Φόροι​—Το Τίμημα για μια «Πολιτισμένη Κοινωνία»;

«Πληρώνουμε φόρους για να έχουμε μια πολιτισμένη κοινωνία».​—Επιγραφή στο κτίριο της Κεντρικής Υπηρεσίας Φορολογικών Υποθέσεων, Ουάσινγκτον, D.C.

ΟΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ισχυρίζονται ότι οι φόροι είναι αναγκαίο κακό—το τίμημα για μια «πολιτισμένη κοινωνία». Είτε αποδέχεστε αυτή την άποψη είτε όχι, αναμφισβήτητα το τίμημα είναι συνήθως υψηλό.

Οι φόροι μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: τους άμεσους και τους έμμεσους. Ο φόρος εισοδήματος, ο εταιρικός φόρος και ο φόρος ιδιοκτησίας είναι παραδείγματα άμεσων φόρων. Από αυτούς, ο φόρος εισοδήματος είναι προφανώς εκείνος που προξενεί τη μεγαλύτερη δυσαρέσκεια. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα σε χώρες όπου ο φόρος εισοδήματος είναι προοδευτικός​—όσο περισσότερα κερδίζετε, τόσο περισσότερο φόρο πληρώνετε. Οι επικριτές ισχυρίζονται ότι οι προοδευτικοί φόροι αποτελούν την τιμωρία για τη σκληρή εργασία και την επιτυχία.

Ο Παρατηρητής του ΟΟΣΑ (OECD Observer), ένα έντυπο του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη, μας υπενθυμίζει ότι εκτός από τους φόρους που καταβάλλουν στις κεντρικές κυβερνήσεις, «όσοι έχουν εισόδημα πιθανόν να πρέπει να καταβάλλουν και δημοτικούς, περιφερειακούς, επαρχιακούς ή πολιτειακούς φόρους εισοδήματος. Αυτό ισχύει στο Βέλγιο, στην Ελβετία, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ιαπωνία, στην Ισλανδία, στην Ισπανία, στον Καναδά, στην Κορέα και στις σκανδιναβικές χώρες».

Στους έμμεσους φόρους περιλαμβάνονται οι φόροι πωλήσεων, οι φόροι επί των οινοπνευματωδών ποτών και των τσιγάρων καθώς και οι δασμοί. Αυτοί, αν και λιγότερο εμφανείς από τους άμεσους φόρους, μπορούν να προσθέσουν σημαντικό οικονομικό βάρος, ιδιαίτερα στους φτωχούς. Στο περιοδικό Πρώτη Γραμμή (Frontline) της Ινδίας, η αρθρογράφος Τζαγιάλι Γκος υποστηρίζει ότι είναι μύθος η άποψη πως το βάρος της φορολογίας στην Ινδία το σηκώνουν κυρίως οι φορολογούμενοι της μεσαίας τάξης και οι πλούσιοι. Η Γκος λέει: «Για τις πολιτειακές κυβερνήσεις, οι έμμεσοι φόροι αντιστοιχούν στο 95 και πλέον τοις εκατό των συνολικών φορολογικών εισπράξεών τους. . . . Οι φτωχότεροι άνθρωποι πιθανότατα πληρώνουν σε φόρους μεγαλύτερο μερίδιο του εισοδήματός τους από ό,τι οι πλούσιοι». Οι υψηλοί φόροι σε είδη μαζικής κατανάλωσης, όπως είναι το σαπούνι και τα τρόφιμα, δημιουργούν προφανώς αυτή την ανισότητα.

