Όταν η Παιδική Ηλικία Περνάει Βιαστικά

ΚΑΤΩ από το συννεφιασμένο ουρανό, η μηχανή του μονοκινητήριου αεροπλάνου βρυχιόταν καθώς το μικρό σκάφος ανέπτυσσε ταχύτητα και σηκωνόταν από το διάδρομο τροχοδρόμησης. Επρόκειτο για ένα γεγονός της επικαιρότητας, το οποίο θα προβαλλόταν στις ειδήσεις. Οι κάμερες ήταν στραμμένες εκεί, και οι δημοσιογράφοι, γεμάτοι θαυμασμό και ενθουσιασμό, έκαναν ερωτήσεις και ευνοϊκά σχόλια. Ποιος ήταν στο επίκεντρο όλης αυτής της προσοχής; Δεν ήταν ο μοναδικός διπλωματούχος πιλότος που βρισκόταν μέσα στο αεροπλάνο ούτε και ο μόνος επιβάτης​—ένας ενήλικος άντρας​—αλλά, μάλλον, η κόρη του επιβάτη. Ήταν εφτά χρονών.

Το μικρό κορίτσι επρόκειτο να πιλοτάρει το αεροπλάνο. Σκοπός ήταν να σπάσει κάποιο ρεκόρ και έπρεπε να ακολουθηθεί αυστηρό πρόγραμμα. Τα μέσα ενημέρωσης περίμεναν στον επόμενο σταθμό. Έτσι λοιπόν, παρά το συννεφιασμένο καιρό, οι τρεις τους ανέβηκαν στο σκάφος, και το παιδί κάθησε πάνω σε ένα μαξιλάρι για να μπορεί να βλέπει τον πίνακα με τα όργανα, ενώ τα πόδια του πατούσαν πάνω σε προεκτάσεις για να μπορεί να φτάνει τα πεντάλ που βρίσκονταν στο πάτωμα.

Η πτήση ήταν πολύ σύντομη. Το αεροπλάνο έπεσε σε μια ξαφνική καταιγίδα, άλλαξε πορεία, έχασε τη στήριξή του και συνετρίβη με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι τρεις επιβαίνοντες. Από τα εγκώμια, τα μέσα ενημέρωσης πέρασαν ξαφνικά στην οδύνη. Λίγοι ήταν οι δημοσιογράφοι και οι συντάκτες που αναρωτήθηκαν αν τα μέσα ενημέρωσης είχαν παίξει κάποιον ρόλο σε αυτή την τραγωδία. Πολλοί άρχισαν να διατείνονται ότι κανένα παιδί δεν θα πρέπει να πιλοτάρει αεροπλάνο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες θεσπίστηκαν νόμοι ως συνέπεια αυτού του γεγονότος. Αλλά πίσω από τις συναισθηματικές εκδηλώσεις και τις επιφανειακές λύσεις κρύβονταν βαθύτερα ζητήματα.

 Εκείνη η τραγωδία έκανε μερικούς ανθρώπους να σκεφτούν σοβαρά γύρω από μια σύγχρονη τάση. Σήμερα, τα παιδιά περνούν βιαστικά από την παιδική ηλικία, αναλαμβάνοντας εσπευσμένα καθήκοντα ενηλίκων ενώ είναι πολύ μικρά. Είναι αλήθεια ότι οι συνέπειες δεν είναι πάντα τόσο δραματικές ή τόσο τραγικές. Αλλά μπορούν να είναι βαθιές και μακροχρόνιες. Ας εξετάσουμε μερικούς από τους τρόπους με τους οποίους η παιδική ηλικία μπορεί να περνάει βιαστικά.

