Εκφοβισμός​—Μερικές Αιτίες και Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ αυτό που κάνει ένα παιδί να αρχίσει να σκορπάει το φόβο; Αν έχετε πέσει ποτέ θύμα εκφοβισμού, μπορεί να μπείτε στον πειρασμό να πείτε: «Δεν με νοιάζει! Δεν υπάρχει δικαιολογία για τέτοιου είδους συμπεριφορά». Πιθανότατα έχετε δίκιο. Υπάρχει, όμως, μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο λόγο και στη δικαιολογία. Οι λόγοι για τους οποίους ένα παιδί ακολουθεί αυτή την πορεία δεν δικαιολογούν την εσφαλμένη συμπεριφορά, ίσως, όμως, μας βοηθούν να την κατανοήσουμε. Η απόκτηση τέτοιας ενόρασης μπορεί να έχει πραγματική αξία. Γιατί το λέμε αυτό;

Μια αρχαία παροιμία λέει: «Η ενόραση του ανθρώπου ασφαλώς καταστέλλει το θυμό του». (Παροιμίες 19:11) Ο θυμός μας για τη συμπεριφορά ενός τέτοιου ατόμου μπορεί να μας τυφλώσει, να μας γεμίσει απογοήτευση, ακόμη και μίσος. Αλλά η απόκτηση ενόρασης σχετικά με τη συμπεριφορά του ίσως μας βοηθήσει να κατευνάσουμε το θυμό μας. Αυτό με τη σειρά του ίσως μας επιτρέψει να διακρίνουμε τα ζητήματα πιο καθαρά καθώς αναζητούμε λύσεις. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, μερικούς παράγοντες οι οποίοι προκαλούν αυτή την απαράδεκτη συμπεριφορά.

Τι Προκαλεί τον Εκφοβισμό;

Σε πολλές περιπτώσεις τα χρόνια της διάπλασης του ατόμου που χρησιμοποιεί εκφοβιστική συμπεριφορά στιγματίζονται από το κακό παράδειγμα των γονέων ή από ολοκληρωτική εγκατάλειψη. Πολλά τέτοια άτομα προέρχονται από σπίτια όπου οι γονείς είναι ψυχροί ή αδιάφοροι ή, στην πραγματικότητα, έχουν διδάξει τα παιδιά τους να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με οργή και βία. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε τέτοιο περιβάλλον ίσως δεν θεωρούν εκφοβισμό τις δικές τους φραστικές και σωματικές επιθέσεις. Μάλιστα μπορεί να πιστεύουν ότι η συμπεριφορά τους είναι φυσιολογική και αποδεκτή.

Κάποιο 16χρονο κορίτσι, το οποίο είχε πέσει θύμα εκφοβισμού στο σπίτι από το θετό πατέρα της και στο σχολείο από συμμαθητές της, λέει ότι έκανε και εκείνη τα ίδια όταν πήγε στο γυμνάσιο. Η ίδια παραδέχεται: «Βασικά, είχα συσσωρεύσει μέσα μου πολύ θυμό. Μάλωνα με όλους ανεξαιρέτως. Ο πόνος που νιώθεις σε επηρεάζει πολύ. Αν έχεις πονέσει, θέλεις να κάνεις και άλλους να πονέσουν». Μολονότι τέτοιες σωματικές επιθέσεις δεν είναι συνηθισμένες ανάμεσα στα κορίτσια τα οποία χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό, ο θυμός που νιώθουν είναι ανάλογος. a

 Σε πολλά σχολεία συγκεντρώνονται μεγάλοι αριθμοί μαθητών διαφορετικής προέλευσης, οι οποίοι έχουν ανατραφεί με πολυποίκιλους τρόπους. Δυστυχώς, μερικά παιδιά είναι επιθετικά επειδή έχουν διδαχτεί στο σπίτι ότι το να εκφοβίζουν άλλους και να τους κακομεταχειρίζονται φραστικά είναι ο καλύτερος τρόπος για να πετύχουν το σκοπό τους.

Είναι λυπηρό το ότι τέτοιες μέθοδοι συνήθως φαίνεται πως έχουν επιτυχία. Η Σέλι Χίμελ, κοσμήτορας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, στον Καναδά, μελετάει την παιδική συμπεριφορά εδώ και δύο δεκαετίες. Η ίδια λέει: «Έχουμε παιδιά που καταστρώνουν σχέδια δράσης και, δυστυχώς, ο εκφοβισμός πετυχαίνει. Παίρνουν αυτό που θέλουν​—δύναμη, κύρος και προσοχή».

Ένας άλλος παράγοντας ο οποίος ευνοεί τον εκφοβισμό είναι η έλλειψη επίβλεψης. Πολλά θύματα νιώθουν ότι δεν έχουν πού να στραφούν για βοήθεια​—και το τραγικό είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις έτσι έχουν τα πράγματα. Η Ντέμπρα Πέπλερ, διευθύντρια του Ερευνητικού Κέντρου ΛαΜάρς για την Αντιμετώπιση της Βίας και των Συγκρούσεων, στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Τορόντο, παρατήρησε μαθητές στο χώρο του σχολείου και διαπίστωσε ότι οι δάσκαλοι εντοπίζουν και σταματούν μόνο το 4 περίπου τοις εκατό των περιστατικών εκφοβισμού.

