Αμπρόλιος​—Κρατήστε τα Μάτια σας Ανοιχτά

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ

ΤΟ 16ο αιώνα, οι ναυτικοί προειδοποιούσαν τους συναδέλφους τους όταν πλησίαζαν στους κοραλλιογενείς υφάλους στα ανοιχτά της πολιτείας Μπάια, στη Βραζιλία: «Άμπρα ους όλιους!» (Κρατήστε τα μάτια σας ανοιχτά!) Σύμφωνα με την παράδοση, αυτή η συνεχώς επαναλαμβανόμενη προειδοποίηση έγινε το όνομα μιας συστάδας πέντε μικρών νησιών στην περιοχή​—του αρχιπελάγους Αμπρόλιος.

Το Αμπρόλιος βρίσκεται στο Νότιο Ατλαντικό και απέχει μόνο 80 χιλιόμετρα από τις παράκτιες πόλεις Καραβέλας και Αλκόμπασα. Ωστόσο, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι που το περιβάλλουν το κρατούν απομονωμένο. Οι αχαρτογράφητοι ύφαλοι καθώς και οι σφοδρές καταιγίδες του Ατλαντικού θα αρκούσαν για να αποθαρρύνουν τους περισσότερους ναυτικούς να περάσουν από αυτή τη θάλασσα αν δεν υπήρχε ένα μεγάλο οικονομικό κίνητρο, η μεγάπτερη φάλαινα.

Κυνήγι και Παρατήρηση Μεγάπτερων

Οι φάλαινες του Αμπρόλιος έγιναν βασική πηγή εισοδήματος για τις παράκτιες αλιευτικές πόλεις στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Αφού παρακολουθούσαν μια ειδική Λειτουργία κατά την οποία ο τοπικός ιερέας ευλογούσε τα πλοιάριά τους, οι κυνηγοί κατευθύνονταν με τα μικρά, ανοιχτά, κωπήλατα ή ιστιοφόρα σκάφη τους προς το αρχιπέλαγος. Πώς κατάφερναν να σκοτώσουν ένα τόσο ογκώδες πλάσμα; Εκμεταλλεύονταν το μητρικό ένστικτο της φάλαινας. Οι φαλαινοθήρες καμάκωναν πρώτα ένα μικρό φάλαινας και έπειτα το χρησιμοποιούσαν ως δόλωμα για να φέρουν τη μητέρα κοντά τους. Τις φάλαινες που σκότωναν τις ρυμουλκούσαν μέχρι τη στεριά για να αφαιρέσουν το πολύτιμο λάδι τους σε ένα από τα έξι εργοστάσια επεξεργασίας φάλαινας που υπήρχαν στο Καραβέλας.

Ωστόσο, με την κατάρρευση της τοπικής αγοράς λαδιού φάλαινας στα μέσα του 19ου αιώνα, η βιομηχανία εκμετάλλευσης της φάλαινας γνώρισε την παρακμή. Τον 20ό αιώνα, έχοντας κυνηγηθεί επί δεκαετίες, η μεγάπτερη φάλαινα είχε ουσιαστικά πάψει να χρησιμοποιεί το Αμπρόλιος ως εστία αναπαραγωγής. Ως αποτέλεσμα, η φαλαινοθηρία στα νησιά τελικά σταμάτησε εντελώς. Η τελευταία φορά που καμακώθηκε φάλαινα εκεί ήταν το 1929.

Ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του Αμπρόλιος άνοιξε το 1983 όταν τα πέντε νησιά του αρχιπελάγους και οι ύφαλοι του Αμπρόλιος​—μια έκταση 910 τετραγωνικών χιλιομέτρων συνολικά—​ανακηρύχτηκαν θαλάσσιο εθνικό πάρκο. Επί 50 χρόνια δεν είχε ακουστεί σχεδόν τίποτα για φάλαινες, αλλά το 1987, ερευνητές ανέφεραν ότι είδαν σημάδια που υποδήλωναν την παρουσία φάλαινας στη θάλασσα του πάρκου και αποφάσισαν να ερευνήσουν περαιτέρω. Προς έκπληξή τους, ανακάλυψαν ότι οι μεγάπτερες φάλαινες γεννούσαν και πάλι στην περιοχή γύρω από τα νησιά.

