Πανιόλος​—Οι Καουμπόιδες της Χαβάης

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στη Χαβάη

ΠΟΛΛΟΙ επισκέπτες που έρχονται στα Νησιά Χαβάη εκπλήσσονται όταν μαθαίνουν ότι εδώ ακμάζει η κτηνοτροφία βοοειδών, ιδιαίτερα στο Μεγάλο Νησί, το οποίο ονομάζεται Χαβάη. Ενώ είναι γνωστές οι παλαιότερες φυτείες ζάχαρης και ανανά, καθώς και ο καφές Κόνα, οι καουμπόιδες (αγελαδάρηδες), ή αλλιώς πανιόλος, που υπάρχουν εκεί σήμερα φαίνονται παράξενοι και αταίριαστοι με το περιβάλλον στους επισκέπτες, οι οποίοι ρωτούν: «Πώς ήρθαν στη Χαβάη βοοειδή και καουμπόιδες;»

Η Άφιξη των Βοοειδών

Τα βοοειδή ήρθαν στο Μεγάλο Νησί, τη Χαβάη, πολύ παλιά, το 1793, όταν ένας Άγγλος πλοίαρχος και εξερευνητής, ο Τζορτζ Βανκούβερ, τα δώρισε στον Βασιλιά Καμεχαμέχα Α΄. Ο πλοίαρχος Βανκούβερ γνώριζε τα Νησιά Χαβάη, εφόσον νωρίτερα, μαζί με τον πλοίαρχο Τζέιμς Κουκ, έναν διάσημο Βρετανό εξερευνητή, έγιναν οι πρώτοι Ευρωπαίοι που περιόδευσαν αυτά τα νησιά.

Ο βασιλιάς δέχτηκε το δώρο και ήταν τόσο ικανοποιημένος ώστε ο Βανκούβερ επέστρεψε την επόμενη χρονιά φέρνοντας περισσότερα βοοειδή και πρόβατα. Ο Βανκούβερ έλπιζε ότι αυτά τα ζώα θα ευημερούσαν και θα πολλαπλασιάζονταν, παρέχοντας επιπρόσθετα εισοδήματα στα Νησιά Σάντουιτς, όπως λέγονταν τότε. Προς αυτόν το σκοπό, πρότεινε στον Βασιλιά Καμεχαμέχα να εξαγγείλει ένα διάταγμα που θα απαγόρευε τη σφαγή αυτών των ζώων για να μπορέσουν να πολλαπλασιαστούν γρήγορα. Ο βασιλιάς διέκρινε αμέσως πόσο σπουδαίο ήταν αυτό, και επέβαλε το διάταγμα για δέκα χρόνια.

Τα Βοοειδή Γίνονται Πληγή

Τα βοοειδή που έφερε ο Βανκούβερ ήταν μια ράτσα με μακριά κέρατα από την Καλιφόρνια. (Βλέπε την εικόνα  στη σελίδα 18.) Ήταν μεγάλα, τρομακτικά ζώα και τα κέρατά τους είχαν τεράστιο άνοιγμα. Αμέσως, οι Χαβανέζοι τα ονόμασαν πουάα πίπι (κατά λέξη, βόδι-γουρούνι) και έμεναν μακριά τους σεβόμενοι το διάταγμα. Χωρίς επιτήρηση, τα βοοειδή περιπλανιούνταν παντού και πολλαπλασιάζονταν σε μεγάλους αριθμούς.

Πολύ σύντομα αυτά τα βοοειδή έγιναν πληγή! Ελεύθερα και χωρίς εχθρούς, άρχισαν να προκαλούν σοβαρές ζημιές στα δάση των περιοχών μαούκα (ορεινών περιοχών), και συχνά έβοσκαν στα αγροκτήματα των περιοχών μακάι (χαμηλότερων, παράκτιων περιοχών), όπου οι χωρικοί καλλιεργούσαν τις γλυκοπατάτες, τις διοσκορέες, τα τάρο και τις άλλες σοδειές τους. Οι φράχτες από ηφαιστειακές πέτρες, ακόμη και τα παπίπι (φράχτες από κάκτους οπουντίας), αποδείχτηκαν ανεπαρκή μέτρα προστασίας απέναντι σε αυτά τα δυνατά, άγρια και ανυποχώρητα κτήνη.

