Ταξίδι στα Βαθυγάλανα Νερά​—Πάνω σε Καλάμια!

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΟΛΙΒΙΑ

ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ πως ξεκινάτε ένα μεγάλο ταξίδι χιλιάδων χιλιομέτρων στον ωκεανό. Αντί, όμως, να βρίσκεστε σε κάποιο ανθεκτικό υπερωκεάνιο εξοπλισμένο με όλες τις ανέσεις ενός σύγχρονου ξενοδοχείου, είστε πάνω σε ένα φαινομενικά ελαφρύ ιστιοφόρο φτιαγμένο από καλάμια δεμένα με σχοινί! Βέβαια, το πλοίο μπορεί να ζυγίζει 50 τόνους, αλλά πόσο καθησυχαστικό είναι αυτό όταν βρίσκεστε καταμεσής του Ειρηνικού, για παράδειγμα, και σας χτυπούν τεράστια κύματα;

Όσο παράξενο και αν φαίνεται, μερικά τέτοια ταξίδια έχουν ήδη γίνει. Αν και πολλά έχουν καταλήξει σε αποτυχία, έχουν αποδείξει τουλάχιστον ένα πράγμα​—ότι όσον αφορά την κατασκευή τους, τα καλαμένια πλοία είναι αρκετά ανθεκτικά. Θα θέλατε να δείτε πώς φτιάχνονται αυτά τα σκάφη; Αν ναι, τότε ελάτε μαζί μας καθώς επισκεπτόμαστε ένα ναυπηγείο, γνωστό σε όλο τον κόσμο για τις κατασκευές του.

Επίσκεψη στη Λίμνη Τιτικάκα

Ταξιδεύουμε ψηλά στις Άνδεις της Νότιας Αμερικής, στη λίμνη Τιτικάκα. Σε υψόμετρο 3.810 μέτρων, η Τιτικάκα είναι η ψηλότερη πλωτή λίμνη στον κόσμο. Καθώς προχωρούμε δίπλα στη λίμνη, συναντούμε πλιθοκαλύβες με αχυροσκεπές στις οποίες μένουν οι ντόπιοι Αϊμάρα, μερικοί εκ των οποίων είναι δεξιοτέχνες στην κατασκευή καλαμένιων πλοίων. Όταν πλησιάζουμε στις καλύβες, μας χαιρετούν δυο γυναίκες που υφαίνουν όμορφα, βαριά μάλλινα ρούχα κατάλληλα για τη διαβίωση στο ψυχρό Αλτιπλάνο. Οι γυναίκες σταματούν την εργασία τους και μας συστήνουν στους συζύγους τους.

Οι άντρες μάς καλωσορίζουν θερμά και κατόπιν μας προσκαλούν να μπούμε στη λίμνη με το σκάφος τους. Καθώς περιπλέουμε την όχθη, παρατηρούμε απέραντες εκτάσεις από καλάμια τοτόρα. Αυτά τα καλάμια, τα οποία φτάνουν σε ύψος τα δύο μέτρα και μόλις που ξεπερνούν το πάχος ενός μολυβιού, είναι εύκαμπτα και, σύμφωνα με τους ξεναγούς μας, πολύ ανθεκτικά στο νερό. Όλες αυτές οι ιδιότητες κάνουν τα τοτόρα ιδανικό υλικό για καλαμένια πλοία, και γι’ αυτόν το λόγο η λίμνη Τιτικάκα αποτελεί πόλο έλξης για όσους θέλουν να κατασκευάσουν τέτοια πλοία.

«Αρκετά από τα πλοία μας έχουν ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα στους ωκεανούς», λένε οι οικοδεσπότες μας Αϊμάρα χαμογελώντας με καμάρι καθώς μας δείχνουν μοντέλα και φωτογραφίες από τα έργα τους. Πώς μεταφέρουν τα πλοία τους στον ωκεανό; Όταν το επιτρέπει το μέγεθος του πλοίου, το κατεβάζουν ολόκληρο με φορτηγό στην Ακτή του Ειρηνικού. Διαφορετικά, μεταφέρουν τα υλικά στην ακτή και κατασκευάζουν το πλοίο εκεί. Η δεξιοτεχνία των ναυπηγών Αϊμάρα τούς έχει οδηγήσει μέχρι το Μαρόκο, το Ιράκ και το Νησί του Πάσχα όπου προσκλήθηκαν για να φτιάξουν καλαμένια πλοία​—αλλά με καλάμια που φύονται σε εκείνα τα μέρη.