Τα νέα για την επιστροφή των φαλαινών μαζί με την αυξανόμενη φήμη που περιέγραφε το Αμπρόλιος ως χαμένο παράδεισο άρχισαν να ελκύουν μικρούς αριθμούς επισκεπτών. Ένα ηλιόλουστο  καλοκαιρινό πρωινό, κάποια οικογένεια επιβιβάστηκε σε μια ψαρόβαρκα στο Καραβέλας με προορισμό το Αμπρόλιος​—ένα εξάωρο ταξίδι. Ακολουθεί η περιγραφή της επίσκεψης στα νησιά από ένα μέλος αυτής της οικογένειας.

Το Φράγμα των Μεγάλων Καπέλων

«Καθώς ο Μανουέλ, ο βαρκάρης μας, προσπαθούσε να περάσει από τον Ταινιωτό Ύφαλο, κατάλαβα το λόγο για τον οποίο οι Πορτογάλοι της παλιάς εποχής φοβούνταν αυτές τις θάλασσες. Πολύχρωμες κοραλλένιες κολόνες​—μέχρι και 20 μέτρα ύψος και 50 μέτρα πλάτος κοντά στην επιφάνεια—​ορθώνονται από τον πυθμένα της θάλασσας. Χάρη στο σχήμα τους, που μοιάζει με ανάποδο κώνο, οι ντόπιοι τις έχουν ονομάσει μεγάλα καπέλα. Μέσα στο νερό, πολλές από αυτές τις κολόνες έχουν ενωθεί σχηματίζοντας τεράστια τόξα και διαδρόμους, ακόμη και φράγματα μήκους 20 χιλιομέτρων τα οποία ξεπροβάλλουν στην επιφάνεια σαν τραπεζοειδείς ύφαλοι. Αυτά τα φράγματα απαρτίζουν τον Ταινιωτό Ύφαλο.

»Αφού περάσαμε τους υφάλους, εμφανίστηκε στον ορίζοντα το Αμπρόλιος. Από μακριά τα πέντε νησιά μοιάζουν με πελώριες σφήνες που επιπλέουν στον ωκεανό. Οι γεωλόγοι υποθέτουν ότι, στο μακρινό παρελθόν, η πίεση της ανερχόμενης λάβας ώθησε αυτές τις τεράστιες πλάκες από τον ωκεάνιο πυθμένα προς τα πάνω. Γι’ αυτό, το έδαφος όλων των νησιών έχει παρόμοια μορφολογία​—ένας απότομος βράχος ξεπροβάλλει στη νοτιοανατολική πλευρά τους και μια ήπια πλαγιά σβήνει σε μια στενή παραλία στη νοτιοδυτική πλευρά.

»Τώρα μπορούσαμε να διακρίνουμε το φάρο και μια διάσπαρτη σειρά από διώροφα κτίρια στο μεγαλύτερο νησί, τη Σάντα Μπάρμπαρα. Το προσωπικό του Ινστιτούτου Περιβάλλοντος και Ανανεώσιμων Φυσικών Πόρων στη Βραζιλία (IBAMA) όπως και οι Βραζιλιάνοι Πεζοναύτες που μένουν στο νησί εξαρτώνται από τις προμήθειες που φέρνει ένα πλοιάριο κάθε δύο εβδομάδες. Αλλά είναι ευνόητο ότι και οι ντόπιες κατσίκες​—η λύση στην οποία καταφεύγουν οι κάτοικοι των νησιών όταν δεν έχουν τι άλλο να φάνε—​περιμένουν με ανυπομονησία τον ερχομό του. Δεν επιτρέπονται πανσιόν, ξενοδοχεία, μπαρ ή εστιατόρια. Οι τουρίστες που θέλουν να διανυκτερεύσουν πρέπει να κοιμηθούν σε πλοιάρια τα οποία είναι αραγμένα γύρω από τα νησιά.

