Το Ατμόλουτρο​—Στο Παρελθόν και στο Παρόν

ΤΟ ΑΤΜΟΛΟΥΤΡΟ αποτελεί πηγή απόλαυσης σε διάφορους πολιτισμούς εδώ και αιώνες. Μερικά από τα πολλά είδη ατμόλουτρου είναι το ινίπι των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής, το μπάνια των Ρώσων, το χαμάμ των Τούρκων και το μουσιμπουρό των Ιαπώνων.

Υπήρχαν επίσης και τα λουτρά της αρχαίας Ρώμης, τα οποία περιείχαν μια ζεστή αίθουσα και μια αίθουσα ατμού. Μεταξύ των πιο όμορφων και πολυτελών λουτρών της αρχαίας Ρώμης που έχουν ανασκαφτεί συγκαταλέγονται τα λουτρά του Καρακάλλα. Αυτά είχαν εμβαδόν 113 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα περίπου και μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ταυτόχρονα 1.600 λουόμενους.

Σας προσκαλούμε να εξετάσετε δύο είδη ατμόλουτρου που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα. Το ένα είναι το τεμασκάλ του Μεξικού. Το άλλο είναι η φινλανδική σάουνα, και αφού διαβάσετε σχετικά με αυτήν, το πιο πιθανό είναι ότι θα θέλετε να τη δοκιμάσετε!

Το Τεμασκάλ

Το τεμασκάλ της προϊσπανικής περιόδου του Μεξικού το χρησιμοποιούσαν οι Αζτέκοι, οι Ζαποτέκοι, οι Μιστέκοι και οι Μάγια για θεραπευτικούς και εξαγνιστικούς σκοπούς​—ιεροτελεστίες ενηλικίωσης, γέννησης, ταφής κάποιου συγγενή και άλλες τελετές αυτών των φυλών. Το τεμασκάλ προέρχεται από τη λέξη τεμάσκαλι της γλώσσας νάχουατλ, η οποία σημαίνει το «σπίτι του λουτρού». Το τεμασκάλ ήταν ένα ορθογώνιο ή κυκλικό οικοδόμημα από τούβλα που είχε θολωτή οροφή. Μέσα σε αυτό θέρμαιναν ηφαιστειογενείς πέτρες, και ο ατμός παραγόταν από αφεψήματα βοτάνων, όπως δεντρολίβανο ή ευκάλυπτος, που τα έχυναν πάνω στις πέτρες. Τα σώματα των λουόμενων τα χτυπούσαν απαλά με διάφορα τελετουργικά ή θεραπευτικά φυτά  και ύστερα τα ράντιζαν με κρύο νερό ολοκληρώνοντας έτσι την τελετή.

Οι Ισπανοί μοναχοί πολέμησαν αυτό το έθιμο κατά την περίοδο της αντιβασιλείας, επειδή θεωρούσαν ανάρμοστη την κοινή χρήση των λουτρών και από τα δύο φύλα. Εντούτοις, το τεμασκάλ επέζησε και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε ορισμένα μέρη του Μεξικού, κυρίως για σωματικό καθαρισμό, για ανακούφιση από τις ασθένειες ή για ανάρρωση μετά τον τοκετό. Ωστόσο, παρουσιάζεται αυξημένο ενδιαφέρον για την αναβίωση των παραδοσιακών θρησκευτικών χαρακτηριστικών του τεμασκάλ ως μέρους της εθνικής κληρονομιάς.

Η Φινλανδική Σάουνα

Ενδεχομένως, το γνωστότερο είδος ατμόλουτρου είναι η φινλανδική σάουνα. Στην πραγματικότητα, η λέξη «σάουνα» είναι φινλανδική. Η σάουνα υπάρχει εδώ και 2.000 χρόνια περίπου, και στην αρχαιότερη μορφή της αποτελούνταν από έναν λάκκο με μια φωτιά στο κέντρο, ή στην άκρη, πάνω στον οποίο τοποθετούνταν κάποιο πρόχειρο σκέπαστρο. Στις αρχές του 12ου αιώνα Κ.Χ., εμφανίστηκαν σάουνες με τη μορφή εξωτερικού θαλάμου.

Στη σύγχρονη Φινλανδία το μέσο σπίτι έχει σάουνα με ξύλινα τοιχώματα η οποία θερμαίνεται με ηλεκτρισμό ή με καυσόξυλα. Οι σάουνες που θερμαίνονται με καυσόξυλα εξακολουθούν να συνηθίζονται πολύ σε θαλάμους και σε αγροτικές περιοχές. Ανεξάρτητα από το αν η θερμότητα παράγεται μέσω ηλεκτρισμού ή μέσω της καύσης ξύλων, η εστία καλύπτεται από πέτρες. Στη συνέχεια, οι λουόμενοι αυξάνουν την υγρασία ρίχνοντας νερό με μια κουτάλα πάνω στις ζεστές πέτρες. Μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στη φινλανδική σάουνα και στα ρωμαϊκά ή στα τουρκικά λουτρά είναι ότι οι περισσότερες σάουνες έχουν ξύλινη επένδυση και εξοπλισμό. Επειδή το ξύλο είναι κακός αγωγός της θερμότητας, η θερμοκρασία της σάουνας μπορεί να είναι πολύ υψηλή χωρίς να καίγονται οι λουόμενοι από τους πάγκους, τις μπάρες ή τα τοιχώματα.