Μαθαίνουμε ότι ένα και μόνο πλοίο μπορεί να αποτελείται από πολλούς τόνους καλάμια, ιδιαίτερα αν προορίζεται για μακρινό ταξίδι. Γιατί; Επειδή τα καλάμια σταδιακά εμποτίζονται από το νερό. Όσο πιο μακρύ είναι, λοιπόν, το ταξίδι που σχεδιάζεται, τόσο περισσότερα καλάμια χρειάζονται και τόσο μεγαλύτερο πρέπει να είναι το πλοίο. Παραδείγματος χάρη, ένα σκάφος που  ζυγίζει περίπου εφτά τόνους θα πρέπει να μπορεί να ταξιδέψει για περίπου δύο χρόνια. «Αλλά πώς», ρωτάμε, «μπορούν πλοία φτιαγμένα ουσιαστικά από ξερά στελέχη να αντέξουν τις τεράστιες δυνάμεις που δρουν στην ανοιχτή θάλασσα;»

Ένα Θαύμα από Καλάμια, Σχοινιά και Μπαμπού

Η ανθεκτικότητα των καλαμένιων πλοίων δεν εξαρτάται μόνο από την κρυμμένη δύναμη των πρώτων υλών αλλά και από την επιτηδειότητα με την οποία συναρμολογούνται παράγοντας το τελικό αποτέλεσμα​—μια τέχνη η οποία μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Ο ξεναγός μας, φορώντας πόντσο και μάλλινο σκούφο με αφτιά για προστασία από το κρύο, μας αποκάλυψε μερικά μυστικά αυτής της αρχαίας τέχνης.

Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι κατασκευαστές, όπως εξήγησε, είναι να δέσουν μαζί δεμάτια από καλάμια σχηματίζοντας δέσμες που έχουν συνολικό μήκος όσο και το υπό κατασκευή πλοίο. (Βλέπε φωτογραφίες 1 και 2.) Στη συνέχεια στοιβάζουν μαζί μερικές από αυτές δημιουργώντας δύο πολύ μεγάλες δέσμες οι οποίες μπορεί να έχουν πολλά μέτρα διάμετρο. Κατόπιν τοποθετούν μαζί αυτές τις δύο δέσμες σχηματίζοντας διπλό κύτος​—ένα σχέδιο που βοηθάει ιδιαίτερα στην καλή πλεύση.

Ταυτόχρονα, τοποθετούν μια τρίτη, λεπτότερη δέσμη χαμηλά ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες. Οι μεγαλύτερες δέσμες δένονται κατόπιν η καθεμιά με αυτή την τρίτη δέσμη με ένα μακρύ σχοινί το οποίο περιελίσσεται στις δύο δέσμες διαφορετικού μεγέθους σε όλο το μήκος του πλοίου. (Βλέπε φωτογραφία 3.) Μπορεί να χρειαστούν ακόμη και 12 άντρες για να τεντώσουν το σχοινί, σφίγγοντας έτσι τα καλάμια τόσο πολύ ώστε να γίνουν δύο συμπαγή, άκαμπτα κύτη δεμένα πλέον μαζί. (Βλέπε φωτογραφία 4.) Το σχοινί είναι πράγματι τόσο τεντωμένο ώστε δεν μπορεί να χωρέσει ούτε δάχτυλο ανάμεσα σε αυτό και στα καλάμια​—σχέδιο που κάνει την κατασκευή ακόμη πιο αδιάβροχη.

Όταν ολοκληρώνεται το κύτος (βλέπε φωτογραφία 5), προστίθεται καρίνα, κουπιά, διπλά κατάρτια (καθένα σε σχήμα στενού Λ το οποίο καταλήγει στα δύο κύτη), πανιά και, συνήθως, κουπαστές, καλαμένιες και αυτές. Τελικά, φτιάχνεται μια υπερκατασκευή από μπαμπού και φύλλα φοίνικα για την προστασία του πληρώματος από τα στοιχεία της φύσης. (Βλέπε φωτογραφία 6.) Το εκπληκτικό είναι ότι το τελικό προϊόν δεν έχει ούτε ένα μεταλλικό εξάρτημα!

