Αγία Πετρούπολη—“Παράθυρο της Ρωσίας στην Ευρώπη”

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

«Σε αγαπώ, έργο των χεριών του Πέτρου! / Αγαπώ την αυστηρή, συμμετρική μορφή σου. / Τα ήσυχα και βασιλικά νερά του Νέβα κυλούν / Ανάμεσα στις γρανιτένιες προκυμαίες της».​—ΑΛΕΞΑΝΤΡ ΣΕΡΓΚΕΓΙΕΒΙΤΣ ΠΟΥΣΚΙΝ.

ΤΟ ΞΑΚΟΥΣΤΟ ποίημα του Πούσκιν για την Αγία Πετρούπολη, απόσπασμα του οποίου παρατίθεται εδώ, στρέφει την προσοχή στον ιδρυτή της πόλης και στη θέση της στο μακρινό βορρά, εκεί όπου ο ποταμός Νέβα χύνεται στη Βαλτική Θάλασσα. “Πώς, όμως, ήρθε σε ύπαρξη αυτή η σημαντική πόλη του κόσμου σε μια ελώδη περιοχή του βορρά;” ίσως αναρωτηθείτε.

Στα τέλη του 17ου αιώνα, η ανάπτυξη της Ρωσίας συναντούσε εμπόδια εξαιτίας τού ότι η χώρα δεν είχε πρόσβαση στη θάλασσα. Το όνειρο του νεαρού τσάρου της Ρωσίας, του Πέτρου του Μεγάλου, ήταν να εξασφαλίσει για τη Ρωσία ένα «παράθυρο στην Ευρώπη», μια διέξοδο προς τη θάλασσα. Στα νότια, η πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα αποκλειόταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έτσι λοιπόν, ο Πέτρος έστρεψε την προσοχή του στο βορρά, εκεί όπου η Σουηδία κατείχε τα εδάφη που συνορεύουν με τη Βαλτική Θάλασσα.

Για να πραγματοποιήσει το όνειρό του, τον Αύγουστο του 1700 ο Πέτρος κήρυξε τον πόλεμο στη Σουηδία. Αν και στην αρχή οι στρατιωτικές του προσπάθειες συνάντησαν αντίσταση, εκείνος δεν παραιτήθηκε. Ως το Νοέμβριο του 1702, ο Πέτρος είχε αναγκάσει τους Σουηδούς να υποχωρήσουν από τη λίμνη Λάντογκα. Αυτή η μεγαλύτερη λίμνη στην Ευρώπη συνδέεται μέσω του ποταμού Νέβα με τη Βαλτική Θάλασσα, που απέχει περίπου 60 χιλιόμετρα. Οι Σουηδοί οχυρώθηκαν σε ένα φρούριο σε κάποιο μικροσκοπικό νησάκι κοντά στο σημείο όπου ο Νέβα απορρέει από τη λίμνη. Ο Πέτρος μπόρεσε να αποσπάσει αυτό το νησιωτικό φρούριο από τον έλεγχο των Σουηδών και το μετονόμασε σε Σλίσελμπουργκ.

Αργότερα, οι Σουηδοί παρατάχθηκαν σε ένα φρούριο που ονομαζόταν Νίενσχαντς, κοντά στις εκβολές του Νέβα στη Βαλτική. Το Μάιο του 1703 η σουηδική φρουρά που βρισκόταν εκεί ηττήθηκε ολοσχερώς.  Με αυτή τη νίκη, οι Ρώσοι απέκτησαν τον έλεγχο ολόκληρου του δέλτα. Αμέσως, ο Πέτρος άρχισε να χτίζει ένα φρούριο κοντά στο νησί Ζαγιάτσι για την υπεράσπιση των εκβολών του Νέβα. Έτσι λοιπόν, στις 16 Μαΐου 1703, πριν από περίπου 300 χρόνια, ο Πέτρος ο Μέγας έθεσε την πρώτη πέτρα του οικοδομήματος που σήμερα είναι γνωστό ως Φρούριο Πέτρου και Παύλου. Αυτή είναι η ημερομηνία κατά την οποία θεωρείται ότι ιδρύθηκε η Αγία Πετρούπολη, η οποία πήρε το όνομά της από τον προστάτη άγιο του τσάρου, τον απόστολο Πέτρο.