Πώς, όμως, χρησιμοποιούν οι κυβερνήσεις τα χρήματα που εισπράττουν;

 Πού Πηγαίνουν τα Χρήματα

Ομολογουμένως, οι κυβερνήσεις χρειάζονται τεράστια ποσά χρημάτων ώστε οι αναγκαίες υπηρεσίες να λειτουργούν και να είναι διαθέσιμες. Στη Γαλλία, λόγου χάρη, 1 στα 4 άτομα εργάζεται στο δημόσιο τομέα. Σε αυτόν περιλαμβάνονται οι εκπαιδευτικοί, οι ταχυδρομικοί υπάλληλοι, οι εργαζόμενοι σε μουσεία και νοσοκομεία, οι αστυνομικοί και άλλοι κρατικοί υπάλληλοι. Χρειάζονται φόροι για την πληρωμή των μισθών τους. Επίσης, με τους φόρους κατασκευάζονται δρόμοι, σχολεία και νοσοκομεία και καλύπτονται τα έξοδα για υπηρεσίες όπως η αποκομιδή των σκουπιδιών και η διανομή της αλληλογραφίας.

Οι ανάγκες του στρατού είναι ένας άλλος λόγος που καθιστά απαραίτητη τη φορολογία. Η φορολογία εισοδήματος επιβλήθηκε αρχικά στους εύπορους Βρετανούς για τη χρηματοδότηση του πολέμου εναντίον των Γάλλων το 1799. Στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως, η κυβέρνηση της Βρετανίας άρχισε να απαιτεί από την εργατική τάξη να καταβάλλει και αυτή φόρο εισοδήματος. Σήμερα, η «λίπανση» της στρατιωτικής μηχανής ενός έθνους εξακολουθεί να αποτελεί δαπανηρή υπόθεση, ακόμη και σε καιρούς ειρήνης. Το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών της Στοκχόλμης για την Ειρήνη υπολόγισε ότι το 2000 οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες ανήλθαν σε περίπου 712 δισεκατομμύρια ευρώ.

Κοινωνικός Σχεδιασμός

Οι φόροι αποτελούν επίσης ένα μέσο «κοινωνικού σχεδιασμού»​—ένα μέσο για την προτροπή ή αποτροπή ορισμένων μορφών συμπεριφοράς. Η επιβολή φόρων στα οινοπνευματώδη ποτά, λόγου χάρη, υποτίθεται ότι περιορίζει την αλόγιστη κατανάλωση αλκοόλ. Έτσι λοιπόν, σε πολλές χώρες οι φόροι αποτελούν το 35 τοις εκατό περίπου της λιανικής τιμής της μπίρας.

Υψηλοί φόροι επιβάλλονται και στον καπνό επίσης. Στη Νότια Αφρική, το 45 ως 50 τοις εκατό του κόστους ενός πακέτου τσιγάρων είναι φόροι. Ωστόσο, το κίνητρο με το οποίο προωθεί μια κυβέρνηση τέτοιους φόρους ίσως να μην είναι πάντα καθαρά αλτρουιστικό. Όπως επισημαίνει ο αρθρογράφος Κένεθ Γουόρνερ στο περιοδικό Εξωτερική Πολιτική (Foreign Policy), ο καπνός είναι «μια ισχυρή οικονομική δύναμη η οποία αποφέρει ετησίως εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε πωλήσεις και επιπλέον δισεκατομμύρια σε φορολογικά έσοδα».

Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα κοινωνικού σχεδιασμού υπήρξε στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι Αμερικανοί νομοθέτες προσπάθησαν να περιορίσουν την ανάπτυξη εύπορων οικογενειακών δυναστειών. Πώς; Επινοώντας το φόρο κληρονομιάς. Όταν πεθαίνει κάποιος πλούσιος, οι φόροι αφαιρούν σημαντικό τμήμα του συσσωρευμένου πλούτου του. Οι υπέρμαχοι της ιδέας ισχυρίζονται ότι με το φόρο αυτό, «οι πόροι, αντί να χρησιμοποιούνται σε οικογενειακό, αριστοκρατικό επίπεδο, αξιοποιούνται για κοινοτικούς, δημοκρατικούς σκοπούς». Πιθανόν να είναι έτσι, αλλά οι εύποροι φορολογούμενοι έχουν επινοήσει αναρίθμητες μεθόδους για να μειώσουν το βάρος αυτού του φόρου.

