Η Μοναχική «Κυρία» του Βοσπόρου

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ

ΣΑΝ μια μητέρα που στέκεται στο κατώφλι του σπιτιού της περιμένοντας την επιστροφή των αγαπημένων της προσώπων, στέκεται μόνη και έρημη εδώ και εκατοντάδες χρόνια στο σημείο όπου ο Πορθμός του Βοσπόρου ενώνεται με τη Θάλασσα του Μαρμαρά. (Βλέπε χάρτη.) Τα γοργά ρεύματα κάνουν τα κύματα που σκάνε στη βραχώδη ακτή να μοιάζουν με δαντέλα στην άκρη της φούστας της. Εδώ, από την πλεονεκτική της θέση, αυτή η «κυρία»​—ο Πύργος της Κόρης (Πύργος του Λέανδρου)​—παρατηρεί σιωπηλά την πορεία της ιστορίας.

Στο πέρασμα των αιώνων, έχει δει ναυάγια πλοίων, λεηλασίες στρατών στη διάρκεια αιματοβαμμένων συγκρούσεων, καθώς και τις ελαφρότητες που συνόδευαν τη βασιλική διασκέδαση. Πραγματικά, στο άκουσμα της λέξης Κωνσταντινούπολη, το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό πολλών είναι αυτός ο πύργος, χαρακτηριστικό σύμβολο της παλιάς πόλης.

Είναι δύσκολο να περιγράψουμε την έλξη που ασκεί αυτός ο πύργος σε τόσο πολλούς ανθρώπους. Κάθε απόγευμα όταν ο ήλιος δύει, υπάρχει πάντα κάποιος στην ασιατική ακτή που αγναντεύει πέρα στη θάλασσα τον Πύργο της Κόρης, με φόντο του την Κωνσταντινούπολη. Ίσως στέκεται εκεί κάποιος ηλικιωμένος που αναλογίζεται τη ζωή του ή ένας νεαρός ο οποίος ονειρεύεται γεμάτος ελπίδα το μέλλον του. Ή μπορεί να είναι κάποια γυναίκα που έχασε αγαπημένα της πρόσωπα, η οποία σκέφτεται ότι ο πύργος  μοιάζει τόσο μοναχικός όσο και εκείνη. Ο Τούρκος ποιητής Σουνάι Ακίν, ο οποίος συχνά εμπνέεται από τον πύργο στα έργα του, είπε κάποτε: «Η χειρότερη θέα της Κωνσταντινούπολης είναι από τον Πύργο της Κόρης επειδή από εκεί δεν βλέπεις την ομορφιά του Πύργου της Κόρης».

Η διερεύνηση της ιστορίας αυτού του πύργου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Στην πραγματικότητα, όσο περισσότερο προσπαθεί κάποιος να εξιχνιάσει το παρελθόν της «κυρίας» του Βοσπόρου, τόσο περισσότερο μοιάζει να χάνεται αυτό μέσα στην ομίχλη της παράδοσης και των θρύλων.

Οι Πρώτες Ιστορικές Πληροφορίες για το Νησί

Τα αρχαιότερα γεγονότα που γνωρίζουμε αφορούν, όχι τον πύργο, αλλά τα βράχια πάνω στα οποία χτίστηκε. Το 411 Π.Κ.Χ., στη διάρκεια των πολέμων μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, το Βυζάντιο (σημερινή Κωνσταντινούπολη) συμπαρατάχθηκε με τους Σπαρτιάτες. Έτσι λοιπόν, η ευρωπαϊκή πλευρά του Βοσπόρου υποστήριξε τη Σπάρτη, ενώ η ασιατική πλευρά την Αθήνα. Τελικά, η Σπάρτη ηττήθηκε από την Αθήνα, αλλά για κάποιο διάστημα η Αθήνα δεν ανέλαβε περαιτέρω δράση εναντίον του Βυζαντίου, προτιμώντας απλώς να αναλάβει τον έλεγχο του Πορθμού του Βοσπόρου και να καρπωθεί τους φόρους που επέβαλλε στα πλοία τα οποία τον διέπλεαν. Πιστεύεται ότι ο Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός Αλκιβιάδης έχτισε έναν σταθμό πληρωμής φόρων πάνω στα βράχια. Ωστόσο, πουθενά δεν αναφέρεται ότι υπήρχε κάποιος πύργος εκεί τότε.

