Η Μεγάλη Μετανάστευση

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΚΕΝΥΑ

ΕΝΑ εκατομμύριο οπληφόρα ζώα σείουν το έδαφος με το βαρύ ποδοβολητό τους. Το κοπάδι προχωράει συνεχώς, σηκώνοντας ένα μεγάλο σύννεφο κόκκινης σκόνης. Τα ζώα καλπάζουν με τα λεπτά πόδια τους καθώς η αγέλη διασχίζει κοιλάδες και λόφους, ανοιχτούς βοσκότοπους, ποτάμια και ρεύματα. Προχωρούν σαν ένα κύμα, απογυμνώνοντας πίσω τους μεγάλες εκτάσεις καθώς καταστρέφουν τη βλάστηση από τη ρίζα. Αυτή η τεράστια αγέλη ζώων που καλπάζουν μουγκρίζοντας αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά θεάματα της άγριας ζωής πάνω στη γη​—η μεγάλη μετανάστευση των γκνου.

Ο Αφρικανικός Κήπος της Εδέμ

Το Σερεγκέτι είναι ένας τόπος με ακαλλιέργητες εκτάσεις. Περιλαμβάνει τμήματα της Τανζανίας και της Κένυας, και είναι ένας τεράστιος, λοφώδης βοσκότοπος με έκταση 30.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα περίπου. Εδώ το έδαφος καλύπτεται από ένα στρώμα πλούσιου ηφαιστειακού χώματος, το οποίο δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για την ανάπτυξη της οργιώδους βλάστησης που σκεπάζει τη γη. Υπάρχουν περιοχές με δάση ακακίας και σαβάνες με ακανθώδη δέντρα, τα φύλλα  των οποίων παρέχουν τροφή για τις οικογένειες των ελεφάντων. Αγέλες από καμηλοπαρδάλεις περιφέρονται με χάρη στις σαβάνες, με το μεγάλο και αργό βηματισμό τους.

Σε μερικές περιοχές, ορθώνονται από τις πεδιάδες γρανιτικές προεξοχές που έχουν γίνει λείες από τον άνεμο και τη βροχή, δημιουργώντας ιδανικά παρατηρητήρια για τα λιοντάρια και τις λεοπαρδάλεις. Τα ορμητικά ποτάμια που διατρέχουν την περιοχή διαγράφοντας οφιοειδή πορεία είναι γεμάτα ιπποπόταμους και κροκόδειλους. Στις ανοιχτές πεδιάδες, μπορεί κανείς να δει κοπάδια από γκνου, αλκέλαφους, τόπις και πολλά άλλα είδη αντιλόπης που βόσκουν. Διψασμένες ζέβρες συγκεντρώνονται σε νερόλακκους, κυκλώνοντάς τους σαν περιδέραια με ασπρόμαυρες χάντρες. Γαζέλες και ιμπάλα χοροπηδούν με άνεση στις πεδιάδες κάνοντας μεγάλα άλματα. Πολυπληθή κοπάδια βούβαλων του ακρωτηρίου, με τα τεράστια καμπυλωτά κέρατα και το μυώδες σώμα τους, βόσκουν νωχελικά, ξεριζώνοντας τούφες βλάστησης με το πλατύ τους στόμα.

Στο Σερεγκέτι υπάρχουν άφθονα λιοντάρια. Την ημέρα, όταν ο ήλιος καίει, αναπαύονται στη σκιά των δέντρων και των θάμνων, περιμένοντας να σκοτεινιάσει για να κυνηγήσουν με τη δροσιά. Οι λεοπαρδάλεις είναι σχεδόν αόρατες έτσι όπως ξαπλώνουν με χάρη πάνω στα ψηλά κλαδιά των δέντρων, καμουφλαρισμένες από τις σκιές που δημιουργεί το φως κάτω από τα φύλλα. Οι ανοιχτοί βοσκότοποι είναι ιδανικός τόπος για τις αστραπιαίες επιταχύνσεις του γατόπαρδου. Το λεπτό σώμα του γίνεται δυσδιάκριτο καθώς διασχίζει τις πεδιάδες κυνηγώντας το θήραμά του.