Ωστόσο, η Δρ Πέπλερ πιστεύει ότι η παρέμβαση έχει μεγάλη σημασία. Όπως λέει η ίδια: «Τα παιδιά δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα επειδή αυτό σχετίζεται με τη δύναμη, και κάθε φορά που ο παλικαράς εκφοβίζει κάποιον, επιβάλλει τη δύναμή του».

Γιατί, λοιπόν, δεν καταγγέλλονται περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού; Επειδή τα θύματα είναι πεπεισμένα ότι αν καταγγείλουν το πρόβλημα, το μόνο που θα γίνει είναι να χειροτερέψουν τα πράγματα. Έτσι λοιπόν, σε κάποιον βαθμό, πολλά νεαρά άτομα περνούν τα σχολικά τους χρόνια σε μια κατάσταση διαρκούς ανησυχίας και ανασφάλειας. Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της ζωής;

Σωματικές και Συναισθηματικές Συνέπειες

Ο Εθνικός Σύλλογος Σχολικών Ψυχολόγων των Ηνωμένων Πολιτειών αναφέρει σε μια έκθεσή του ότι, καθημερινά, περισσότερα από 160.000 παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο επειδή φοβούνται τους παλικαράδες. Τα θύματα των παλικαράδων ίσως παύουν να μιλούν για το σχολείο ή για κάποιο συγκεκριμένο μάθημα ή δραστηριότητα στο σχολείο. Ίσως προσπαθούν να πηγαίνουν αργοπορημένα στο σχολείο σε καθημερινή βάση ή να χάνουν κάποια μαθήματα ή ακόμη και να βρίσκουν δικαιολογίες για να μην πηγαίνουν καθόλου στο σχολείο.

Πώς μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τα παιδιά που έχουν πέσει θύματα των παλικαράδων; Ίσως είναι άκεφα, ευερέθιστα, απογοητευμένα ή δείχνουν κουρασμένα και εσωστρεφή. Μπορεί να γίνονται επιθετικά απέναντι στην οικογένειά τους ή στους συνομηλίκους τους και στους φίλους τους. Τα αθώα άτομα που γίνονται μάρτυρες πράξεων εκφοβισμού υφίστανται και αυτά συνέπειες. Η κατάσταση τα φοβίζει πολύ, πράγμα που μειώνει την ικανότητά τους για μάθηση.

Ωστόσο, το περιοδικό Επιθεώρηση Παιδιατρικής (Pediatrics in Review) λέει: «Η πιο ακραία συνέπεια του εκφοβισμού για τα θύματα και την κοινωνία είναι η βία, η οποία περιλαμβάνει την αυτοκτονία και το φόνο. Τα παιδιά που είναι θύματα μπορεί να νιώθουν τόσο ανίσχυρα ώστε μερικά αντιδρούν με αυτοκαταστροφικές πράξεις ή καταφεύγουν στο φόνο ως αντίποινα».

Ο Δρ Εντ Άντλαφ, ερευνητής και καθηγητής επιστημών δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, εκφράζει την ανησυχία ότι «εκείνοι που εμπλέκονται στον εκφοβισμό έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν συναισθηματικά προβλήματα τώρα και στο μέλλον». Στη διάρκεια του σχολικού έτους 2001, έγινε κάποια έρευνα που συμπεριέλαβε πάνω από 225.000 μαθητές στο Οντάριο, και το ένα τέταρτο ως το ένα τρίτο από αυτούς είχαν αναμειχθεί σε κάποια μορφή εκφοβισμού, είτε ως θύματα είτε ως θύτες. Από αυτή την ομάδα μαθητών, ο 1 στους 10 είχε σκεφτεί σοβαρά την αυτοκτονία.

Ο επίμονος εκφοβισμός μπορεί να διαβρώσει την αυτοπεποίθηση του θύματος, να επιφέρει σοβαρά προβλήματα υγείας, ακόμη και να καταστρέψει μια σταδιοδρομία. Τα θύματα εκφοβισμού μπορεί να υποφέρουν από πονοκεφάλους, αϋπνίες, άγχος και κατάθλιψη. Μερικοί παρουσιάζουν διαταραχή του μετατραυματικού άγχους. Αν και οι σωματικές επιθέσεις μπορεί να κάνουν τους άλλους να προσφέρουν στο θύμα άφθονη συμπόνια και υποστήριξη, οι συναισθηματικές επιθέσεις ίσως να μην προκαλέσουν την ίδια ανταπόκριση. Η ζημιά είναι πολύ λιγότερο εμφανής. Έτσι λοιπόν, αντί να συμπονέσουν το θύμα, οι φίλοι και η οικογένεια μπορεί να κουραστούν να ακούν τα παράπονά του.