Η κατάσταση συνεχιζόταν μέχρι το 1815 περίπου, όταν ένας τολμηρός άντρας από τη Νέα Αγγλία, ο Τζον Πάλμερ Πάρκερ, πήρε την άδεια από τον Βασιλιά Καμεχαμέχα Α΄ να χρησιμοποιήσει το νέο του μουσκέτο αμερικανικής κατασκευής και να αρχίσει να πυροβολεί μερικά βόδια τα οποία τώρα ήταν πολυπληθή και αποτελούσαν πληγή για το Μεγάλο Νησί. Ο οξυδερκής βασιλιάς διέκρινε σύντομα ότι το κρέας, το λίπος και το δέρμα αυτών των ζώων ήταν πολύτιμα εμπορικά προϊόντα, και ότι το κορν μπιφ σύντομα θα έπαιρνε τη θέση του σανταλόξυλου ως το κύριο προϊόν του Μεγάλου Νησιού.

Από Βακέρο, Πανιόλο

Στις αρχές της δεκαετίας του 1830, τα κοπάδια άγριων βοοειδών είχαν γίνει τόσο πολυπληθή και επικίνδυνα ώστε έπρεπε να γίνει κάτι. Ο Βασιλιάς Καμεχαμέχα Γ΄ αναγνώρισε ότι ήταν ανάγκη να τεθούν υπό έλεγχο. Έστειλε, λοιπόν, έναν ανώτερο αξιωματικό στην Καλιφόρνια η οποία ανήκε τότε στο Μεξικό για να φέρει άντρες με πείρα στη βόσκηση βοοειδών. Το έργο τους θα ήταν να συγκεντρώσουν τα βοοειδή και να εκπαιδεύσουν τους Χαβανέζους για αυτή την εργασία. Τότε, τέτοια ζώα δεν υπήρχαν  μόνο στο Μεγάλο Νησί αλλά και στο Οάχου, στο Μάουι και στο Καουαί.

Το 1832 έφτασαν στη Χαβάη Ισπανοί, Μεξικανοί και Ινδιάνοι βακέρος​—έμπειροι καουμπόιδες, ζωηρόχρωμα ντυμένοι, οι οποίοι είχαν μάθει το επάγγελμά τους στα ισπανομεξικανικά αγροκτήματα. Με τα χαρακτηριστικά σομπρέρο, τις σέλες, τα σχοινιά και τα σπιρούνια τους σύντομα μετονομάστηκαν πανιόλος λόγω του ισπανικού (εσπανιόλ) παρελθόντος τους. Το όνομα παρέμεινε, και ακόμη και σήμερα αποκαλούνται πανιόλος.

Οι πανιόλος ήταν σκληρά εργαζόμενοι, πρόσχαροι καουμπόιδες, οι οποίοι, όχι μόνο διακρίνονταν στη δουλειά τους, αλλά επίσης τους άρεσε να τραγουδούν και να παίζουν μουσικά όργανα. Έκαναν το μνημειώδες έργο τους με πείρα, θάρρος και σφρίγος, καθώς και με καμάρι για τη δουλειά τους. Ένας παλιός πανιόλο εξέφρασε τα αισθήματά τους ως εξής: «Αν εργάζεσαι σκληρά, ζεις περισσότερο». Πράγματι εργάζονταν σκληρά! Δαπανούσαν ολόκληρες ημέρες, από την ανατολή του ήλιου μέχρι και μετά τη δύση του, συγκεντρώνοντας, ξεχωρίζοντας, πιάνοντας με λάσο και μαρκάροντας βοοειδή. Φυσικά, έπρεπε παράλληλα να φτιάχνουν και να επιδιορθώνουν φράχτες, επειδή τώρα τα βοοειδή θα εξημερώνονταν.

Αλλά τι είναι ένας καουμπόι χωρίς άλογο; Το 1803 φέρθηκαν τα πρώτα άλογα στη Χαβάη από τον Ρίτσαρντ Τζ. Κλίβελαντ, με το ιστιοφόρο Λέλια Μπερντ. Ήταν άλογα αραβικής και μαυριτανικής καταγωγής, και ο ίδιος ο Βασιλιάς Καμεχαμέχα Α΄ ήταν ο πρώτος Χαβανέζος στα νησιά που ανέβηκε σε άλογο!

Αυτά τα άλογα ήταν γρήγορα, ευκίνητα και δυνατά, και προσαρμόστηκαν καλά στο ανώμαλο έδαφος. Οι πανιόλος τα θεωρούσαν απαραίτητα στο δύσκολο έργο του ελέγχου και της εξημέρωσης των βοοειδών.