Η Δημιουργία μιας Πρωτεύουσας

Ανόμοια με πολλές πρωτεύουσες, η Αγία Πετρούπολη σχεδιάστηκε και οικοδομήθηκε εξαρχής για να είναι μια εντυπωσιακή πρωτεύουσα. Παρά τη θέση της στο μακρινό βορρά​—έχει ίδιο γεωγραφικό πλάτος με το σημερινό Άνκοριτζ της Αλάσκας—​ο Πέτρος προχώρησε με αποφασιστικά βήματα στην οικοδόμησή της. Η ξυλεία ερχόταν από την περιοχή της λίμνης Λάντογκα και από το Νόβγκοροντ. Ένας τρόπος με τον οποίο ο Πέτρος εξασφάλιζε πέτρες για την οικοδόμηση ήταν η επιβολή εισφοράς. Οποιοσδήποτε Ρώσος έφερνε αγαθά στην Αγία Πετρούπολη έπρεπε να φέρει και έναν ορισμένο αριθμό από πέτρες. Επιπλέον, ο Πέτρος απαγόρευσε την οικοδόμηση πέτρινων σπιτιών, πρώτα στη Μόσχα και κατόπιν στην υπόλοιπη αυτοκρατορία του. Ως αποτέλεσμα, οι άνεργοι λιθοδόμοι μετέβαιναν στην Αγία Πετρούπολη.

Η οικοδόμηση της πόλης προχωρούσε με «εξαιρετικά γρήγορο ρυθμό για εκείνη την εποχή», λέει η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (The Great Soviet Encyclopedia). Σύντομα εμφανίστηκαν κανάλια αποστράγγισης, πάσσαλοι θεμελίωσης, δρόμοι, κτίρια, εκκλησίες, νοσοκομεία και κυβερνητικά γραφεία. Το έτος ίδρυσης της πόλης άρχισε και η κατασκευή ενός ναυπηγείου, γνωστού ως Ναυαρχείο, το οποίο τελικά έγινε η έδρα του ρωσικού στόλου.

Το 1710, άρχισε η οικοδόμηση των Θερινών Ανακτόρων, που χρησίμευαν ως θερινή κατοικία των τσάρων. Το 1712, η πρωτεύουσα της Ρωσίας με τις πολυάριθμες  κρατικές υπηρεσίες της μεταφέρθηκε από τη Μόσχα στην Αγία Πετρούπολη. Το πρώτο πέτρινο ανάκτορο της πόλης, το οποίο διατηρείται ακόμη, αποπερατώθηκε το 1714. Οικοδομήθηκε για τον πρώτο κυβερνήτη της πόλης, τον Αλεξάντρ Μένσικοφ. Το ίδιο έτος άρχισε και η οικοδόμηση του Καθεδρικού Ναού Πέτρου και Παύλου μέσα στο ομώνυμο φρούριο. Το ψηλό βέλος του είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πόλης. Οικοδομήθηκαν επίσης τα Χειμερινά Ανάκτορα στον ποταμό Νέβα, και ανοικοδομήθηκαν αρκετές φορές. Αργότερα, οικοδομήθηκαν τα σημερινά Χειμερινά Ανάκτορα με περίπου 1.100 δωμάτια. Αυτά τα μεγαλοπρεπή ανάκτορα έχουν γίνει το κέντρο της πόλης, και στεγάζουν το περίφημο Ερμιτάζ, το Κρατικό μουσείο.

Η πρώτη δεκαετία της Αγίας Πετρούπολης χαρακτηρίστηκε από εκπληκτική ανάπτυξη. Λέγεται ότι το 1714 καταμετρήθηκαν μέσα στην πόλη γύρω στα 34.500 κτίρια! Η οικοδόμηση ανακτόρων και τεράστιων κτιρίων συνεχιζόταν με αμείωτους ρυθμούς. Την ισχυρή επίδραση της θρησκείας στην ιστορία της Ρωσίας πιστοποιούν πολλά από τα κτίρια της πόλης.

