«Ποτέ Δεν Βρέχει στη Λίμα;»

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΟ ΠΕΡΟΥ

Αν πάτε στο Περού, είναι πολύ πιθανό να ακούσετε κάποιον να λέει: «Ποτέ δεν βρέχει στη Λίμα»​—την πρωτεύουσα της χώρας. Τρέμοντας στον παγωμένο, υγρό αέρα, ίσως αναρωτηθείτε αν αυτό είναι πράγματι αλήθεια.

Η ΛΙΜΑ βρίσκεται στη μεγάλη έρημο που απλώνεται κατά μήκος της ακτής του Ειρηνικού στη Νότια Αμερική​—μια περιοχή με ένα από τα πιο ασυνήθιστα κλίματα στον κόσμο. Αυτή η άνυδρη λωρίδα γης εκτείνεται από την έρημο Σετσούρα στο μακρινό βορρά του Περού ως την έρημο Ατακάμα στη βόρεια Χιλή.

Η παράκτια έρημος βρίσκεται ανάμεσα στις βραχώδεις Άνδεις και στα γαλανά νερά του Ειρηνικού Ωκεανού. Από μακριά, φαίνεται σαν να μην υπάρχει τίποτα κατά μήκος της ακτής παρά μόνο γυμνοί, απότομοι λόφοι από πέτρα και άμμο σε κάθε απόχρωση του μπεζ και του καφέ που μπορεί να φανταστεί κανείς. Λόγω της διάβρωσης, πολλές λοφοπλαγιές έχουν καλυφτεί από αποκολλημένες καφετιές πέτρες. Αυτές σταδιακά κατηφορίζουν προς τη θάλασσα, μετακινούμενες κατά καιρούς από τις συχνές σεισμικές δονήσεις που σημειώνονται εκεί.

Όταν οι πέτρες φτάσουν στην ακτή, τα αφρισμένα κύματα του Ειρηνικού τις σφυροκοπούν κάνοντάς τες σιγά σιγά άμμο, την οποία ο άνεμος μετατρέπει σε θίνες με σχήμα ημισελήνου. Σε ορισμένα σημεία αυτής της τεράστιας ερήμου, δεν έχει καταγραφεί καμία βροχή μέσα σε 20 χρόνια, πράγμα που καθιστά αυτή την περιοχή μια από τις πιο άνυδρες της γης. Τι είναι, όμως, εκείνο που κάνει αυτόν τον τόπο τόσο άνυδρο;

Η «Ομπρέλα» των Άνδεων

Η απάντηση σχετίζεται με τους αληγείς ανέμους, οι οποίοι πνέουν από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Όταν συναντούν τις ψηλές, πριονωτές κορυφογραμμές των Άνδεων, οι άνεμοι ανεβαίνουν προς τα επάνω. Καθώς ανυψώνονται για να περάσουν πάνω από τις Άνδεις, οι άνεμοι ψύχονται, κάτι που προκαλεί τη συμπύκνωση της υγρασίας που μεταφέρουν, η οποία πέφτει με τη μορφή βροχής και χιονιού, κυρίως στην ανατολική πλευρά της οροσειράς. Με αυτόν τον τρόπο, τα βουνά σχηματίζουν μια «ομπρέλα» που εμποδίζει τη βροχή να φτάνει στη δυτική πλευρά.

Επιπλέον, ούτε το ψυχρό θαλάσσιο Ρεύμα του Περού, ή αλλιώς Ρεύμα Χούμπολτ, που κατευθύνεται προς τα βόρεια από την Ανταρκτική ούτε ο άνεμος που φυσάει από το Νότιο Ειρηνικό φέρνει πολλή υγρασία. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν στη δημιουργία μιας υπερβολικά άνυδρης, αν και όχι ζεστής, ερήμου. Το αξιοπερίεργο είναι ότι, παρ’ όλο που οι βροχές σπανίζουν, η υγρασία του αέρα  είναι πολύ μεγάλη, ιδιαίτερα στη διάρκεια του περουβιανού χειμώνα, από το Μάιο ως το Νοέμβριο. Από πού έρχεται όλη αυτή η υγρασία;