Οι φόροι εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για τον καλύτερο χειρισμό διαφόρων κοινωνικών ζητημάτων, όπως είναι το περιβάλλον. Το Περιοδικό για το Περιβάλλον (The Environmental Magazine) αναφέρει: «Εννιά χώρες της Δυτικής Ευρώπης εφάρμοσαν προσφάτως περιβαλλοντικά φορολογικά μέτρα, κυρίως ως μέσο μείωσης των ατμοσφαιρικών ρύπων». Οι προαναφερθέντες προοδευτικοί φόροι εισοδήματος αποτελούν άλλη μια προσπάθεια κοινωνικού σχεδιασμού, με στόχο τη μείωση του χάσματος μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Μερικές κυβερνήσεις παρέχουν επίσης φορολογικές ελαφρύνσεις σε όσους κάνουν φιλανθρωπικές δωρεές ή σε αντρόγυνα που έχουν παιδιά.

Γιατί Τόσο Περίπλοκοι;

Οποτεδήποτε προτείνεται ένας καινούριος φόρος, οι νομοθέτες προσπαθούν να αποκλείσουν τυχόν φορολογικά «παραθυράκια». Να θυμάστε ότι τα χρηματικά ποσά που διακυβεύονται είναι τεράστια. Το αποτέλεσμα; Οι φορολογικοί νόμοι τείνουν να είναι περίπλοκοι και εξαιρετικά τεχνικοί. Κάποιο άρθρο στο περιοδικό Τάιμ (Time) εξηγεί ότι μεγάλο μέρος της περιπλοκότητας που χαρακτηρίζει τη φορολογική νομοθεσία των ΗΠΑ «έγκειται στον ορισμό του εισοδήματος», δηλαδή στον καθορισμό τού τι είναι φορολογήσιμο. Ένα άλλο μέρος της περιπλοκότητας οφείλεται στις αναρίθμητες διατάξεις «που επιτρέπουν διάφορες εκπτώσεις και απαλλαγές». Ωστόσο, περίπλοκοι φορολογικοί νόμοι δεν υπάρχουν μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια πρόσφατη έκδοση της φορολογικής νομοθεσίας του Ηνωμένου Βασιλείου αποτελούνταν από 9.521 σελίδες, για τις οποίες απαιτήθηκαν δέκα τόμοι.

Το Γραφείο Έρευνας Φορολογικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν αναφέρει: «Κάθε χρόνο, οι Αμερικανοί φορολογούμενοι δαπανούν πάνω από τρία δισεκατομμύρια ώρες για τις φορολογικές τους δηλώσεις. . . . Συνολικά, ο χρόνος και τα χρήματα που δαπανούνται από τους Αμερικανούς φορολογούμενους [για τη συμπλήρωση των φορολογικών δηλώσεων] αντιστοιχούν σε [90 δισεκατομμύρια ευρώ] ανά έτος, ή περίπου στο 10% των εισπραττόμενων φόρων. Μεγάλο μέρος αυτού του κόστους συμμόρφωσης οφείλεται στη φοβερή περιπλοκότητα του νόμου περί φορολογίας εισοδήματος». Ο Ρούμπιν, ο οποίος αναφέρθηκε στην αρχή του πρώτου άρθρου αυτής της σειράς, λέει: «Προσπαθούσα να ετοιμάζω μόνος μου τη φορολογική  μου δήλωση, αλλά ήταν χρονοβόρο και συχνά ένιωθα ότι πλήρωνα περισσότερα από όσα έπρεπε. Τώρα, λοιπόν, πληρώνω κάποιον λογιστή για να μου ετοιμάσει τη δήλωση».​—Βλέπε το πλαίσιο «Συμμόρφωση με τους Φορολογικούς Νόμους», στη σελίδα 8.

