Πόσες Αισθήσεις Έχουμε στ’ Αλήθεια;

«Αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον μας τόσο αποτελεσματικά και αβίαστα, ώστε είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τους εκτεταμένους υπολογισμούς που βρίσκονται πίσω ακόμη και από την απλούστερη εμπειρία των αισθήσεων».​—ΕΞΩΤΙΚΕΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ​—ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ (SENSORY EXOTICA​—A WORLD BEYOND HUMAN EXPERIENCE).

ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ ότι κάνετε ποδήλατο σε έναν ήσυχο δρόμο στην εξοχή. Καθώς κινείτε τα πετάλια, αισθητήρες που υπάρχουν στα πόδια σας σάς βοηθούν να εφαρμόζετε την κατάλληλη πίεση για να διατηρείτε την ταχύτητά σας. Τα όργανα της ισορροπίας σας σάς διατηρούν σε όρθια στάση. Τα ρουθούνια σας οσφραίνονται τις ευωδιές. Τα μάτια σας ατενίζουν το τοπίο και τα αφτιά σας ακούν το τιτίβισμα των πουλιών. Διψασμένοι, παίρνετε το μπουκάλι στα χέρια σας, με τη βοήθεια των υποδοχέων της αφής τους οποίους έχετε στα δάχτυλά σας. Οι γευστικοί σας κάλυκες και οι αισθητήρες του ζεστού και του κρύου αποκαλύπτουν τη γεύση του υγρού καθώς και τη θερμοκρασία του. Αισθητήρες που υπάρχουν στο δέρμα σας και στις τρίχες του σώματός σας δείχνουν πόσο δυνατό είναι το αεράκι και, σε συνεργασία με τα μάτια σας, πόσο γρήγορα προχωράτε. Το δέρμα σας σάς πληροφορεί επίσης για τη θερμοκρασία και την υγρασία του περιβάλλοντος, ενώ η αίσθηση του χρόνου που έχετε σας βοηθάει να εκτιμήσετε πόση ώρα περίπου βρίσκεστε στο δρόμο. Τελικά, εσωτερικοί αισθητήρες θα σας αναγκάσουν να αναπαυτείτε και να φάτε. Ναι, η ζωή είναι πράγματι μια υπέροχη συγχορδία αισθήσεων!

Μόνο Πέντε Αισθήσεις;

Στη διάρκεια μιας τέτοιας βόλτας με ποδήλατο, πόσες αισθήσεις συμμετέχουν​—μήπως μόνο οι γνωστές πέντε: όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση και αφή; Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, αυτές οι πέντε αισθήσεις απαριθμήθηκαν από τον αρχαίο φιλόσοφο Αριστοτέλη, του οποίου η “επιρροή υπήρξε τόσο διαρκής ώστε πολλοί άνθρωποι ακόμη μιλούν για πέντε αισθήσεις σαν να μην υπάρχουν άλλες”.

Ωστόσο, σύμφωνα με την ίδια εγκυκλοπαίδεια, μελέτες της αισθητικότητας του δέρματος και μόνο «αποδεικνύουν ότι ο αριθμός των αισθήσεων του ανθρώπου ξεπερνάει τις πέντε». Πώς συμβαίνει αυτό; Ορισμένες λειτουργίες οι οποίες κάποτε πιστευόταν ότι υπάγονταν στην αίσθηση της αφής θεωρούνται τώρα ξεχωριστές αισθήσεις. Λόγου χάρη, οι υποδοχείς του πόνου ανταποκρίνονται σε μηχανικές, θερμικές και χημικές δυνάμεις ή ουσίες και τις διαχωρίζουν. Άλλοι  αισθητήρες αντιλαμβάνονται τον κνησμό. Υπάρχουν αποδείξεις ότι διαθέτουμε τουλάχιστον δύο είδη αισθητήρων πίεσης​—έναν για ελαφρές, επιφανειακές πιέσεις και έναν άλλον για ερεθίσματα που φτάνουν σε βάθος. Το σώμα μας διαθέτει επίσης μια ευρεία ποικιλία εσωτερικών αισθήσεων. Ποιος είναι ο ρόλος τους;

