτού του μουσικού, σύμφωνα με το νόμο, ήταν όργανο πολέμου». Εφόσον καμία ομάδα δεν πήγαινε ποτέ στη μάχη χωρίς οργανοπαίκτη γκάιντας, αυτό οδήγησε σε μια ασυνήθιστη διάκριση αναφορικά με την γκάιντα των Υψιπέδων της Σκωτίας​—ήταν το μόνο μουσικό όργανο «που απαγορεύτηκε» θεωρούμενο ως πολεμικό όπλο.

[Ευχαριστίες]

Colin Dickson

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 25]

Η Γκάιντα των Υψιπέδων της Σκωτίας

Το επιστόμιο: Είναι εφοδιασμένο με μια βαλβίδα αντεπιστροφής στην άκρη και συνδέεται με τον ασκό μέσω μιας κοίλης ξύλινης υποδοχής η οποία είναι εφαρμοσμένη σε μια τρύπα στον ασκό. Μέσω αυτού του επιστόμιου ο οργανοπαίκτης φουσκώνει τον ασκό και, πιέζοντάς τον, ωθεί στη συνέχεια τον αέρα προς τους αυλούς για τη μελωδία ή για το ίσο

Γλωσσίδια: Τα καλύτερα κατασκευάζονται από το καλάμι Κάλαμος ο δόναξ, που καλλιεργείται για αυτή τη χρήση στη Γαλλία, στην Ισπανία και στην Ιταλία

Αυλός για τη μελωδία: Μουσικός αυλός στον οποίο παίζεται μελωδία μέσω εφτά οπών για τα δάχτυλα και μιας οπής για τον αντίχειρα στο πίσω μέρος. Ο ήχος παράγεται μέσω διπλού γλωσσιδιού. Ο αέρας που διοχετεύεται στον αυλό για τη μελωδία της γκάιντας προέρχεται από έναν ασκό τοποθετημένο κάτω από το χέρι του οργανοπαίκτη

Βαθύφωνος αυλός για το ίσο: Παρόμοιος με τον οξύφωνο αυλό για το ίσο αλλά «κουρδισμένος» δύο οκτάβες χαμηλότερα από τον αυλό για τη μελωδία

Βάσεις: Φτιάχνονται κυρίως από ελεφαντόδοντο, μπαλένες ή οστά φάλαινας, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται και πλαστικό

Οξύφωνοι αυλοί για το ίσο: Είναι δύο. Μέσα στον καθένα πάλλεται ένα μονό γλωσσίδι, και είναι «κουρδισμένοι» σε ταυτοφωνία, μία οκτάβα χαμηλότερα από τον αυλό για τη μελωδία

Ο ασκός: Παραδοσιακά φτιάχνεται από δέρματα ζώων και συνήθως καλύπτεται από ύφασμα τάρταν

Ξύλα: Στα αρχαία χρόνια χρησιμοποιούνταν συνήθως ντόπια ανοιχτόχρωμα ξύλα​—συχνά από πυξό—​και βάφονταν μαύρα. Αργότερα, το ξύλο του δέντρου Βρυέβενος ο ιαμαϊκός, ένα βαρύ σκληρό ξύλο από τις Δυτικές Ινδίες, χρησιμοποιήθηκε πολύ, αλλά υπάρχουν και άλλα όπως το αφρικανικό μαύρο ξύλο, ένα είδος του δέντρου Dalbergia melanoxylon

[Εικόνες]

Γλωσσίδι για το ίσο

Γλωσσίδι για τη μελωδία

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Σκωτσέζος οργανοπαίκτης γκάιντας με επίσημη ενδυμασία των Υψιπέδων

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Ο αυλός της εξάσκησης: Ο οργανοπαίκτης μαθαίνει να παίζει σε αυτόν. Πρόκειται για ξεχωριστό όργανο