Το Μεγαλείο  της Άμμου

Αν μπει άμμος στα μάτια σας θα αισθανθείτε πόνο, αλλά πόση ανακούφιση νιώθετε όταν την έχετε κάτω από τα πόδια σας! Η άμμος βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στη θάλασσα αλλά αφθονεί και στις κατάξερες ερήμους. Πολλά ζώα τρέπονται σε φυγή όταν εισβάλλει στην περιοχή τους, για άλλα πλάσματα, όμως, είναι το σπίτι τους. Συνήθως θεωρείται ενοχλητική, αλλά χωρίς αυτήν η σύγχρονη ζωή θα ήταν σχεδόν αδύνατη.

Από την παραπάνω περιγραφή, η άμμος φαίνεται να είναι κάτι παράδοξο. Τι ακριβώς είναι, και από πού προέρχεται;

Σκληρό Ξεκίνημα

Η άμμος αποτελείται από σωματίδια ορυκτών, βράχων ή χώματος, ενώ συνηθέστερο συστατικό της είναι ο χαλαζίας. Βουνά τα οποία κάποτε στέκονταν ως συμπαγείς βράχοι τώρα έχουν αποσαθρωθεί και έχουν γίνει άμμος. Πώς συνέβη αυτή η αποσάθρωση;

Η άμμος συνήθως είναι προϊόν της μανίας της θάλασσας. Τα κύματα σφυροκοπούν τα παράκτια βράχια και αυτές οι συγκρούσεις αποκολλούν και αποσπούν τμήματά τους. Πολύ μεγάλα κομμάτια παραδίδονται στις ακατάπαυστες επιθέσεις, πέφτοντας στα αφρισμένα κύματα. Η ταραγμένη θάλασσα λειαίνει τις αιχμηρές άκρες, και έτσι δημιουργούνται λίθοι. Η διαρκής κίνηση βαθμιαία διαβρώνει αυτούς τους λίθους κάνοντάς τους χαλίκια, και αυτά διαλύονται σε ακόμη μικρότερα κομματάκια, τη γνωστή μας άμμο. Μερικές φορές η θάλασσα παρασύρει την άμμο στα βαθιά, αλλά σε πολλές περιοχές, τα κύματα εναποθέτουν την άμμο στην ακτή, αφήνοντας πίσω τους πεντακάθαρες παραλίες.

Όταν ο καιρός είναι κρύος και η θάλασσα τρικυμισμένη, το παγωμένο νερό παγιδεύεται σε βράχους, δημιουργώντας σφήνες πάγου οι οποίες σκίζουν τις πέτρες. Ο τεμαχισμός συνεχίζεται, και έτσι μεγάλες βραχώδεις επιφάνειες μετατρέπονται σε ολοένα και μικρότερα κομμάτια, τα οποία τελικά γίνονται άμμος.

Ο άνεμος παίζει επίσης κάποιον ρόλο, σηκώνοντας κόκκους άμμου και ρίχνοντάς τους πάνω σε βράχους. Η τριβή δημιουργεί περισσότερη άμμο. Στρώματα βράχων πάχους εκατοντάδων μέτρων υποκύπτουν μπροστά σε αυτή τη φυσική μορφή αμμοβολής. Στο μεταξύ, ο άνεμος διασκορπίζει την άμμο που δημιουργείται, απλώνοντάς την σαν χαλί στο έδαφος της ερήμου.

Στο πέρασμα των χιλιετηρίδων, αυτές οι διαδικασίες απόξεσης έχουν δημιουργήσει αμέτρητους τόνους άμμου. Για πολλούς θα ήταν αρκετό να αποτελεί η άμμος απλώς ένα καλό υπόστρωμα για να πατάνε στην παραλία. Αλλά η αξία της άμμου ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της ακτής, όπως θα δούμε.

Μικροσκοπικοί Κόκκοι, Τεράστια Οφέλη

Σε μεγάλο βαθμό, το φαγητό και το ποτό μας εξαρτώνται από την άμμο. Γιατί; Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο όλες οι τροφές μας προέρχονται από τη βλάστηση της γης. Η άμμος και τα λεπτόκοκκα συγγενικά της υλικά, η λάσπη και ο άργιλος, παρέχουν μεταλλικά στοιχεία αναγκαία για τα φυτά. Επίσης, η άμμος στο έδαφος συμβάλλει στην κυκλοφορία του αέρα και του νερού. Έτσι λοιπόν, οι ρίζες των φυτών μπορούν εύκολα να απορροφήσουν τα θρεπτικά στοιχεία. Αλλά τι ρόλο παίζει η άμμος στην ικανοποίηση της δίψας μας;