Η Γκαρούα

Το χειμώνα ένα στρώμα από χαμηλά σύννεφα απλώνεται πάνω από την ακτή, και μια βαριά ομίχλη, την οποία οι Περουβιανοί αποκαλούν γκαρούα, έρχεται από τον Ειρηνικό Ωκεανό. Αυτή την εποχή του χρόνου, μπορεί να περάσουν μήνες χωρίς να φανεί ήλιος, και ως αποτέλεσμα το κλίμα της περιοχής γίνεται ψυχρό​—σύμφωνα με μερικούς, καταθλιπτικό. Αν και η περιοχή βρίσκεται στην τροπική ζώνη, η μέση χειμερινή θερμοκρασία στη Λίμα κυμαίνεται από 16 ως 18 βαθμούς Κελσίου. Το χειμώνα, η σχετική υγρασία μπορεί να φτάσει στο 95 τοις εκατό χωρίς να βρέξει, και οι κάτοικοι της Λίμα, οι Λιμένιος, που έχουν συνηθίσει σε αυτό, ντύνονται καλά για να προστατευτούν από το υγρό, διαπεραστικό κρύο. a

Το ψιλόβροχο του χειμώνα είναι αρκετό για να υγράνει τους δρόμους της Λίμα καθώς επίσης να ξυπνήσει από το λήθαργο τα φυτά της ερήμου στους ψηλούς παράκτιους λόφους. Τα μεγάλα κοπάδια αιγοπροβάτων και βοοειδών επωφελούνται από τα πλούσια βοσκοτόπια που δημιουργούνται. Επιπλέον, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, μερικές πόλεις στην έρημο χρησιμοποιούν συλλέκτες ομίχλης​—μεγάλα δίχτυα πολυπροπυλένιου πάνω στα οποία συμπυκνώνεται η ομίχλη—​για να μαζεύουν πόσιμο νερό από τα χαμηλά, φορτωμένα ομίχλη, σύννεφα με το οποίο επίσης ποτίζουν κήπους.

Ωστόσο, η υγρασία από την ομίχλη και τα σύννεφα δεν είναι αρκετή για να υπάρχει φυσική βλάστηση όλο το χρόνο. Το σύνολο των βροχοπτώσεων στη Λίμα σπάνια ξεπερνάει τα 50 χιλιοστά το χρόνο και προέρχεται κυρίως από τη συμπύκνωση της γκαρούα. Ως αποτέλεσμα, τα μόνα πράσινα φυτά που ευδοκιμούν στην παράκτια έρημο είναι εκείνα τα οποία ποτίζονται από τα μικρά ποτάμια  που μεταφέρουν ζωογόνο νερό από μεγάλο ύψος, από τις χιονοσκέπαστες Άνδεις. Κοιτώντας από ψηλά, οι μικρές κοιλάδες των ποταμών μοιάζουν με πράσινες κορδέλες απλωμένες στην έρημο.

Ζώντας Χωρίς Βροχή

Για να επιβιώσουν σε ένα τέτοιο ξηρό κλίμα, οι αρχαίοι παράκτιοι πολιτισμοί του Περού​—όπως οι Τσιμού και οι Μοτσίκα—​ανέπτυξαν περίπλοκα συστήματα άρδευσης. Όπως και στην αρχαία Αίγυπτο, αυτά τα εκτεταμένα γεωργικά έργα κάλυψαν τις ανάγκες πολύ οργανωμένων πολιτισμών. Οι αρχαίοι Περουβιανοί οικοδόμησαν καλοσχεδιασμένες πόλεις, με πυραμοειδείς ναούς, μεγάλα τείχη και υδροταμιευτήρες, χρησιμοποιώντας πλίθους. Λόγω της σπανιότητας της βροχής, αυτά τα ερείπια έχουν διατηρηθεί σε καλή κατάσταση, παρέχοντας έτσι στους αρχαιολόγους μια καλή εικόνα της προκολομβιανής ζωής στο Περού. Σήμερα, πολλοί  παράκτιοι οικισμοί εξακολουθούν να βασίζονται σε αποκαταστημένα υδραγωγεία και κανάλια τα οποία αρχικά χτίστηκαν πριν από χιλιάδες χρόνια.

Όπως διαπίστωσαν οι πρώτοι κάτοικοι της ερήμου, το έδαφός της είναι πολύ εύφορο όπου υπάρχει νερό. Τα σύγχρονα παράκτια αρδευτικά έργα του Περού παρέχουν το νερό που χρειάζεται για να καλλιεργούνται ποικίλα είδη, όπως βαμβάκι, ρύζι, καλαμπόκι, ζαχαροκάλαμο, σταφύλια, ελιές και σπαράγγια, καθώς και άλλα φυτά και φρούτα. Σήμερα, οι μισοί και πλέον από τους περίπου 27 εκατομμύρια κατοίκους του Περού ζουν κατά μήκος αυτής της στενής παράκτιας λωρίδας.