Πράγματι, το οικοσύστημα του Σερεγκέτι είναι παράδεισος για τη ζωική κτίση​—ένα αξιοθαύμαστο θέαμα. Αλλά ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά θαύματα του ζωικού κόσμου είναι οι τεράστιες αγέλες των γκνου.

Ο Κλόουν των Πεδιάδων

Υπολογίζεται ότι στο Σερεγκέτι περιφέρονται περίπου 1,5 εκατομμύριο γκνου. Το γκνου είναι ένα παράξενο πλάσμα, με μακρύ κεφάλι και λαμπερά μάτια, τα οποία βρίσκονται μακριά το ένα από το άλλο και ψηλά στο κεφάλι. Τα κέρατά του, που μοιάζουν με της αγελάδας, γέρνουν ελαφρώς προς τα κάτω και προς τα έξω και κατόπιν στρίβουν προς τα πάνω σαν άγκιστρα. Η ράχη του χαμηλώνει προς τους γλουτούς, οι οποίοι φαίνονται αδύναμοι και δυσανάλογοι σε σχέση με τους δυνατούς ώμους και τον αυχένα του ζώου. Τα λεπτά σαν σπιρτόξυλα πόδια του γκνου στηρίζουν το βαρύ σώμα του. Με τα μεγάλα άσπρα γένια κάτω από το πηγούνι, τη σκουρόχρωμη χαίτη στον αυχένα και την αλογίσια ουρά, το γκνου μοιάζει με έναν συνδυασμό από αρκετά διαφορετικά ζώα.

Τα καμώματα των γκνου είναι συνήθως αστεία και διασκεδαστικά. Όταν συγκεντρώνονται σε μεγάλες αγέλες,  κάνουν έναν ενοχλητικό θόρυβο σαν μουγκρητό, ο οποίος μοιάζει με συνδυασμένη κραυγή χιλιάδων βατράχων. Στις ανοιχτές πεδιάδες, φαίνονται σαν να κοιτούν τον κόσμο γύρω τους με αμηχανία και έκπληξη.

Μερικές φορές, το αρσενικό γκνου τρέχει στις πεδιάδες, προχωρώντας λοξά στα πίσω πόδια και διαγράφοντας κύκλους. Τινάζει το κεφάλι του και χοροπηδάει με τα αδύνατα πόδια του, κλωτσώντας με κωμικό τρόπο το χώμα. Ορισμένοι λένε ότι αυτές οι εκδηλώσεις σκοπό έχουν να εντυπωσιάσουν τα θηλυκά ή να προειδοποιήσουν τα άλλα αρσενικά με μια επίδειξη δύναμης. Κάποιες φορές, ωστόσο, φαίνεται ότι το αρσενικό έχει απλώς διάθεση να παίξει.

Γεννημένα σε Εχθρικό Κόσμο

Όταν έρχεται ο κατάλληλος καιρός, τα γκνου αρχίζουν να γεννούν. Έχουν τη μοναδική ικανότητα να συγχρονίζουν τη γέννηση των μικρών τους, γεννώντας το 80 με 90 τοις εκατό από αυτά μέσα σε μια περίοδο τριών εβδομάδων. Στο διάστημα αυτό, παντού στην αγέλη ακούγονται οι φωνές χιλιάδων μωρών γκνου που βελάζουν σαν πρόβατα. Κάθε μητέρα πρέπει να «δεθεί» αμέσως με το νεογνό της, διότι αν η αγέλη τραπεί σε φυγή, είναι εύκολο να χωριστεί από το νεογνό, και τότε αυτό έχει λίγες πιθανότητες να επιβιώσει μόνο του.

Τα μικρά γεννιούνται μέσα σε έναν εχθρικό κόσμο αρπακτικών που δεν παύουν ποτέ να καραδοκούν. Τα θηλυκά γεννούν όταν βεβαιωθούν ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη κινδύνου. Ωστόσο, αν αιφνιδιαστούν από κάποιο αρπακτικό, έχουν την απίστευτη ικανότητα να διακόψουν τη διαδικασία του τοκετού και να τραπούν σε φυγή. Αργότερα, όταν δεν θα υπάρχει κανένας κίνδυνος, θα μπορέσουν να ολοκληρώσουν τη γέννηση του νεογνού τους.