Πληρωμή Φόρων, Φοροαποφυγή και Φοροδιαφυγή

Οι περισσότεροι άνθρωποι, έστω και απρόθυμα, αναγνωρίζουν τα οφέλη των φόρων στην κοινωνία τους. Ο επικεφαλής της Βρετανικής Υπηρεσίας Φορολογικών Υποθέσεων εξήγησε κάποτε: «Σε κανέναν δεν αρέσει να πληρώνει φόρο εισοδήματος, αλλά ελάχιστοι ισχυρίζονται ότι θα ήμασταν καλύτερα χωρίς αυτόν». Μερικοί υπολογίζουν ότι το ποσοστό συμμόρφωσης με τις φορολογικές απαιτήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες ανέρχεται στο 90 τοις εκατό. Κάποιος εφοριακός παραδέχεται: «Στις περισσότερες περιπτώσεις, το γεγονός ότι κάποιοι δεν συμμορφώνονται οφείλεται στη δυσκολία που υπάρχει με το νόμο και τις διαδικασίες παρά σε εσκεμμένη φοροδιαφυγή».

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί βρίσκουν τρόπους για να αποφύγουν την πληρωμή ορισμένων φόρων. Λόγου χάρη, προσέξτε τι αναφερόταν σε ένα άρθρο στο περιοδικό Νέα των ΗΠΑ & Παγκόσμιες Ειδήσεις (U.S.News & World Report) σχετικά με τους εταιρικούς φόρους: «Πολλές εταιρίες αποφεύγουν νόμιμα μεγάλο μέρος της οφειλής τους​—και μερικές φορές όλη την οφειλή—​χρησιμοποιώντας ευνοϊκές φορολογικές διατάξεις και λογιστικούς ελιγμούς». Παραθέτοντας ένα παράδειγμα επιτήδειας μεθόδευσης, το άρθρο συνεχίζει: «Μια αμερικανική επιχείρηση ιδρύει εταιρία σε  κάποιον “φορολογικό παράδεισο” στο εξωτερικό. Κατόπιν, μετατρέπει την αμερικανική επιχείρηση σε θυγατρική της εταιρίας του εξωτερικού». Με αυτόν τον τρόπο, η εταιρία γλιτώνει τους αμερικανικούς φόρους​—οι οποίοι ίσως να φτάνουν στο 35 τοις εκατό—​αν και τα «κεντρικά γραφεία μπορεί να μην είναι τίποτα περισσότερο από μια αρχειοθήκη και ένα ταχυδρομικό κουτί».

Εκτός αυτού, υπάρχει και η απροκάλυπτη φοροδιαφυγή. Λέγεται ότι, σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, η φοροδιαφυγή θεωρείται «εθνικό σπορ». Σύμφωνα με μια έρευνα που έγινε στις Ηνωμένες Πολιτείες, μόνο το 58 τοις εκατό των ατόμων ηλικίας 25 ως 29 ετών πίστευαν ότι ήταν εσφαλμένο να μη δηλώσουν όλο το εισόδημά τους. Οι διοργανωτές της έρευνας παραδέχονται: «Το αποτέλεσμα δεν τιμάει τη δεοντολογία και την ηθική της κοινωνίας μας». Στο Μεξικό, υπολογίζεται ότι η φοροδιαφυγή ανέρχεται στο 35 τοις εκατό περίπου.

Γενικά, ωστόσο, οι άνθρωποι αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα των φόρων και δεν τους πειράζει να πληρώνουν ένα δίκαιο μερίδιο. Εντούτοις, τα γνωστά λόγια που αποδίδονται στον Τιβέριο Καίσαρα ηχούν αληθινά: «Ο καλός ποιμένας πρέπει να κουρεύει το ποίμνιό του, όχι να το γδέρνει». Αν νιώθετε θύμα ενός συστήματος που φαίνεται καταπιεστικό, άδικο και υπερβολικά περίπλοκο, πώς πρέπει να βλέπετε την πληρωμή φόρων;

[Πλαίσιο στη σελίδα 7]

Σκεφτείτε Προτού Μετακομίσετε!