Εκπαίδευση σε Γρήγορους Ρυθμούς

Οι γονείς δικαιολογημένα ανυπομονούν να δουν τα παιδιά τους να πετυχαίνουν. Αλλά όταν αυτή η ανυπομονησία γίνεται ανησυχία, οι γονείς ίσως παραφορτώνουν τα παιδιά τους, ασκώντας τους από πολύ νωρίς μεγάλη πίεση. Η διαδικασία συνήθως ξεκινάει αρκετά αθώα. Για παράδειγμα, γίνεται ολοένα και πιο συνηθισμένο να εγγράφουν οι γονείς τα μικρά παιδιά τους σε εξωσχολικές δραστηριότητες​—από αθλήματα μέχρι μαθήματα μουσικής ή μπαλέτου. Συχνά τους προσθέτουν και ιδιαίτερα μαθήματα.

Φυσικά, δεν είναι λάθος να καλλιεργούνται τα ταλέντα ή τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Αλλά μήπως υπάρχει ο κίνδυνος της υπερβολής; Σαφώς υπάρχει όταν μερικά παιδιά φαίνεται ότι υφίστανται σχεδόν τόσες πιέσεις όσες και οι πολυάσχολοι ενήλικοι. Το περιοδικό Τάιμ (Time) τονίζει: «Παιδιά που κάποτε είχαν παιδική ηλικία τώρα έχουν προγράμματα μαθημάτων. Παιδιά που θα έπρεπε να τα κινεί η ασυγκράτητη ενεργητικότητα της νιότης τώρα τα κινεί η προσπάθεια να ανταποκριθούν στον υψηλό σκοπό της σκληρής εργασίας».

Μερικοί γονείς ελπίζουν ότι τα μικρά παιδιά τους ίσως ακολουθήσουν σταδιοδρομία ως παιδιά-θαύματα στον αθλητισμό, στη μουσική ή στην υποκριτική. Προτού ακόμη γεννηθούν τα παιδιά τους, οι γονείς ήδη τα εγγράφουν σε προσχολικά προγράμματα, με την ελπίδα να βελτιώσουν τις προοπτικές τους για επιτυχία. Επιπρόσθετα, μερικές μητέρες εντάσσονται σε «προγεννητικά πανεπιστήμια» τα οποία παρέχουν μουσική εκπαίδευση για μωρά που βρίσκονται ακόμη στη μήτρα. Σκοπός είναι να δώσουν ερεθίσματα στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλό τους.

Σε μερικές χώρες η αξιολόγηση των ικανοτήτων που έχουν τα παιδιά στην ανάγνωση και στα μαθηματικά γίνεται προτού φτάσουν στην ηλικία των έξι χρόνων. Τέτοιες μέθοδοι έχουν κάνει μερικούς να ανησυχούν για ενδεχόμενη συναισθηματική βλάβη. Τι συμβαίνει, για παράδειγμα, σε ένα παιδί που «αποτυγχάνει» στο νηπιαγωγείο; Ο Ντέιβιντ Έλκαϊντ, συγγραφέας του βιβλίου Το Παιδί που Πιέζεται να Μεγαλώσει (The Hurried Child), τονίζει ότι στα σχολεία υπάρχει η τάση να χωρίζουν τα παιδιά σε κατηγορίες βιαστικά και από πολύ νωρίς. Το κάνουν αυτό, σύμφωνα με τον Έλκαϊντ, για λόγους διαχείρισης μάλλον παρά για λόγους που σχετίζονται με την αποτελεσματική διδασκαλία των παιδιών.

Έχει κάποιο τίμημα η πίεση που ασκείται στα παιδιά να γίνουν, ουσιαστικά, ικανοί μικροί ενήλικοι πριν την ώρα τους; Ο Έλκαϊντ ενοχλείται από τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία έχει υιοθετήσει την αντίληψη ότι τα παιδιά πρέπει  να γίνουν ικανά να αναλαμβάνουν βάρη ενηλίκων. Ο ίδιος λέει: «Αυτό αντικατοπτρίζει την τάση που έχουμε να δεχόμαστε τις αυξανόμενες και αμείλικτες πιέσεις που ασκούνται στους νέους σήμερα ως “φυσιολογικές”». Πράγματι, οι αντιλήψεις όσον αφορά το τι είναι φυσιολογικό για τα παιδιά φαίνεται πως αλλάζουν γρήγορα.