Από ό,τι φαίνεται, και το ίδιο το νεογνό έχει την έμφυτη αίσθηση του κινδύνου και στέκεται στα πόδια του μέσα σε λίγα λεπτά μετά τη γέννησή του. Έπειτα από μία εβδομάδα, το μικρό θα μπορεί να καλπάζει στις πεδιάδες με ταχύτητα 50 χιλιόμετρα την ώρα.

Καιρός για Μετακίνηση

Τα γκνου μεταναστεύουν κατά μεγάλες αγέλες από τη μια πλευρά του Σερεγκέτι στην άλλη. Αυτό που καθορίζει τη μαζική τους μετακίνηση είναι η βροχή. Οι βροχοπτώσεις προκαλούνται από καιρικά συστήματα τα οποία κινούνται κατά ετήσιους κύκλους. Καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου συνήθως θα βρέχει κάπου μέσα στα όρια αυτού του αχανούς βοσκότοπου.

Τα γκνου χρειάζονται καθημερινά νερό και ένα διαρκές απόθεμα βλάστησης για να τρέφονται. Όσο υπάρχει τροφή και νερό, μπορούν να παραμείνουν σε μια περιοχή. Καθώς όμως πλησιάζει η περίοδος της ξηρασίας,  η βλάστηση αρχίζει να ξεραίνεται στις πεδιάδες και τα αποθέματα νερού εξαντλούνται. Οι αγέλες των γκνου δεν μπορούν να περιμένουν να έρθουν εκεί οι βροχές. Πρέπει να πάνε εκείνα σε αυτές.

Οπουδήποτε πέφτει βροχή, οι ξερές πεδιάδες μεταμορφώνονται γρήγορα. Μέσα σε λίγες ημέρες, φυτρώνουν στο έδαφος πράσινα βλαστάρια τα οποία γίνονται πλούσια βλάστηση. Το τρυφερό αυτό χορτάρι είναι γεμάτο θρεπτικά στοιχεία και υγρασία​—κάτι που ελκύει πολύ τα γκνου.

Αυτά τα πλάσματα έχουν την ικανότητα να ανιχνεύουν τις βροχές, ακόμη και από μεγάλη απόσταση. Κανένας δεν γνωρίζει με βεβαιότητα πώς ξέρουν ότι βρέχει σε κάποιο άλλο σημείο στο Σερεγκέτι​—αν βλέπουν τα καταιγιδοφόρα νέφη που υψώνονται στον ορίζοντα ή αν οσφραίνονται την υγρασία στο στεγνό αέρα. Ό,τι και αν αληθεύει, για να επιβιώσουν, τα γκνου πρέπει να μετακινηθούν. Και πράγματι, αυτό κάνουν!

Ένα Επικίνδυνο Ταξίδι

Στην αρχή η αναχώρηση γίνεται σταδιακά. Τα γκνου είναι κοινωνικά πλάσματα​—όταν αρχίζει να περπατάει ένα ζώο προς μια ορισμένη κατεύθυνση, τα άλλα τριγύρω του σταματούν να βόσκουν και προσπαθούν να το ακολουθήσουν. Σύντομα, ολόκληρη η αγέλη προχωράει αρχίζοντας τη μαζική της έξοδο. Ωθούμενα από τη δίψα και την πείνα, τα ζώα συνεχίζουν την πορεία τους. Μερικές φορές τρέχουν. Άλλες φορές κινούνται αργά σε μακριές ουρές, δημιουργώντας βαθιά αυλάκια στο χώμα.

Το ταξίδι τους είναι γεμάτο κινδύνους. Τα αρπακτικά ακολουθούν τις τεράστιες αγέλες αυτών των οπληφόρων ζώων, παρατηρώντας προσεκτικά για να δουν αν υπάρχει κάποιο βραδυκίνητο, κουτσό ή άρρωστο ζώο. Καθώς τα γκνου προχωρούν, μπαίνουν σε εδάφη όπου ζουν και ενεδρεύουν λιοντάρια. Κρυμμένα στην ψηλή βλάστηση, αυτά τα μεγαλόσωμα αιλουροειδή ορμούν στα κοπάδια των ζώων που βόσκουν, τρέποντάς τα πανικόβλητα σε φυγή. Οι λεοπαρδάλεις, οι γατόπαρδοι, τα αγριόσκυλα και οι ύαινες καιροφυλακτούν για ζώα που μένουν πίσω ή που ξεμακραίνουν από την κυρίως αγέλη. Όταν θανατώνεται κάποιο ζώο, εμφανίζονται γύπες. Ερίζοντας πάνω από το πτώμα, αφήνουν μόνο το σκελετό του, ο οποίος γίνεται άσπρος κάτω από τον καυτό αφρικανικό ήλιο.