Όταν Τελικά Βρέχει

Μερικές φορές, ωστόσο, πέφτει βροχή σε κάποια τμήματα της ερήμου, περιλαμβανομένης και της Λίμα. Κάθε λίγα χρόνια, το ψυχρό Ρεύμα του Περού δίνει τη θέση του σε θερμότερα νερά τα οποία έρχονται από το δυτικό Ειρηνικό. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως Ελ Νίνιο, σηματοδοτεί την άμεση άφιξη της βροχής. Ιδιαίτερα ισχυρά φαινόμενα Ελ Νίνιο εμφανίστηκαν το 1925, το 1983 και το 1997/1998. Όπως μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς, οι κάτοικοι της ερήμου, οι οποίοι δεν είναι καθόλου συνηθισμένοι στη βροχή, δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι για τις καταρρακτώδεις βροχές και τις επακόλουθες πλημμύρες.

Μια τέτοια πλημμύρα έπληξε την πόλη Ίκα του Περού το 1998. Ο ποταμός Ίκα κατέκλυσε μεγάλες περιοχές της πόλης, και τα πλιθόκτιστα σπίτια διαλύθηκαν. Άλλα τμήματα της ερήμου ωφελήθηκαν—απορρόφησαν την υγρασία και έγιναν πλούσια βοσκοτόπια. Το τελευταίο Ελ Νίνιο μετέτρεψε μεγάλο μέρος της ερήμου Σετσούρα σε καταπράσινο κήπο στολισμένο με όμορφα άνθη, θυμίζοντάς μας την υπόσχεση του Θεού ότι μια μέρα “η έρημος θα ανθίσει σαν το σαφράνι”. (Ησαΐας 35:1) Οι δυνατές βροχές δημιούργησαν επίσης μια τεράστια λίμνη στην έρημο​—με υπολογιζόμενο μήκος 300 χιλιόμετρα και πλάτος 40 χιλιόμετρα—​στην οποία οι εφημερίδες έδωσαν το παρωνύμιο Λα Νίνια.

Η εκτεταμένη παράκτια έρημος του Περού ασφαλώς προσθέτει στη μεγάλη ποικιλία των φυσικών θαυμάτων του πλανήτη μας. Αν και εδώ βρέχει σπάνια, με πότισμα και κατάλληλη χρήση του πολύτιμου νερού, αυτή η άνυδρη γη έχει γίνει ένας ευχάριστος τόπος κατοικίας για εκατομμύρια ανθρώπους.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 27]

Πλούτος από Απόβλητα

Επί χιλιάδες χρόνια, οι κρύες, πλούσιες σε θρεπτικά στοιχεία θάλασσες στα ανοιχτά της δυτικής ακτής του Περού προσφέρουν τροφή​—ως επί το πλείστον σαρδέλες και γαύρους—​σε εκατομμύρια θαλασσοπούλια. Εφόσον οι βροχοπτώσεις είναι λίγες στην περιοχή, στο πέρασμα των ετών οι απεκκρίσεις των πουλιών συσσωρεύτηκαν στα παράκτια νησιά σε τεράστιες στοίβες​—μερικές φορές πάνω από 30 μέτρα ψηλές! Προτού φτάσουν οι Ισπανοί, διαπιστώθηκε ότι αυτές οι απεκκρίσεις, οι οποίες ονομάζονται γκουανό από την αντίστοιχη λέξη της γλώσσας των Ινδιάνων Κέτσουα, ήταν άριστο λίπασμα. Το τελευταίο μισό του 19ου αιώνα, το γκουανό έγινε πολύ επιτυχημένο εξαγώγιμο προϊόν για το Περού, μέχρις ότου αντικαταστάθηκε στην παγκόσμια αγορά από χημικά λιπάσματα. Στο μεταξύ, τα παλιά αποθέματα είχαν εξαντληθεί. Σήμερα, οι διαθέσιμες ποσότητες περιορίζονται κυρίως στην τρέχουσα παραγωγή των πουλιών.

[Χάρτης στη σελίδα 24]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Λίμα

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Η ακτογραμμή του Ειρηνικού νότια της Λίμα

[Ευχαριστίες]

© Yann Arthus-Bertrand/CORBIS

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Η έρημος Σετσούρα κατά μήκος της περουβιανής ακτής

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Συλλέκτες ομίχλης, Μεχία, Περού

Αυθεντικά κανάλια των Ίνκα εξακολουθούν να λειτουργούν στο Ογιανταϊτάμπο του Περού

[Ευχαριστίες]

© Jeremy Horner/CORBIS· ένθετο: Ευγενής παραχώρηση ιδρύματος FogQuest· www.fogquest.org

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Οι καταρρακτώδεις βροχές, που αποδίδονται στο καιρικό φαινόμενο Ελ Νίνιο, προκάλεσαν μεγάλες πλημμύρες στην πόλη Ίκα του Περού στις 30 Ιανουαρίου 1998

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία AP/Martin Mejia