»Ενώ ο Μανουέλ έριχνε προσεκτικά την άγκυρα, έχοντας το νου του για κοραλλιογενείς υφάλους, δύο φύλακες του IBAMA ανέβηκαν στο πλοιάριό μας και εξήγησαν μερικούς από τους κανονισμούς του πάρκου. Οι τουρίστες επισκέπτονται μόνο δύο νησιά, το Σιρίμπα και το Ρεντόντα, ακολουθούν καθορισμένα μονοπάτια και συνοδεύονται πάντα από κάποιον φύλακα. Δεν επιτρέπεται το ψάρεμα ούτε μπορεί να πάρει κανείς κάτι για αναμνηστικό​—ούτε καν ένα βότσαλο από την παραλία. Η παρατήρηση των φαλαινών γίνεται επίσης υπό αυστηρούς κανονισμούς.  Δεν επιτρέπεται να πλησιάζουν τις φάλαινες πάνω από τρεις βάρκες, και δεν πρέπει να τις προσεγγίζουν σε ακτίνα μικρότερη των 100 μέτρων. Αν μια φάλαινα κατευθυνθεί προς κάποια βάρκα, πρέπει να σβήσουν τη μηχανή και να την ανάψουν πάλι μόνο όταν η φάλαινα αναδυθεί. Οι βάρκες πρέπει να εγκαταλείψουν την περιοχή αν κάποια φάλαινα δείξει οποιαδήποτε σημάδια αναστάτωσης».

Εντυπωσιακά Πουλιά

«Τα πουλιά βρίθουν σε αυτόν τον τόπο. Το πουλί φαέθων, η γαλαζοπρόσωπη σούλα, η σούλα η λευκογάστωρ, η μεγαλοπρεπής φρεγάτα και το καπνογλάρονο έχουν αποικίες αναπαραγωγής στο Αμπρόλιος.

»Καθώς αναρριχηθήκαμε στη βραχώδη ακτή του Σιρίμπα την πρώτη ημέρα της επίσκεψής μας, ο Τζόρνταν, ερευνητής του IBAMA, μας έδειξε φωλιές όπου κατοικούσαν σούλες και ερυθρόρραμφοι φαέθοντες. Στη σούλα αρέσει να φωλιάζει σε ανοιχτούς χώρους, αλλά ο ερυθρόρραμφος φαέθων προτιμάει σχισμές βράχων, που παρέχουν προστασία από δυνατές ριπές ανέμου οι οποίες θα μπορούσαν εύκολα να παρασύρουν τη φωλιά του.

»Το πιο εντυπωσιακό από όλα τα πουλιά της περιοχής είναι αδιαμφισβήτητα η φρεγάτα, με μέγεθος περίπου σαν της κότας. Την εποχή του ζευγαρώματος ο φανταχτερός θύλακος στο λαιμό του αρσενικού γίνεται κατακόκκινος και διογκώνεται σε μέγεθος μπάλας ποδοσφαίρου. Παραδόξως, ενώ η φρεγάτα εξαρτάται από τη θάλασσα, φοβάται το νερό. Το λάδι που παράγει για να αλείβει τα φτερά της είναι λιγοστό, έτσι λοιπόν δεν μπορεί να καταδυθεί για ψάρια χωρίς να γεμίσει νερά.