Τα ορμητικά ποτάμια αποτελούν τεράστια εμπόδια τα οποία πρέπει να υπερπηδήσει η αγέλη. Το θέαμα χιλιάδων ζώων που κατηφορίζουν από τις υπερυψωμένες όχθες και βουτούν στο νερό για να διασχίσουν τα ποτάμια είναι εντυπωσιακό. Τα περισσότερα καταφέρνουν να φτάσουν με ασφάλεια στην αντίπερα όχθη. Άλλα παρασύρονται από το ρεύμα ή γίνονται λεία των κροκόδειλων που παραμονεύουν κάτω από την επιφάνεια του νερού. Αυτό το επικίνδυνο ταξίδι γίνεται κάθε χρόνο. Συνολικά, η απόσταση που καλύπτεται μπορεί να είναι περίπου 3.000 χιλιόμετρα.

Άνθρωπος​—Το Μεγαλύτερο Αρπακτικό

Επί χιλιάδες χρόνια, ο άνθρωπος δεν επηρέαζε τη μετανάστευση των γκνου. Τώρα αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για αυτό το θέαμα. Τις πρόσφατες δεκαετίες, οι κυβερνήσεις της Τανζανίας και της Κένυας προσπαθούν να προστατέψουν τα ζώα του Σερεγκέτι. Ωστόσο, αν και η μετανάστευση των γκνου λαβαίνει χώρα κυρίως μέσα στα προστατευόμενα όρια των άσυλων της άγριας ζωής, χιλιάδες ζώα παγιδεύονται και θανατώνονται παράνομα από λαθροκυνηγούς. Εφοδιασμένοι με συρμάτινες παγίδες, δηλητηριώδη βέλη και όπλα, κυνηγούν ζώα για να πουλήσουν το κρέας τους και διάφορα τρόπαια σε αγοραστές που ανυπομονούν να τα αποκτήσουν. Ένα σώμα από φύλακες θηραμάτων και αγροφύλακες περιπολεί τις προστατευόμενες περιοχές, αλλά το Σερεγκέτι είναι τόσο μεγάλο ώστε είναι σχεδόν αδύνατον να προστατευτεί εντελώς. Με την αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού, η πίεση για καταπάτηση αυτών των εύφορων βοσκότοπων μεγαλώνει. Η χρήση μεγάλων εκτάσεων γης για την άγρια ζωή είναι ένα φλέγον ζήτημα γύρω από το οποίο υπάρχει συνεχής αντιλογία.

Κάποτε εκατομμύρια βίσονες περιφέρονταν στις πεδιάδες της Βόρειας Αμερικής. Τώρα έχουν εξαφανιστεί. Μερικοί φοβούνται ότι την ίδια κατάληξη θα έχουν και οι τελευταίες μεγάλες αγέλες των γκνου στην Ανατολική Αφρική. Θα ήταν θλιβερό να διαπιστώναμε κάποια ημέρα ότι χάθηκε ένα τέτοιο φυσικό θαύμα που εμπνέει δέος. Ποθούμε να έρθει η ημέρα κατά την οποία, κάτω από τη δίκαιη διακυβέρνηση του Θεού, ο άνθρωπος και τα ζώα θα ζουν με τέλεια ισορροπία και αρμονία. (Ησαΐας 11:6-9) Στο μεταξύ, θα συνεχίσουμε να νιώθουμε δέος αντικρίζοντας αυτό το εντυπωσιακό θέαμα​—τη μεγάλη μετανάστευση των γκνου.

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Οι αγέλες πρέπει να διασχίζουν ορμητικά ποτάμια