Λόγου χάρη, υπάρχει ο Καθεδρικός Ναός του Καζάν, με το ημικυκλικό σχήμα και την πρόσθια κιονοστοιχία. Η εντυπωσιακή εμφάνισή του στον κεντρικότερο δρόμο της πόλης, τη Λεωφόρο Νέφσκι, συνέβαλε στο να χαρακτηριστεί αυτός ο δρόμος μια από τις σπουδαιότερες λεωφόρους του κόσμου. Αργότερα, άρχισε η οικοδόμηση του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Ισαάκ. Περίπου 24.000 πάσσαλοι τοποθετήθηκαν στο ελώδες έδαφος για τη θεμελίωση της κατασκευής, ενώ σχεδόν 100 κιλά καθαρό χρυσάφι χρησιμοποιήθηκαν για την επικάλυψη του τεράστιου θόλου του.

Εντυπωσιακή ήταν η οικοδόμηση και στα περίχωρα της Αγίας Πετρούπολης. Η εργασία στο Μεγάλο Ανάκτορο, μια κατοικία του Πέτρου, άρχισε το 1714 στο Πέτερχοφ, το σημερινό Πετροντβορέτς. Στο μεταξύ, στη γειτονική πόλη Τσάρκογε Σέλο, το σημερινό Πούσκιν, χτίστηκε το πολυτελές Ανάκτορο της Αικατερίνης για τη σύζυγο του Πέτρου. Στο τέλος  του ίδιου αιώνα, οικοδομήθηκαν δύο μεγαλοπρεπή ανάκτορα στα δύο νότια προάστια, στο Παβλόφσκ και στην Γκάτσινα.

Αυτή η νέα πόλη έγινε ακόμη πιο όμορφη με τις εκατοντάδες γέφυρες που οικοδομήθηκαν στα πολλά ποτάμια κανάλια της. Γι’ αυτόν το λόγο, η Αγία Πετρούπολη έχει αποκληθεί πολλές φορές «Βενετία του Βορρά». Γάλλοι, Γερμανοί και Ιταλοί αρχιτέκτονες συνεργάστηκαν με ταλαντούχους Ρώσους συναδέλφους τους για να δημιουργήσουν «μια από τις πιο όμορφες και αρμονικές πόλεις της Ευρώπης», σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica).

Άντεξε στις Δυσκολίες

Οι αντίπαλοι του Πέτρου δεν μπορούσαν να διανοηθούν πόσο σθεναρά θα υπερασπίζονταν οι Ρώσοι το παράθυρό τους στην Ευρώπη. Το βιβλίο Πέτρος ο Μέγας​—Η Ζωή και ο Κόσμος Του (Peter the Great​—His Life and World) εξηγεί: «Από την ημέρα που ο Πέτρος ο Μέγας πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του στις εκβολές του Νέβα, τα εδάφη και η πόλη που δημιουργήθηκαν εκεί παρέμειναν πάντα ρωσικά».

Πράγματι, όπως αναφέρει το παραπάνω βιβλίο, «στο διάβα των αιώνων, κανένας από τους κατακτητές που μπήκαν αργότερα στη Ρωσία με μεγάλους στρατούς​—ο Κάρολος ΙΒ΄, ο Ναπολέων, ο Χίτλερ—​δεν κατάφεραν να καταλάβουν το λιμάνι του Πέτρου στη Βαλτική, μολονότι τα ναζιστικά στρατεύματα πολιόρκησαν την πόλη επί 900 ημέρες κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο». Στη διάρκεια εκείνης της μακροχρόνιας πολιορκίας, περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέθαναν στην πόλη. Πολλοί έχασαν τη ζωή τους από το κρύο και την πείνα το χειμώνα του 1941/1942, όταν η θερμοκρασία έπεσε στους μείον 40 βαθμούς. Αυτό είναι το σημείο όπου συμπίπτουν οι κλίμακες Κελσίου και Φαρενάιτ.

Το 1914, όταν άρχισε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η πόλη μετονομάστηκε σε Πέτρογκραντ. Όταν το 1924 πέθανε ο πρώτος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, ο Βλαντιμίρ Λένιν, η ονομασία της άλλαξε σε Λένινγκραντ. Τελικά, το 1991, με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, επανήλθε το αρχικό όνομα της πόλης​—Αγία Πετρούπολη.

Η Συμβολή της στον Κόσμο

Το 1724, έναν χρόνο πριν πεθάνει ο Πέτρος σε ηλικία 52 ετών, ιδρύθηκε με διάταγμά του η Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, ενώ το 1757 συγκροτήθηκε η Ακαδημία Καλών Τεχνών. Οι Ρώσοι ζωγράφοι του 19ου αιώνα Καρλ Μπριουλόφ και Ιλιά Ρέπιν σπούδασαν σε αυτήν και απέκτησαν διεθνή φήμη.