»Όσο υστερεί η φρεγάτα στο θέμα της στεγανότητας του φτερώματός της τόσο ικανή είναι στο πέταγμα. Με το εντυπωσιακό άνοιγμα των φτερών της, το οποίο φτάνει τα 2 μέτρα, βρίσκει θερμά ρεύματα αέρα και παραμένει σχεδόν ακίνητη εκεί, ενώ παρακολουθεί με άγρυπνα μάτια την απρόθυμη συνεργάτιδά της στο ψάρεμα, τη σούλα. Όταν η σούλα πιάσει ένα ψάρι, η φρεγάτα εφορμά προς τα κάτω και επιτίθεται με το μακρύ αγκιστροειδές ράμφος της, μερικές φορές αρπάζοντας το ψάρι μέσα από το ράμφος της σούλας. Αν η τρομαγμένη σούλα πετάξει την ψαριά της, η φρεγάτα ορμάει και με επιδεξιότητα το πιάνει πριν πέσει στο νερό. Τι γίνεται αν η σούλα προλάβει να φάει το ψάρι πρώτη; Υπήρξαν περιπτώσεις όπου η επιθετική φρεγάτα καταδίωξε τη σούλα αναγκάζοντάς την ακόμη και να εξεμέσει το γεύμα της!»

Ο Υποβρύχιος Κόσμος

«Τη δεύτερη ημέρα της επίσκεψής μας τη δαπανήσαμε εξερευνώντας το βυθό. Η θερμοκρασία του νερού στο αρχιπέλαγος δεν πέφτει ποτέ κάτω από τους 24 βαθμούς Κελσίου και η ορατότητα μπορεί να φτάσει τα 15 μέτρα. Δεν είναι απαραίτητος ακριβός καταδυτικός εξοπλισμός για την εξερεύνηση της ήρεμης ρηχής θάλασσας κοντά στα νησιά. Χρειάζεστε απλώς έναν αναπνευστήρα, μια μάσκα και βατραχοπέδιλα. Καθώς ο ήλιος φωτίζει αυτόν τον υποβρύχιο κόσμο, τα κοπάδια των ψαριών,  τα πράσινα, λιλά και κίτρινα κοράλλια, τα κόκκινα σφουγγάρια και τα φύκια αντανακλούν το φως του. Μας κατακλύζει ένα πολύχρωμο φως. Αν και τα είδη που ζουν στα κοράλλια είναι λίγα σε σύγκριση με αυτά άλλων τροπικών υφάλων, μερικά υπάρχουν μόνο εδώ.

»Η καταγάλανη θάλασσα γύρω από το νησί βρίθει από 160 και πλέον είδη ψαριών. Υπάρχουν πλάσματα πολύ διαφορετικών σχημάτων και μεγεθών: η καρέτα-καρέτα, η οποία εμφανίζεται περιστασιακά, το αγγελόψαρο, το χειρουργόψαρο, η ζαργάνα, το ψάρι παπαγάλος, το τεράστιο λαβράκι και η σμέρνα. Τα ψάρια είναι τόσο ήμερα που στην κυριολεξία τρώνε από το χέρι σου, και όταν τελειώνει η τροφή, τσιμπούν απαλά τα δάχτυλά σου, ψάχνοντας για περισσότερη».

Η Επιστροφή

«Το απόγευμα της τρίτης ημέρας μας στο αρχιπέλαγος ξεκινήσαμε το ταξίδι της επιστροφής στο Καραβέλας με ανάμεικτα συναισθήματα. Ήμουν κατενθουσιασμένος με το Αμπρόλιος αλλά απογοητευμένος επειδή δεν είχαμε δει ακόμη ούτε μία φάλαινα. Εντούτοις, ενώ ταξιδεύαμε ήδη περίπου 30 λεπτά, ο Μανουέλ φώναξε ξαφνικά: “Φάλαινα! Φάλαινα!” Τρεις μεγάπτερες φάλαινες​—δύο ενήλικες και ένα μικρό—​εμφανίστηκαν περίπου 200 μέτρα μακριά μας. Μπορούσαμε να διακρίνουμε καθαρά το λευκό κάτω μέρος των πτερυγίων τους. Μία από αυτές, ίσως από περιέργεια, πλησίασε πιο κοντά και κολύμπησε δίπλα μας για μερικά λεπτά. Δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου όταν η φάλαινα πήδησε έξω από το νερό. Σήκωσε το μισό από το τεράστιο σώμα της και έπειτα έπεσε μέσα στο νερό με την πλάτη της. Δημιούργησε ένα τεράστιο αυλάκι στη θάλασσα! Ενώ τα νησιά έσβηναν πίσω μας, μπορούσαμε ακόμη να δούμε τα πτερύγια από τις ουρές των φαλαινών καθώς και πίδακες νερού οι οποίοι εκτοξεύονταν πού και πού από την επιφάνεια. Χαρήκαμε βλέποντας ότι οι φάλαινες επιστρέφουν».