Βιασύνη για τη Νίκη

Πολλοί γονείς φαίνεται ότι το θεωρούν φυσιολογικό, ακόμη και ενδεδειγμένο, να διδάσκουν τα παιδιά τους ότι η νίκη είναι το παν​—ιδιαίτερα στον αθλητισμό. Τα Ολυμπιακά μετάλλια είναι κίνητρο για πολλά παιδιά σήμερα. Προκειμένου να απολαύσουν τη δόξα που φέρνει μια νίκη η οποία διαρκεί μερικές μόνο στιγμές και να εξασφαλίσουν άνετη ζωή ως ενήλικοι, μερικά παιδιά πιέζονται να περάσουν βιαστικά ή και να προσπεράσουν την παιδική τους ηλικία.

Σκεφτείτε τις αθλήτριες της γυμναστικής. Ξεκινούν από πολύ μικρή ηλικία με αυστηρά προγράμματα υποβάλλοντας το μικρό τους σώμα σε πολύ μεγάλη καταπόνηση. Επί χρόνια προετοιμάζονται διανοητικά και σωματικά για τους Ολυμπιακούς αγώνες. Φυσικά, μόνο λίγες θα είναι οι νικήτριες. Εκείνες που δεν θα κερδίσουν θα αισθάνονται άραγε ότι το τελικό αποτέλεσμα άξιζε τη θυσία μεγάλου μέρους της νιότης τους; Με τον καιρό, ακόμη και οι νικήτριες μπορεί να αμφιβάλλουν σχετικά με αυτό.

Από συναισθηματική άποψη, αυτά τα μικρά κορίτσια μπορεί να περνούν βιαστικά από την παιδική τους ηλικία εξαιτίας της ανελέητης πίεσης που δημιουργεί η επιθυμία να γίνουν μεγάλα αστέρια στον κόσμο του αθλητισμού. Αλλά από σωματική άποψη η φυσική τους ανάπτυξη μπορεί να παρεμποδίζεται από τέτοια αυστηρή προπόνηση. Σε μερικά κορίτσια, παρακωλύεται η ανάπτυξη των οστών. Οι διαταραχές της διατροφής είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Σε αρκετές περιπτώσεις, καθυστερείται η εμφάνιση της εφηβείας​—ακόμη και για χρόνια. Ωστόσο, πολλά κορίτσια σήμερα αντιμετωπίζουν το αντίθετο πρόβλημα: την πρόωρη έναρξη της εφηβείας.​—Βλέπε το παραπάνω πλαίσιο.

Παιδιά που Έχουν τα Πάντα Εκτός από Παιδική Ηλικία

Αν πιστεύατε τα μέσα ψυχαγωγίας, ίσως να σκεφτόσασταν ότι ιδανική παιδική ηλικία σημαίνει να απολαμβάνει το παιδί όλων των ειδών τις ανέσεις. Μερικοί γονείς εργάζονται υπερβολικά σκληρά για να προμηθεύσουν κάθε δυνατή υλική άνεση στα παιδιά τους, περιλαμβανομένου ενός πλούσιου σπιτιού, απεριόριστης ψυχαγωγίας και ακριβών ρούχων.

Ωστόσο, αρκετά παιδιά που ανατράφηκαν έτσι άρχισαν να πίνουν πολύ και να παίρνουν ναρκωτικά, καθώς και να έχουν μελαγχολική και στασιαστική συμπεριφορά. Γιατί; Πολλά διακατέχονται από έντονη δυσφορία επειδή νιώθουν παραμελημένα. Τα παιδιά χρειάζονται γονείς οι οποίοι να τα αγαπούν και να νοιάζονται για αυτά. Οι γονείς που είναι τόσο πολυάσχολοι ώστε δεν έχουν χρόνο για αυτό ίσως πιστεύουν ότι εργάζονται για να εξασφαλίσουν την ευτυχία των παιδιών τους​—αλλά πιθανότατα κάνουν το αντίθετο.