Αν γεμίσετε μια κανάτα ενός λίτρου με στεγνή άμμο, μπορείτε να προσθέσετε 300 χιλιοστόλιτρα νερό στην ίδια κανάτα χωρίς να  υπερχειλίσει. Αυτό συμβαίνει επειδή η άμμος είναι πορώδης​—που σημαίνει ότι ανάμεσα στους κόκκους της υπάρχει αρκετό κενό. Μάλιστα, υπάρχουν αμμώδεις «κανάτες νερού» τόσο τεράστιες ώστε προμηθεύουν σε μεγάλες πόλεις το ζωογόνο τους υγρό. Ποιες είναι αυτές;

Γεωλογικοί σχηματισμοί, οι οποίοι ονομάζονται υδροφόρα στρώματα, βρίσκονται κάτω από μεγάλο μέρος της επιφάνειας της γης. Αποτελούμενα από απέραντες στοιβάδες άμμου και άλλων ορυκτών με πορώδη σύνθεση, αυτά τα στρώματα περιέχουν νερό το οποίο αποστραγγίζεται πιθανότατα επί χιλιάδες χρόνια. Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι αυτές οι αθέατες «κανάτες νερού» συγκρατούν 40 φορές περισσότερο πόσιμο νερό από ό,τι όλες οι λίμνες και τα ποτάμια της γης. Οι πηγές αντλούν από τα υδροφόρα στρώματα το πολύτιμο υγρό τους, το οποίο διατηρεί στη ζωή εκατομμύρια ανθρώπους.

Άμμος Μπροστά στα Μάτια Σας

Ίσως να περπατάτε πάνω στην άμμο καθημερινά χωρίς να έχετε πάει ποτέ στην παραλία. Είναι στρωμένοι οι δρόμοι ή τα πεζοδρόμια στην πόλη σας με τσιμέντο; Σε μερικές περιπτώσεις, η άμμος αποτελεί το ένα τέταρτο αυτού του γνωστού οικοδομικού υλικού. Εκατοντάδες εκατομμύρια τόνοι άμμου καταναλώνονται κάθε χρόνο ως κατασκευαστική ύλη​—τόσο μεγάλες ποσότητες ώστε σε μερικές περιοχές εμφανίζεται έλλειψη άμμου.

Ενώ η άμμος βρίσκεται συνήθως κάτω από τα πόδια σας, μια άλλη μορφή της ίσως να υπάρχει ακριβώς μπροστά στα μάτια σας. Η οθόνη του κομπιούτερ σας πιθανότατα είναι κατασκευασμένη από άμμο, όπως επίσης και οι φακοί που έχουν τα τηλεσκόπια τα οποία βρίσκονται στις βουνοκορφές αλλά και τα επιτραπέζια μικροσκόπια. Το ίδιο ισχύει για τα κρυστάλλινα βάζα και για τον καθρέφτη του μπάνιου σας. Όλα αυτά τα αντικείμενα προέρχονται από γυαλί, και η άμμος αποτελεί το πενήντα και πλέον τοις εκατό της πρώτης ύλης η οποία χρησιμοποιείται στην υαλουργία. Πώς χρησιμοποιείται η άμμος στην υαλουργία;

Άμμος και άλλα συστατικά αναμειγνύονται και έπειτα λιώνουν σε θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 1.400 βαθμούς Κελσίου. Το παχύρρευστο υγρό που προκύπτει μπορεί να περιστραφεί, να εμφυσηθεί, να λυγίσει και να τεντωθεί παίρνοντας σχεδόν οποιαδήποτε μορφή. Ίνες γυαλιού πλέκονται ακόμη και σε υφάσματα. Ωστόσο, όπου και αν χρησιμοποιείται​—στη διακόσμηση, στη βιομηχανία, για τη διάθλαση ή την αντανάκλαση του φωτός—​το λείο, διαφανές γυαλί προέρχεται από τον αδιαφανή κόκκο της άμμου.

Η Άμμος σε Κίνηση

Φανταστείτε έναν λόφο ύψους 75 μέτρων ο οποίος κινείται. Αυτό συμβαίνει όταν σωροί άμμου, οι οποίοι ονομάζονται θίνες, μετακινούνται ωθούμενοι από τον άνεμο. Σε μερικές περιοχές της Σαχάρας, οι θίνες φαίνεται ότι επεκτείνουν τις κυματιστές πτυχώσεις τους ασταμάτητα.

Όταν οι άνθρωποι εγκαθίστανται κοντά στις θίνες, αυτές μπορεί να τους κάνουν κάποια ανεπιθύμητη επίσκεψη. Πράγματι, άμμος που μετακινείται έχει φράξει εθνικές οδούς, έχει καταπιεί σπίτια και έχει θάψει ολόκληρες πόλεις.