Αβέβαιο Μέλλον

Η απειλή των φαλαινοθηρών ίσως να έχει εκλείψει, όμως άλλες απειλές εξακολουθούν να υπάρχουν. Δεν θα ήταν ρεαλιστικό να σκεφτόμαστε ότι αυτά τα νησιά μπορούν να παραμείνουν μακριά από τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Κάποιος ωκεανογράφος το έθεσε ως εξής: “Δεν είναι αρκετό να διατηρηθεί ένα αρχιπέλαγος και να απαγορευτεί η πρόσβαση σε αυτό αν όλα γύρω του καταστρέφονται”.

Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας ευθύνεται για τον αποχρωματισμό του Ταινιωτού Υφάλου, σημάδι ότι εξαφανίζονται τα μικροσκοπικά του φύκια. Φαίνεται ότι αναπόφευκτα η αποψίλωση και η διάβρωση του εδάφους της ενδοχώρας, παράγοντες που αυξάνουν το ποσοστό της λάσπης την οποία παρασύρουν τα ποτάμια στη θάλασσα, τελικά θα επηρεάσουν τα κοράλλια των νησιών. Και, φυσικά, καθώς οι επισκέπτες αυξάνονται κάθε χρόνο, οι υπέρμαχοι της διατήρησης του περιβάλλοντος θα πρέπει να παραμένουν άγρυπνοι για να προστατεύουν το Αμπρόλιος από το να πέσει θύμα της ίδιας της αγνής ομορφιάς του.

Μέχρι τώρα, όμως, κανένα από αυτά τα σύννεφα στον ορίζοντα του Αμπρόλιος δεν έχει σκιάσει την παρθένα ομορφιά του​—τις επιβλητικές φάλαινες που κάνουν ακροβατικά, τα μαγευτικά πουλιά του και τα μοναδικά κοράλλια του. Περίπου 500 χρόνια μετά την ανακάλυψή του, το Αμπρόλιος εξακολουθεί να είναι ένα μέρος στο οποίο αξίζει να κρατάει κανείς τα μάτια του ανοιχτά. Η επίσκεψη σε αυτό είναι μια οπτική πανδαισία, μια αξέχαστη εμπειρία.

[Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΒΡΑΖΙΛΙΑ

ΑΜΠΡΟΛΙΟΣ

[Χάρτης στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ ΑΜΠΡΟΛΙΟΣ

Σιρίμπα

Ρεντόντα

Σάντα Μπάρμπαρα

Γκουαρίτα

Σουέστε

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Ο φάρος του Αμπρόλιος, που κατασκευάστηκε το 1861

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Φρεγάτα

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Κοράλλι Mussismilia brasiliensis

[Ευχαριστίες]

Enrico Marcovaldi/Abrolhos Turismo

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Αγγελόψαρα

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Γαλαζοπρόσωπη σούλα

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Ρεντόντα

[Ευχαριστίες]

Foto da ilha: Maristela Colucci

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Σμέρνα

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Χειρουργόψαρα

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ερυθρόρραμφος φαέθων

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Μεγάπτερη φάλαινα και το μικρό της