Έπειτα από μερικά χρόνια, περιήλθε και το Βυζάντιο στην κυριαρχία της Αθήνας. Φοβούμενη τις απειλές του Βασιλιά Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας, η Αθήνα έστειλε 40 πολεμικές τριήρεις για να ενισχύσει τη θέση της στο Βυζάντιο. Ο διοικητής του στόλου, ο στρατηγός Χάρης, συνοδευόταν από τη σύζυγό του, η οποία όμως αργότερα αρρώστησε και πέθανε στη Χρυσόπολη (Ουσκουντάρ). Ο στρατηγός Χάρης έχτισε έναν βωμό προς τιμήν της συζύγου του, και σύμφωνα με την ιστορία, τον ανήγειρε στη βραχονησίδα όπου οικοδομήθηκε αργότερα ο Πύργος της Κόρης.

Πώς Επέζησε ο Πύργος;

Σύμφωνα με Το Βιβλίο για τον Πύργο της Κόρης (The Book of the Maiden’s Tower), η πρώτη φορά που χτίστηκε πάνω στα βράχια κάτι όμοιο με πύργο ήταν στη διάρκεια της βασιλείας του Μανουήλ Α΄ Κομνηνού (1143-1180), όταν οικοδομήθηκε ένα μικρό κτίριο που έμοιαζε με φρούριο και ήταν εξοπλισμένο με κανόνια.

Όταν κατακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη το 1453, το μικρό φρούριο διατηρήθηκε και εξακολούθησε να χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς σκοπούς. Αργότερα, προστέθηκε ένας ξύλινος φάρος, ο οποίος έβλεπε στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, ο πύργος παρέμεινε στη θέση του καθώς γράφονταν με αίμα και άλλες σελίδες της ιστορίας—πλοία πολεμούσαν στο Βόσπορο και στρατιώτες ξιφομαχούσαν χέρι με χέρι. Καράβια φορτωμένα με μπαρούτι και οποιεσδήποτε άλλες εύφλεκτες ουσίες χρησιμοποιούνταν το ένα εναντίον του άλλου.

Στο πέρασμα των ετών, ο πύργος χτυπήθηκε από σεισμούς και πυρκαγιές μέχρις ότου τελικά, το 1720, καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από φωτιά. Ο Ιμπραήμ Πασάς Δαμάτ τον ξανάχτισε τότε με πέτρες,  προσθέτοντας και έναν πυργίσκο με πολλά παράθυρα, επιστρωμένο με μόλυβδο. Το 1829, ο πύργος χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο όπου παρέμεναν σε καραντίνα τα θύματα μιας επιδημίας χολέρας. Λίγο καιρό αργότερα, έγιναν οι τελευταίες μεγάλες επισκευές στη διάρκεια της βασιλείας του Μαχμούτ Β΄ το 1832. Το 1857, το Συμβούλιο Φάρων ανέλαβε τον έλεγχο του πύργου, αναθέτοντας σε μια γαλλική εταιρία τη μετατροπή του σε φάρο, ο οποίος αυτοματοποιήθηκε πλήρως το 1920. Ο πύργος συνέχισε να χρησιμοποιείται ως φάρος επί σχεδόν μία εκατονταετία.

Στη διάρκεια των οθωμανικών χρόνων, ο πύργος χρησιμοποιούνταν κυρίως ως φάρος για τον προσδιορισμό της κατεύθυνσης τη νύχτα. Ωστόσο, χρησιμοποιούνταν και την ημέρα όταν ο καιρός ήταν ομιχλώδης. Στις κακοκαιρίες, τα μικρά πλοία έδεναν εκεί για να μην παρασύρονται από τα κύματα. Σε επίσημους εορτασμούς, ακούγονταν κανονιοβολισμοί από τον πύργο.

Κατά καιρούς, το Οθωμανικό Παλάτι χρησιμοποιούσε και με άλλον τρόπο τον πύργο. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι που στέλνονταν στην εξορία ή αντιμετώπιζαν την ποινή της εκτέλεσης κρατούνταν στον πύργο ως ενδιάμεσο σταθμό προτού ξεκινήσουν το μακρύ ταξίδι τους ή οδηγηθούν στο θάνατο.

Ο Ρόλος του Αλλάζει Συνεχώς

Μετά το 1923, δεν χρησιμοποιούνταν πλέον επίσημα, και λειτουργούσε μόνο ως φάρος. Στα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο πύργος επισκευάστηκε και το εσωτερικό του ενισχύθηκε με τσιμέντο. Μετά το 1965, όταν παραδόθηκε στο πολεμικό ναυτικό, χρησιμοποιήθηκε για λίγο ως κέντρο στρατιωτικών επικοινωνιών. Έπειτα, κατά το τελευταίο μισό του 20ού αιώνα, αυξήθηκαν οι διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές μέσω του Βοσπόρου, με αποτέλεσμα να διαπλέουν τον Πορθμό περισσότερα και μεγαλύτερα πλοία. Με τον ερχομό των μεγάλων πλοίων, τερματίστηκε η εποχή της γαλήνιας μοναξιάς του Πύργου της Κόρης. Μετά το 1983, ο πύργος χρησιμοποιήθηκε από το Υπουργείο Ναυτιλίας της Τουρκίας ως ενδιάμεσο σημείο ελέγχου για τη ρύθμιση της κίνησης στον Πορθμό.