Η σάουνα έχει ενσωματωθεί τόσο πολύ στη φινλανδική κουλτούρα ώστε υπάρχει 1 σάουνα για κάθε 3 Φινλανδούς, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς. Οι περισσότεροι Φινλανδοί κάνουν σάουνα μια φορά την εβδομάδα. Κατά τις καλοκαιρινές τους διακοπές, συνήθως κοντά σε λίμνη, πολλοί κάνουν σάουνα σχεδόν κάθε ημέρα! Συχνά οι λουόμενοι εναλλάσσουν την καυτή σάουνα με το κολύμπι στα δροσερά νερά της λίμνης. Για όσους απολαμβάνουν αυτή την «τελετουργία» των εναλλαγών καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, υπάρχουν πάρα πολλές σάουνες που βρίσκονται κοντά σε παγωμένα νερά, όπου διατηρούνται ανοιχτές τρύπες στον πάγο για γρήγορες βουτιές.

Το Ατμόλουτρο Είναι Ευεργετικό για την Υγεία

Οι Φινλανδοί είναι από παλιά υπέρμαχοι της σάουνας λόγω της ευεργετικής επίδρασής της στην υγεία. Μια φινλανδική παροιμία λέει: «Η σάουνα είναι το γιατρικό του φτωχού». Πράγματι, η σάουνα, εκτός από χώρος για λουτρό, χρησιμοποιούνταν σαν ένα είδος νοσοκομειακού και μαιευτικού θαλάμου μέχρι το 19ο αιώνα.

Ένα συνηθισμένο λουτρό στη σάουνα διαρκεί περίπου 10 ως 15 λεπτά, σε θερμοκρασία 80-100 βαθμών Κελσίου. Σε πολλούς λουόμενους αρέσει να επαναλαμβάνουν τη διαδικασία, αναπαυόμενοι ή κάνοντας ντους ενδιάμεσα. Λόγω της επίδρασης της θερμότητας, αυξάνεται η κυκλοφορία του αίματος, ανοίγουν οι πόροι και αποβάλλονται διάφορες άχρηστες ουσίες όπως το γαλακτικό οξύ, με αποτέλεσμα τον καθαρισμό και την αποτοξίνωση. Πολλοί κάνουν σάουνα για να καταπραΰνουν τους πόνους από τη σωματική άσκηση και να ανακουφιστούν από αλλεργίες, κρυολογήματα και αρθριτικούς πόνους. Αν και οι απόψεις διαφέρουν όσον αφορά αυτά τα οφέλη για την υγεία, οι οπαδοί της σάουνας λένε ότι τους δημιουργεί ένα αίσθημα ευεξίας, τους κάνει να νιώθουν ανάλαφροι και καθαροί. Μερικοί απολαμβάνουν τη σάουνα στο τέλος της ημέρας λόγω των χαλαρωτικών της ιδιοτήτων. Άλλοι θεωρούν ότι η εναλλαγή θερμού-ψυχρού τούς αναζωογονεί, και γι’ αυτό την προτιμούν στη διάρκεια της ημέρας. a

Οι σάουνες γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλείς παγκοσμίως, ιδιαίτερα σε ξενοδοχεία και σε αθλητικές εγκαταστάσεις. Προσοχή όμως: Δυστυχώς, σε μερικές χώρες ο όρος «σάουνα» χρησιμοποιείται αναφερόμενος σε ορισμένα είδη οίκων ανοχής. Επομένως, βεβαιωθείτε ότι η σάουνα την οποία επισκέπτεστε είναι πραγματική και χρησιμοποιείται αξιοπρεπώς.

Σε ορισμένα μέρη οι σάουνες δεν χρησιμοποιούνται σωστά. Για παράδειγμα, αν μια εστία δεν έχει αρκετές πέτρες και ρίξετε νερό, τότε αυτό θα εξατμιστεί ταχύτατα και μπορεί να νιώσετε δυσφορία. Επιπρόσθετα, το νερό μπορεί να διαρρεύσει στη φωτιά ή στις ηλεκτρικές αντιστάσεις, προκαλώντας έτσι ζημιά στην εστία. Επομένως, να βεβαιώνεστε πάντοτε ότι ακολουθούνται οι οδηγίες του κατασκευαστή και ότι η σάουνα διατηρείται καθαρή και έχει κατάλληλο εξαερισμό. Αν έχετε πρόσβαση σε κάποια σάουνα όπου τηρούνται αυτές οι προδιαγραφές, πιθανότατα θα θελήσετε να δοκιμάσετε αυτό το αρχαίο, αλλά και σύγχρονο, είδος λουτρού.

[Υποσημείωση]

 [Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 23]

Συμβουλές για να Κάνετε Σάουνα

● Να αποφεύγετε το αλκοόλ και το βαρύ φαγητό πριν κάνετε σάουνα.

● Να αρχίζετε με ένα ντους.

● Να κάθεστε πάνω σε πετσέτα.

● Να θυμάστε ότι όσο χαμηλότερος είναι ο πάγκος τόσο δροσερότερη είναι η θερμοκρασία.

● Να ρυθμίζετε την υγρασία ρίχνοντας μικρές ποσότητες νερού στις πέτρες της εστίας.

● Να μην επιδίδεστε σε αναμετρήσεις στις οποίες οι λουόμενοι προκαλούν ο ένας τον άλλον προκειμένου να αντέξουν σε υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες ή για επικίνδυνα μεγάλα διαστήματα.

● Να ολοκληρώνετε με ένα δροσερό ντους.

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Τα λουτρά του Καρακάλλα στη Ρώμη

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από James Grout/Soprintendenza Archeologica di Roma

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Ατμόλουτρο «τεμασκάλ»