Ο εκφοβισμός έχει επίσης άσχημες συνέπειες και για εκείνους που τον χρησιμοποιούν. Αν δεν σταματήσουν στην παιδική ηλικία, πιθανότατα ως ενήλικοι θα εκφοβίζουν άλλους στον εργασιακό χώρο. Μάλιστα, κάποιες μελέτες αποκαλύπτουν ότι εκείνοι που σκορπούσαν το φόβο ενώ ήταν παιδιά ανέπτυξαν πρότυπα συμπεριφοράς τα οποία διατήρησαν και στη ζωή τους ως ενήλικοι. Επίσης, είχαν περισσότερες  πιθανότητες να διαπράξουν αδικήματα από ό,τι εκείνοι που δεν χρησιμοποιούσαν τον εκφοβισμό στην παιδική τους ηλικία.

Επίδραση στην Οικογένεια

Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο επηρεάζει την οικογενειακή σταθερότητα και ηρεμία. Μπορεί να δημιουργήσει στο θύμα μια ανεξήγητη τάση να πληγώνει τα αγαπημένα του πρόσωπα στο σπίτι. Επιπλέον, μπορεί να κάνει το γαμήλιο σύντροφο ή κάποιο μέλος της οικογένειας του θύματος να τα βάλει με το φταίχτη δείχνοντας με άστοχο τρόπο την υποστήριξή του προς το θύμα. Από την άλλη πλευρά, ο γαμήλιος σύντροφος μπορεί να επιρρίπτει την ευθύνη για το πρόβλημα στον ή στη σύζυγό του. Έχει παρατηρηθεί πως όταν τέτοιες καταστάσεις εκφοβισμού διαιωνίζονται χωρίς να βρίσκεται λύση, ακόμη και σύζυγοι που κατά κανόνα παρέχουν υποστήριξη ο ένας στον άλλον χάνουν την υπομονή τους. Καθώς περνούν τα χρόνια, οι πιθανότητες διάλυσης της οικογένειας αυξάνονται.

Σε μερικές περιπτώσεις ο εκφοβισμός οδηγεί κάποιον στην απώλεια της σταδιοδρομίας και των πόρων του, στη διάσταση και στο διαζύγιο ή ακόμη και στην αυτοκτονία. Τα μισά ως και τα δύο τρίτα των θυμάτων εκφοβισμού στον εργασιακό χώρο στην Αυστραλία ανέφεραν άσχημες συνέπειες στις στενές τους σχέσεις, όπως με το άτομο με το οποίο συζούσαν, το γαμήλιο σύντροφό τους ή την οικογένειά τους.

Ο Εκφοβισμός Κοστίζει

Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο κοστίζει επίσης στους εργοδότες. Το άτομο που εκφοβίζει σε αυτόν το χώρο θα μπορούσε να είναι κάποιος δηκτικός προϊστάμενος ή κάποιος ραδιούργος συνάδελφος, είτε άντρας είτε γυναίκα. Τέτοια άτομα ασκούν υπερβολικό έλεγχο, δίνουν μεγάλη προσοχή στις λεπτομέρειες και υποβιβάζουν τους άλλους με αρνητικές παρατηρήσεις και συνεχή κριτική, ταπεινώνοντας συνήθως το θύμα τους μπροστά στους άλλους. Σπάνια αναγνωρίζουν το γεγονός ότι είναι αγενείς και σπάνια ζητούν συγνώμη για τη συμπεριφορά τους. Συχνά εκφοβίζουν εργαζομένους που είναι ικανοί, αφοσιωμένοι και συμπαθείς στους συναδέλφους τους.

Οι εργαζόμενοι που πέφτουν θύματα εκφοβισμού τείνουν να είναι λιγότερο αποδοτικοί στην εργασία τους. Επηρεάζεται επίσης και η παραγωγικότητα των συνεργατών που γίνονται μάρτυρες εκφοβισμού. Ο εκφοβισμός μπορεί να κάνει τους εργαζομένους να νιώθουν λιγότερο αφοσιωμένοι στον εργοδότη τους και λιγότερο υποχρεωμένοι να κάνουν καλή εργασία. Σύμφωνα με κάποια έκθεση, υπολογίζεται ότι τα άτομα με εκφοβιστική συμπεριφορά κοστίζουν στη βιομηχανία του Ηνωμένου Βασιλείου τρία δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο. Λέγεται μάλιστα ότι αυτή η συμπεριφορά ευθύνεται για το 30 και πλέον τοις εκατό των ασθενειών που σχετίζονται με το άγχος.

Αναμφισβήτητα, ο εκφοβισμός ασκεί επιρροή στην κοινωνία παγκοσμίως. Το ερώτημα είναι: Μπορεί να γίνει κάτι για να τεθεί το πρόβλημα υπό έλεγχο και να εξαλειφθεί;

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο είναι πολύ συνηθισμένος

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Τα θύματα του συνεχούς εκφοβισμού μπορεί να αποκαρδιωθούν και να απομονωθούν