Στις αρχές του 1989, κάποια παράξενη είδηση έφερε για μια ακόμη φορά στο προσκήνιο την «κυρία» του Βοσπόρου. «Δηλητηριάζεται ο Πύργος της Κόρης», ήταν ο τίτλος ενός άρθρου που ισχυριζόταν ότι στον πύργο υπήρχε αποθηκευμένο κυανίδιο, το οποίο χρησιμοποιούνταν στα ναυπηγεία για την απολύμανση πλοίων που είχαν πληγεί από βλαβερά ζωύφια και τρωκτικά. Το θανατηφόρο δηλητήριο, που προηγουμένως φυλασσόταν σε ένα κτίριο στην αποβάθρα το οποίο είχε πρόσφατα κατεδαφιστεί, αποθηκεύτηκε στον πύργο «επειδή δεν υπήρχε άλλος χώρος». Ως αποτέλεσμα, η μοναχική «κυρία» του Βοσπόρου άρχισε να δηλητηριάζεται. Το άρθρο ανέφερε ότι υπήρχε ο ακόμη σοβαρότερος κίνδυνος να εκραγεί το κυανίδιο, με καταστροφικές συνέπειες για την Κωνσταντινούπολη. Έπειτα από οχτώ μήνες μεγάλης δημοσιότητας από τον τύπο και την τηλεόραση, η κατάσταση τελικά τακτοποιήθηκε όταν τα δοχεία με το κυανίδιο μεταφέρθηκαν αλλού.

Κανένας δεν εξεπλάγη όταν, το Μάιο του 1992, μια ομάδα νεαρών ποιητών πήγαν στον Πύργο της Κόρης και ανακοίνωσαν, με την υποστήριξη του δημάρχου, ότι ήθελαν να μετατρέψουν το σχεδόν εγκαταλειμμένο πύργο σε πολιτιστικό κέντρο. Εξάλλου, επί εκατοντάδες χρόνια, αυτός ο πύργος υπήρξε πηγή έμπνευσης για αναρίθμητους ποιητές και συγγραφείς. Για ένα μικρό διάστημα έπειτα από αυτό, ο πύργος φιλοξένησε εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, και έγιναν εκεί αρκετές συναυλίες. Αυτή τη σύντομη περίοδο, ο πύργος ανακηρύχτηκε «πολιτεία της ποίησης».

Ο Πύργος της Κόρης Σήμερα

Το 1999 έγιναν εκτεταμένες επισκευές προκειμένου να ανοίξει ο πύργος για το κοινό. Στη συνέχεια, ανακοινώθηκε ότι έπειτα από έναν χρόνο, στα πλαίσια κάποιου τουριστικού προγράμματος, ο πύργος θα άνοιγε ως εστιατόριο και πολιτιστικό κέντρο. Σήμερα, λειτουργούν για τους επισκέπτες και τους τουρίστες εστιατόριο, καφετέρια, μπαρ, παρατηρητήριο και κατάστημα με αναμνηστικά. Η μεταφορά γίνεται με μικρά πλοιάρια από διάφορα σημεία επιβίβασης στην Κωνσταντινούπολη.

Είναι γεγονός ότι πολλοί δεν έχουν δεχτεί ευχάριστα αυτές τις εμπορικές προσπάθειες αποκατάστασης. Ωστόσο, ο Πύργος της Κόρης έχει χάσει ελάχιστη, αν όχι καθόλου, από τη γοητεία του. Αν ποτέ βρεθείτε στην Κωνσταντινούπολη, μην παραλείψετε να επισκεφτείτε τον Πύργο της Κόρης. Μπορείτε να καθήσετε σε έναν από τους κήπους όπου σερβίρεται τσάι στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης, και καθώς το πίνετε να απολαμβάνετε την ασύγκριτη θέα του Βοσπόρου και του Πύργου της Κόρης. Τότε, για λίγες μόνο στιγμές, μπορείτε ίσως να θυμηθείτε τη μακρόχρονη ιστορία αυτής της κομψής «κυρίας» του Βοσπόρου.

[Χάρτες στη σελίδα 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥ ΜΑΡΜΑΡΑ

Πορθμός Βοσπόρου

ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Λιθογραφία του 19ου αιώνα

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Εστιατόριο

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Παρατηρητήριο