Βρίθει από Ζωή

Όσο και αν φαίνεται ότι δεν έχει ζωή, η άμμος φιλοξενεί πολλά πλάσματα. Αλεπούδες, φίδια και σκορπιοί τρυπώνουν στην άμμο της ερήμου στη διάρκεια της μέρας. Τις ζεστές ώρες κοιμούνται και τη νύχτα βγαίνουν έξω για να κυνηγήσουν την τροφή τους. Κατά μήκος της Ακτής των Σκελετών στη Ναμίμπια της νοτιοδυτικής Αφρικής, ελέφαντες περιφέρονται στις αχανείς θίνες. Φαίνεται πως διασκεδάζουν στις απότομες, αμμώδεις πλαγιές, κάνοντας τσουλήθρα και σέρνοντας τα πίσω πόδια τους. Το «πλοίο της ερήμου», γνωστό και ως καμήλα, ταξιδεύει στις «θάλασσες» άμμου της Ασίας και της Αφρικής.

Μερικά ζώα βγαίνουν από τη θάλασσα για να χρησιμοποιήσουν την άμμο. Όταν σημάνουν τα βιολογικά τους ρολόγια, οι βασιλικοί κάβουρες, οι θαλάσσιες χελώνες και κάποια είδη του μικρού ψαριού αθερίνα αφήνουν το κύμα να τα βγάλει στην ακτή. Εκεί γεννούν τα αβγά τους για να επωαστούν στην απαλή άμμο.

Για ορισμένα λουλούδια, μια θίνα είναι τόσο άνετη όσο μια ζαρντινιέρα. Κάποια είδη των φυτών κακίλη, λάθυρος και ιπομοία ευδοκιμούν στην άμμο ορθώνοντας μάλιστα το ανάστημά τους μέσα από κάποια θίνα που τα έθαψε. Οι μακριές ρίζες τους αντλούν νερό και θρεπτικά συστατικά για να θρέψουν τα λεπτεπίλεπτα άνθη τους​—χρωματιστές πινελιές στο μονότονο φόντο της άμμου.

Είναι γεγονός ότι η άμμος ίσως σας εκνευρίζει όταν μπαίνει στα παπούτσια σας καθώς κάνετε περίπατο κοντά στην ακτή. Αλλά μην ταράζεστε. Η αλήθεια είναι ότι εξαρτόμαστε από αυτούς τους ταπεινούς κόκκους άμμου! Εξάλλου, η άμμος είναι μια ακόμη απόδειξη της σοφίας του Δημιουργού, του Ιεχωβά Θεού.​—Ψαλμός 104:24.

 [Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 18, 19]

Η Γοητεία της Άμμου

Η άμμος εμφανίζεται σε ποικιλία χρωμάτων. Σε διάφορες χώρες μπορείτε να βρείτε άμμο κατάμαυρη, ολόλευκη, μοβ, γκρίζα, κόκκινη, πορτοκαλί, κίτρινη καθώς και σε πολλές ενδιάμεσες αποχρώσεις. Μερικά είδη άμμου περιλαμβάνουν μείγμα κονιορτοποιημένων κοχυλιών. Το εύρος των χρωμάτων και της υφής της άμμου γοητεύει μερικούς τόσο πολύ ώστε τη συλλέγουν. Πολλοί την ανταλλάσσουν, ταξιδεύουν για αυτήν και μαζεύουν δείγματα σε μικρά γυάλινα μπουκάλια για να εμπλουτίσουν τη συλλογή τους. Αυτοαποκαλούνται «φίλοι της άμμου».

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από Serge tkint

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Η Έρημος Ναμίμπ, Ναμίμπια

[Εικόνες στη σελίδα 16]

Ανάμεσα στις δυνάμεις που δημιουργούν την άμμο κομματιάζοντας τα βράχια είναι τα ορμητικά και αφρισμένα κύματα καθώς και ο άνεμος

[Εικόνες στη σελίδα 17]

Η άμμος φιλοξενεί έντομα, λουλούδια, αλεπούδες και καμήλες

[Ευχαριστίες]

Αλεπούδες: Hai-Bar, Yotvata, Israel

[Εικόνες στη σελίδα 18]

Η άμμος αποτελεί βασικό συστατικό του γυαλιού και του τσιμέντου

[Ευχαριστίες]

Υαλουργοί: Προσφορά από The Corning Museum of Glass

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Το ύψος των θινών μπορεί να φτάσει τα εκατοντάδες μέτρα