Το 1819 ιδρύθηκε το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, και αργότερα δημιουργήθηκαν πολλά άλλα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο βραβευμένος με Νόμπελ Ρώσος φυσιολόγος Ιβάν Παβλόφ, κάτοικος της Αγίας Πετρούπολης, ανέπτυξε τη θεωρία των εξαρτημένων αντανακλαστικών. Εδώ  επίσης ο Ρώσος χημικός Ντμίτρι Μεντελέγεφ συνέθεσε το περιοδικό σύστημα χημικών στοιχείων, ή σύστημα του Μεντελέγεφ, όπως είναι γνωστό στη Ρωσία.

Τη διεθνή προσοχή απέσπασε και η πολιτιστική ζωή της πόλης. Το 1738 ιδρύθηκε μια ακαδημία χορού, η οποία αργότερα εξελίχθηκε στο παγκοσμίου φήμης Μπαλέτο Μαριίνσκι. Σύντομα, πολλές αίθουσες μπαλέτου και συναυλιών καθώς και θέατρα στόλιζαν την πόλη. Στην Αγία Πετρούπολη έζησαν διάσημοι συνθέτες, περιλαμβανομένου και του Πιότρ Ιλίτς Τσαϊκόφσκι. Αυτός είναι γνωστός για μουσικές συνθέσεις που έμειναν στην ιστορία, όπως τα κλασικά μπαλέτα Η Ωραία Κοιμωμένη, Η Λίμνη των Κύκνων, Ο Καρυοθραύστης, καθώς και η πασίγνωστη σύνθεσή του Ουβερτούρα 1812.

Στην Αγία Πετρούπολη γαλουχήθηκαν επίσης πολλοί διάσημοι Ρώσοι ποιητές και συγγραφείς που έζησαν εκεί. Ο νεαρός Αλεξάντρ Σεργκέγιεβιτς Πούσκιν έγινε «ο μεγαλύτερος ποιητής [της Ρωσίας] και θεμελιωτής της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας», κατά την άποψη πολλών. Η απάντηση των Ρώσων στον Σέξπιρ είναι ο Πούσκιν, έργα του οποίου έχουν μεταφραστεί σε όλες τις κύριες γλώσσες, και σε αυτά περιλαμβάνεται η ωδή προς την εκλεκτή του πόλη, η οποία παρατέθηκε στην αρχή. Επίσης, υπάρχει και ο Ντοστογιέφσκι, για τον οποίο η εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα λέει ότι «κέρδισε την φήμη ενός από τους μεγαλύτερους μυθιστοριογράφους του κόσμου».

Συνεπώς, μπορεί να λεχθεί πως η Αγία Πετρούπολη επέστρεψε με γενναιοδωρία σε πολλαπλάσιο βαθμό οτιδήποτε πήρε από την Ευρώπη στο ταπεινό ξεκίνημά της. Στο πέρασμα των ετών, οι κάτοικοί της αναμφισβήτητα έχουν εμπλουτίσει τον παγκόσμιο πολιτισμό.

Καιρός Περισυλλογής

Την εβδομάδα από 24 Μαΐου ως 1 Ιουνίου, εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες στην Αγία Πετρούπολη συμμετείχαν στον εορτασμό της 300ής επετείου της. Καθώς απολάμβαναν τους καρπούς της τεράστιας προετοιμασίας, πολλοί συλλογίζονταν την ομορφιά και την αξιόλογη ιστορία της πόλης.

Συμπτωματικά, μόλις μία εβδομάδα νωρίτερα, πολλά άτομα είχαν επισκεφτεί την Αγία Πετρούπολη για την αφιέρωση των διευρυμένων εγκαταστάσεων του ρωσικού γραφείου τμήματος των Μαρτύρων του Ιεχωβά, που βρίσκεται στα προάστια της πόλης. Την επομένη συγκεντρώθηκαν 9.817 άτομα στο Στάδιο Κίροφ στην Αγία Πετρούπολη για να ακούσουν μια ανασκόπηση του προγράμματος αφιέρωσης καθώς και ενθαρρυντικές εκθέσεις για τις δραστηριότητες των Μαρτύρων του Ιεχωβά σε πολλές χώρες.