Μερικά άλογα, όπως και τα βοοειδή, περιφέρονταν στην αρχή ελεύθερα και καθώς περνούσε ο καιρός, διασταυρώθηκαν με άλλα άλογα που εισάχθηκαν από τη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ανάμεσα στα οποία υπήρχαν καθαρόαιμα και αραβικά. Αυτή η διασταύρωση έκανε διαθέσιμη στους πανιόλος μια ενδιαφέρουσα ποικιλία αλόγων. Αλλά αν ζητούσαμε από τον σύγχρονο πανιόλο να διαλέξει το αγαπημένο του άλογο για το δέσιμο με λάσο και για την εργασία του ροντέο, πιθανότατα θα επέλεγε το άλογο «ενός τετάρτου». Γιατί; Επειδή, όπως έμαθαν οι πανιόλος, η άμεση ανταπόκριση αυτού του ζώου στο ξεκίνημα, στο σταμάτημα και στις εντολές το κάνει ασυναγώνιστο.

Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ροντέο

Οι πανιόλος της Χαβάης είχαν ικανότητες για τις οποίες είναι γνωστοί οι καουμπόιδες παντού​—στην ιππασία, στο δέσιμο με λάσο και στους αγώνες ταχύτητας με άλογο. Ήταν τόσο έμπειροι ώστε το 1908 αρκετοί από αυτούς, περιλαμβανομένου και του Ίκουα (Ίκε) Πούρντι και του Άρτσι Κααούα, έλαβαν μέρος στο μεγαλύτερο διαγωνισμό ροντέο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν το ροντέο με την ονομασία «Φροντίερ Ντέις», στην πόλη Τσεγιέν, στο Ουαϊόμινγκ, ένα πραγματικά σπουδαίο γεγονός.

Αυτοί οι πανιόλος, με τα ζωηρόχρωμα ρούχα τους, το εντυπωσιακό στιλ και τα χαβανέζικα στεφάνια, έλκυσαν την προσοχή του κόσμου των καουμπόιδων της Δύσης. Και πήραν σημαντικές διακρίσεις! Ο Ίκε Πούρντι έγινε ο παγκόσμιος πρωταθλητής ροντέο στο δέσιμο μοσχαριού με λάσο, ενώ ο Άρτσι διακρίθηκε και αυτός στο ροντέο. Ο κόσμος κατάπληκτος έστρεψε το ενδιαφέρον του στη Χαβάη και στους εντυπωσιακούς πανιόλος της. Αργότερα μάλιστα, το 1996, ο Ίκε Πούρντι προτάθηκε ως υποψήφιος για να τιμηθεί από το Εθνικό Συμβούλιο Απόδοσης Τιμής για τους Καουμπόιδες.

Ο Σύγχρονος Πανιόλο

Πώς είναι η ζωή του πανιόλο σήμερα; Ίσως κάπως πιο ήρεμη, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει πολλή και σκληρή εργασία σε ένα σύγχρονο αγρόκτημα. Πάρτε για παράδειγμα το Αγρόκτημα Πάρκερ στη Βαϊμέα, στο Μεγάλο Νησί. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση, έχει εκατοντάδες χιλιόμετρα φράχτη και αρκετές χιλιάδες βοοειδή. Υπάρχει πολλή δουλειά για τον πανιόλο, ο οποίος μαζί με το αγαπημένο του άλογο, μετακινεί το κοπάδι από τον έναν βοσκότοπο στον άλλον.

Σήμερα στη Βαϊμέα, αφού γίνει η εργασία της ημέρας, μπορεί να ανταμώσετε μια ομάδα πανιόλος να ξεκουράζονται στο αγαπημένο τους στέκι​—ντυμένοι με τζιν, μπότες και καπέλο καουμπόι, ίσως με ένα χαβανέζικο στεφάνι γύρω από αυτό—​και να ακούν τη χαρακτηριστική μουσική με την παραδοσιακή χαβανέζικη κιθάρα, ή ίσως τραγουδώντας κάποιο παλιό αγαπημένο χαβανέζικο τραγούδι!

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ο Βασιλιάς Καμεχαμέχα Α΄

 [Εικόνα στη σελίδα 18]

Μαρκάρισμα βοοειδών

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Βοοειδή με μακριά κέρατα

[Εικόνα στη σελίδα 18, 19]

Από αριστερά προς τα δεξιά: Άρτσι Κααούα, Έμπεν Λόου και Ίκε Πούρντι

[Ευχαριστίες]

Paniolo Preservation Society/Dr. Billy Bergin

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 16]

Νησιά Χαβάη: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 17]

Parker Ranch/John Russell

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 18]

Parker Ranch/John Russell