Οι Εσωτερικές Αισθήσεις

Οι εσωτερικές αισθήσεις ανιχνεύουν τις αλλαγές που συμβαίνουν μέσα στο σώμα μας. Αντιλαμβάνονται πράγματα όπως η πείνα, η δίψα, η κούραση, ο εσωτερικός πόνος και η ανάγκη για αναπνοή ή χρήση της τουαλέτας. Σε συνεργασία με το βιολογικό μας ρολόι, οι εσωτερικοί αισθητήρες μάς κάνουν να αισθανόμαστε την κούραση στο τέλος της ημέρας ή το τζετ-λαγκ αν έχουμε ταξιδέψει αεροπορικώς διασχίζοντας μερικές ωριαίες ατράκτους. Στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι μπορούμε να «αισθανθούμε» συνειδητά τη ροή του χρόνου, έχει γίνει η εισήγηση να προστεθεί και η αίσθηση του χρόνου στον κατάλογο των αισθήσεων.

Επίσης, έχουμε την αιθουσαία αίσθηση, δηλαδή την αίσθηση της ισορροπίας, η οποία εδρεύει στο εσωτερικό μας αφτί. Η αίσθηση αυτή ανταποκρίνεται στη βαρύτητα, στην επιτάχυνση και στην περιστροφή. Τέλος, έχουμε την κιναισθησία, η οποία μας καθιστά ικανούς να ανιχνεύουμε τη μυϊκή τάση και, ακόμη και με κλειστά μάτια, την κίνηση και τη θέση των άκρων μας.

Ασφαλώς, η αντίληψη των αισθήσεων δεν χαρακτηρίζει μόνο τους ανθρώπους. Και τα ζώα επίσης κατέχουν μεγάλη ποικιλία αισθήσεων, μερικές από τις οποίες είναι πραγματικά εκπληκτικές και δεν τις διαθέτουμε εμείς. Στο επόμενο άρθρο θα ασχοληθούμε με ορισμένες από αυτές. Επίσης θα εξετάσουμε από πιο κοντά τον εαυτό μας και τις μοναδικές ιδιότητες που δίνουν στους ανθρώπους μια ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στα ζωντανά πλάσματα της γης.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 4]

Το Θαύμα της Ανθρώπινης Αφής

Το ανθρώπινο χέρι έχει μια ιδιαίτερα οξεία αίσθηση αφής. Σύμφωνα με το περιοδικό Σμιθσόνιαν (Smithsonian), ερευνητές ανακάλυψαν ότι το χέρι μας μπορεί να ανιχνεύσει μια κουκκίδα ύψους μόλις τριών μικρομέτρων. (Η ανθρώπινη τρίχα έχει διάμετρο 50 ως 100 μικρόμετρα.) Ωστόσο, «αντικαθιστώντας την κουκκίδα με μια ανώμαλη επιφάνεια, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το χέρι μπορεί να ανιχνεύσει την τραχύτητα ακόμη και αν έχει ύψος μόλις 75 νανομέτρων»​—ένα νανόμετρο είναι ένα χιλιοστό του μικρομέτρου! Αυτή η αξιοσημείωτη ευαισθησία αποδίδεται στους περίπου 2.000 υποδοχείς της αφής που υπάρχουν στην άκρη κάθε δαχτύλου.

Η αίσθηση της αφής μας παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην υγεία και στην ευημερία μας. «Το χάδι ενός άλλου ατόμου απελευθερώνει ορμόνες οι οποίες μπορούν να καταπραΰνουν τον πόνο και να φέρουν διαύγεια στη διάνοια», λέει το περιοδικό Νέα των ΗΠΑ & Παγκόσμιες Ειδήσεις (U.S.News & World Report). Μερικοί πιστεύουν πως όταν ένα παιδί στερείται το στοργικό άγγιγμα των άλλων, η ανάπτυξή του παρεμποδίζεται.

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 3]

Μάτι: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck· αφτί και εσωτερικό αφτί: © 1997 Visual Language· χέρι: The Anatomy of Humane Bodies, with figures drawn after the life by some of the best masters in Europe . . . Oxford, 1698, William Cowper