Περισσότερα από Αυτά που Μπορεί να Δει Κανείς

Οι επισκέπτες στην Αγία Πετρούπολη συχνά αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν τόσο πολλά να δουν ώστε δεν γνωρίζουν από πού να αρχίσουν. Αυτό το δίλημμα αντιμετωπίζει κανείς στο Ερμιτάζ. Έχει υπολογιστεί ότι αν κάποιος δαπανούσε ένα λεπτό σε καθένα από τα εκθέματα που υπάρχουν στις εκατοντάδες αίθουσες, θα χρειαζόταν χρόνια για να ολοκληρώσει την περιήγηση.

Άλλοι θεωρούν ότι ένα από τα πιο αξιόλογα θεάματα που έχει να προσφέρει η Αγία Πετρούπολη είναι το μπαλέτο της. Λόγου χάρη, στο περίφημο Θέατρο Μαριίνσκι, μπορεί κάποιος να καθήσει κάτω από πολυτελείς κρυστάλλινους πολυελαίους, περιβαλλόμενος από αστραφτερές εσωτερικές προσόψεις και τοίχους, επιστρωμένους με σχεδόν 400 κιλά χρυσό. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, μπορεί κάποιος να δει πιθανώς μερικά από τα καλύτερα μπαλέτα του κόσμου.

Ένας απλός περίπατος σε αυτή την πόλη των σχεδόν πέντε εκατομμυρίων κατοίκων μπορεί να αποτελέσει ανταμειφτική εμπειρία για τον επισκέπτη, ο οποίος θα δει κομψά κτίρια κατά μήκος του ποταμού Νέβα. Και μόνο η χρήση του υπέροχου υπόγειου σιδηρόδρομου της πόλης, ενός από τους βαθύτερους στον κόσμο, μπορεί να έχει πολιτιστικό ενδιαφέρον. Πάνω από δύο εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν κάθε ημέρα το μετρό, μετακινούμενοι στους 50 και πλέον σταθμούς της διαδρομής που καλύπτει απόσταση 98 περίπου χιλιομέτρων. Μερικοί σταθμοί είναι από τους ομορφότερους στον κόσμο. Το 1955, το έτος έναρξης της λειτουργίας του υπόγειου σιδηρόδρομου, η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times) αποκάλεσε τους σταθμούς «μια σειρά από υπόγεια ανάκτορα του εικοστού αιώνα».

Πράγματι δεν μπορεί να μην εντυπωσιαστεί κάποιος από την Αγία Πετρούπολη​—από το συναρπαστικό τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε, καθώς και από τη μακρόχρονη κληρονομιά ομορφιάς, τέχνης, πολιτισμού, εκπαίδευσης και μουσικής αυτής της πόλης. Όποια και αν είναι τα ενδιαφέροντά τους, οι επισκέπτες μπορεί κάλλιστα να συμφωνήσουν με το σύγγραμμα που αποκαλεί την Αγία Πετρούπολη «μια από τις ομορφότερες πόλεις του κόσμου».

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Πέτρος ο Μέγας, ο ιδρυτής της πόλης

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Το Φρούριο Πέτρου και Παύλου με τον καθεδρικό ναό του, όπου τοποθετήθηκαν τα θεμέλια της Αγίας Πετρούπολης

[Εικόνες στη σελίδα 24, 25]

Τα Χειμερινά Ανάκτορα στον ποταμό Νέβα, όπου τώρα στεγάζεται το μουσείο Ερμιτάζ (εσωτερικό στην άκρη δεξιά)

[Ευχαριστίες]

The State Hermitage Museum, St. Petersburg

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Το Μεγάλο Ανάκτορο

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Η Αγία Πετρούπολη έχει ονομαστεί «Βενετία του Βορρά»

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Το παγκοσμίου φήμης Θέατρο Μαριίνσκι

[Ευχαριστίες]

Steve Raymer/National Geographic Image Collection

Φωτογραφία από Natasha Razina

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Οι σταθμοί του μετρό της Αγίας Πετρούπολης έχουν περιγραφτεί ως «υπόγεια ανάκτορα»

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 23]

Φωτογραφία επάνω: Edward Slater/Index Stock Photography· πίνακας και εμβλήματα: The State Hermitage Museum, St. Petersburg