 Η Δρ Τζούντιθ Παφάζι περιγράφει τους «γονείς που εργάζονται και οι δύο και οι οποίοι ανήκουν σε εύπορες κοινωνικοοικονομικές ομάδες», και λέει ότι αυτοί συχνά «κάνουν τα χατίρια των παιδιών τους επειδή υποσυνείδητα αναγνωρίζουν ότι η από μέρους τους επιδίωξη υλικών πραγμάτων έχει δυσμενή αντίκτυπο στην οικογένεια». Κατά την άποψή της, οι γονείς σε τέτοιες περιπτώσεις προσπαθούν να «εξαγοράσουν την ευθύνη τους ως γονέων».

Συνήθως τα παιδιά πληρώνουν ένα υψηλό τίμημα. Αν και μπορεί να απολαμβάνουν πολλές υλικές ανέσεις, τους λείπουν τα πιο βασικά συστατικά για μια καλή παιδική ηλικία: ο χρόνος και η αγάπη των γονέων τους. Χωρίς καθοδηγία, χωρίς διαπαιδαγώγηση και κατεύθυνση, πολύ σύντομα αντιμετωπίζουν ζητήματα τα οποία απασχολούν τους ενηλίκους, έχοντας προετοιμαστεί λίγο ή και καθόλου. “Να πάρω ναρκωτικά; Να έχω σεξουαλικές σχέσεις; Να καταφεύγω στη βία όταν θυμώνω;” Πιθανότατα θα βρουν μόνα τους τις απαντήσεις, είτε από συνομηλίκους τους είτε από τους χαρακτήρες που παρουσιάζονται στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο. Ως αποτέλεσμα, η παιδική ηλικία συνήθως τερματίζεται απότομα, ακόμη και τραγικά.

Ο Άλλος «Ενήλικος»

Όταν μια οικογένεια με δύο γονείς γίνει ξαφνικά μονογονεϊκή, λόγω θανάτου, χωρισμού ή διαζυγίου, συνήθως τα παιδιά υποφέρουν από συναισθηματική άποψη. Βέβαια, πολλές μονογονεϊκές οικογένειες τα καταφέρνουν καλά. Αλλά σε μερικές περιπτώσεις, τα παιδιά περνούν βιαστικά από την παιδική ηλικία.

Είναι κατανοητό ότι κατά καιρούς ο μεμονωμένος γονέας μπορεί να υποφέρει από μοναξιά. Εξαιτίας αυτού, ωστόσο, μερικοί αφήνουν κάποιο παιδί​—συνήθως το μεγαλύτερο​—να αναλάβει το ρόλο του άλλου «ενηλίκου» στην οικογένεια. Ο γονέας, ενδεχομένως επειδή βρίσκεται σε απόγνωση, ίσως ανοίγει την καρδιά του στο νεαρό γιο ή στην κόρη, φορτώνοντας το παιδί με προβλήματα που δεν είναι έτοιμο να σηκώσει. Συναισθηματικά, μερικοί μεμονωμένοι γονείς στηρίζονται υπερβολικά στο παιδί.

Άλλοι γονείς εγκαταλείπουν τις ευθύνες τους ολοκληρωτικά, αναγκάζοντας το παιδί να αναλάβει το ρόλο του ενηλίκου στην οικογένεια. Η Κάρμεν και η αδελφή της, οι οποίες αναφέρθηκαν νωρίτερα, άφησαν μια τέτοια κατάσταση πίσω τους όταν βγήκαν στο δρόμο. Ενώ ήταν και οι ίδιες παιδιά, τους είχε ανατεθεί ο ρόλος των γονέων για τα μικρότερα αδέλφια τους. Το φορτίο ήταν μεγαλύτερο από αυτό που μπορούσαν να σηκώσουν.