Όταν καθελκύεται το πλοίο, τα καλάμια μέσα στο ήδη τεντωμένο σχοινί διογκώνονται, κάνοντας το κύτος ακόμη πιο σταθερό. Το τελικό αποτέλεσμα είναι σίγουρα, όχι μια ευαίσθητη κατασκευή, αλλά ένα ανθεκτικό σκάφος. Αυτό δημιουργεί μέσα μας το βασικό ερώτημα: Τι προσπαθούν να αποδείξουν εκείνοι που χρησιμοποιούν σήμερα τέτοια πρωτόγονα σκάφη για μακρινά ταξίδια στον ωκεανό;

Διερεύνηση των Μυστηρίων της Μετανάστευσης

Τα καλαμένια πλοία της λίμνης Τιτικάκα μοιάζουν εκπληκτικά με τα καλαμένια σκάφη σε σχήμα ημισελήνου που απεικονίζονται στην αρχαία αιγυπτιακή τέχνη. Μερικά από αυτά τα αιγυπτιακά σκάφη φαίνονται μάλιστα αρκετά ανθεκτικά ώστε να έχουν ταξιδέψει στην ανοιχτή θάλασσα. Είναι συμπτωματικές αυτές οι ομοιότητες ή υπήρχε επαφή ανάμεσα στους δύο λαούς κατά τους αρχαίους χρόνους; Μολονότι είναι δύσκολο να καθορίσουμε πότε εμφανίστηκαν πρώτη φορά καλαμένια πλοία στη Νότια Αμερική, υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να υπήρχαν πριν από την άφιξη των Ισπανών κατακτητών.

Όπως είναι ευνόητο, οι θεωρίες περί μετανάστευσης έχουν δημιουργήσει αντιλογία όσον αφορά τη σχέση ανάμεσα στους πολιτισμούς της Νότιας Αμερικής, της Μεσογείου και της Πολυνησίας​—λαβαίνοντας υπόψη ιδιαίτερα τη γεωγραφική τους απόσταση. «Υπήρχαν τακτικές εμπορικές συναλλαγές ανάμεσα στο Περού και στον Παναμά», είπε ένας σύγχρονος εξερευνητής. «Γιατί, λοιπόν, να μην υπήρχαν ανάμεσα στη Νότια Αμερική και στην Πολυνησία;»

Οι θεωρίες του Νορβηγού εξερευνητή Θορ Χάιερνταλ δεν έχουν βρει μεγάλη υποστήριξη. Λογικά, ακόμη και αν οι σύγχρονοι θαλασσοπόροι καταδείξουν ότι οι αρχαίοι μπορούσαν να ταξιδεύουν με καλαμένια σκάφη σε μακρινές ακτές, όπως έκανε ο Χάιερνταλ με το καλαμένιο πλοίο Ρα Β΄ των Αϊμάρα, το ερώτημα παραμένει: Ταξίδεψαν πράγματι; Ο χρόνος ίσως ρίξει περισσότερο φως σε αυτό το αναπάντητο ερώτημα. Πάντως, το ταπεινό καλαμένιο πλοίο δείχνει ότι, πράγματι, μπορεί να κατασκευαστεί ένα ισχυρό σκάφος ακόμη και με τις πιο στοιχειώδεις πρώτες ύλες.

[Εικόνες στη σελίδα 22]

Διατομή του κύτους

Πριν από το τέντωμα

Μετά το τέντωμα

Με κουπαστή και κατάστρωμα

[Ευχαριστίες]

Προέλευση σχεδίων: Dominique Görlitz, www.abora2.com

 [Εικόνες στη σελίδα 23]

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΛΑΜΕΝΙΟΥ ΠΛΟΙΟΥ

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Carmelo Corazón, Coleccion Producciones CIMA

Βήματα 1, 2, 5 και 6: Tetsuo Mizutani (UNESCO)· Βήμα 4: Christian Maury/GAMMA

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 21]

Επάνω: Tetsuo Mizutani (UNESCO)

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 22]

Φωτογραφία: Carmelo Corazón, Coleccion Producciones CIMA