Χωρίς αμφιβολία, το βιαστικό πέρασμα των παιδιών από την παιδική ηλικία είναι επικίνδυνο πράγμα, κάτι που πρέπει να αποφεύγεται αν είναι δυνατόν. Υπάρχουν, όμως, καλά νέα: Οι ενήλικοι μπορούν να κάνουν θετικά βήματα για να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους θα απολαμβάνουν ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Ποια είναι αυτά τα βήματα; Ας εξετάσουμε μερικές απαντήσεις που έχουν δοκιμαστεί από το χρόνο.

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Το Πρόβλημα της Πρόωρης Εφηβείας

Μήπως τα κορίτσια μπαίνουν στην εφηβεία σε μικρότερη ηλικία σήμερα; Μεταξύ των επιστημόνων, οι απαντήσεις διαφέρουν. Μερικοί λένε ότι στα μέσα του 19ου αιώνα, η μέση ηλικία για την αρχή της εφηβείας στα κορίτσια ήταν στα 17, ενώ σήμερα είναι κάτω από τα 13. Σύμφωνα με μια μελέτη που διεξάχθηκε το 1997 ανάμεσα σε 17.000 κορίτσια, περίπου το 15 τοις εκατό των λευκών κοριτσιών και το 50 τοις εκατό των κοριτσιών αφροαμερικανικής καταγωγής στις Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζουν τα πρώτα σημάδια της εφηβείας σε ηλικία οχτώ χρονών! Εντούτοις, μερικοί γιατροί αμφισβητούν αυτά τα συμπεράσματα και προειδοποιούν τους γονείς να μη δέχονται την ιδιαίτερα πρόωρη ανάπτυξη απλώς ως «φυσιολογική».

Όπως και να έχουν τα πράγματα, αυτή η κατάσταση αποτελεί πρόβλημα τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά. Το περιοδικό Τάιμ σχολιάζει: «Ακόμη πιο ανησυχητικές και από τις σωματικές αλλαγές είναι οι πιθανές ψυχολογικές συνέπειες της πρόωρης σεξουαλικής ανάπτυξης σε παιδιά που θα έπρεπε να διαβάζουν παραμύθια με νεράιδες και όχι να προσπαθούν να αποφεύγουν τους άντρες που έχουν ανήθικες βλέψεις. . . . Στο κάτω κάτω, η παιδική ηλικία είναι πολύ σύντομη». Το άρθρο θέτει το εξής ανησυχητικό ερώτημα: «Αν το σώμα τους ωθεί τα νεαρά κορίτσια προς την ενηλικίωση προτού ετοιμαστεί η καρδιά και η διάνοιά τους, τι είναι αυτό που θα χαθεί για πάντα;»

Συνήθως, αυτό που χάνεται είναι η αθωότητα​—λόγω της σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Μια μητέρα δηλώνει ευθέως: «Τα κορίτσια που δείχνουν πιο ώριμα από την ηλικία τους είναι σαν το μέλι [για τη μέλισσα]. Προσελκύουν τα μεγαλύτερα αγόρια». Το τίμημα της πίεσης που δέχονται για να επιδοθούν σε σεξουαλική δραστηριότητα σε μικρή ηλικία είναι υψηλό. Το νεαρό κορίτσι μπορεί να χάσει τον αυτοσεβασμό του, την καθαρή του συνείδηση, ακόμη και τη σωματική και συναισθηματική του υγεία.

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Το παραφορτωμένο πρόγραμμα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Η πίεση που ασκείται στα παιδιά να έχουν πολύ ανταγωνιστικό πνεύμα μπορεί να τους αποστερήσει την ευχαρίστηση που προέρχεται από τα αθλήματα και τα παιχνίδια

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Τα υλικά αποκτήματα δεν υποκαθιστούν τον καλό γονέα