Τα φορολογικά συστήματα ποικίλλουν από χώρα σε χώρα. Μάλιστα, οι τοπικοί φόροι εισοδήματος ίσως ποικίλλουν κατά πολύ ακόμη και μέσα στην ίδια χώρα. Αξίζει άραγε να εξετάσετε το ενδεχόμενο μετακόμισης σε μια περιοχή όπου οι φορολογικοί συντελεστές είναι χαμηλότεροι; Ίσως, αλλά θα πρέπει να το σκεφτείτε προτού μετακομίσετε.

Για παράδειγμα, ένα άρθρο στο έντυπο Παρατηρητής του ΟΟΣΑ υπενθυμίζει στους αναγνώστες ότι ο βασικός συντελεστής του φόρου εισοδήματος δεν είναι το μόνο που έχει σημασία, αναφέροντας: «Η πραγματική φορολογική οφειλή των φορολογουμένων επηρεάζεται επίσης από διάφορα ποσά που εκπίπτουν». Λόγου χάρη, μερικές χώρες έχουν χαμηλό συντελεστή φόρου εισοδήματος. Ωστόσο, προσφέρουν «λίγα όσον αφορά τις ελαφρύνσεις, τις εκπτώσεις και τις απαλλαγές». Ως αποτέλεσμα, μπορεί κάποιος τελικά να πληρώνει περισσότερα εκεί από ό,τι σε χώρες με υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές οι οποίες προσφέρουν περισσότερες απαλλαγές και εκπτώσεις φόρων.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μερικοί σκέφτονται να μετακομίσουν σε πολιτείες όπου δεν επιβάλλονται πολιτειακοί φόροι εισοδήματος. Μήπως, όμως, αυτό συνεπάγεται και εξοικονόμηση χρημάτων; Όχι, σύμφωνα με το έντυπο Διαχείριση Προσωπικών Πόρων, του Κίπλινγκερ (Kiplinger’s Personal Finance), το οποίο λέει: «Σε αρκετές περιπτώσεις, η έρευνά μας δείχνει ότι οι πολιτείες που δεν επιβάλλουν φόρο εισοδήματος αντισταθμίζουν τη διαφορά με υψηλότερους συντελεστές στους φόρους ιδιοκτησίας, στους φόρους πωλήσεων και σε άλλες κατηγορίες φόρων».

[Πλαίσιο στη σελίδα 8]

Συμμόρφωση με τους Φορολογικούς Νόμους

Για πολλούς από εμάς, η πληρωμή φόρων είναι αγχωτική και κουραστική υπόθεση. Γι’ αυτό, το Ξύπνα! ζήτησε από κάποιον φοροτεχνικό μερικές πρακτικές εισηγήσεις.

«Να ζητάτε αξιόπιστες συμβουλές. Αυτό είναι ουσιώδες, επειδή οι φορολογικοί νόμοι μπορεί να είναι περίπλοκοι, και η άγνοια του νόμου σπάνια γίνεται δεκτή ως βάσιμη δικαιολογία μη συμμόρφωσης. Μολονότι ένας φορολογούμενος ίσως θεωρεί αντίπαλους τους εφοριακούς, εκείνοι μπορούν συχνά να προσφέρουν ακριβείς και απλές οδηγίες για το χειρισμό φορολογικών ζητημάτων. Οι εφοριακοί υπάλληλοι προτιμούν να συμπληρώσετε σωστά τη δήλωσή σας από την αρχή. Δεν θέλουν να σας ασκήσουν δίωξη για μη συμμόρφωση.

»Αν τα οικονομικά σας είναι περίπλοκα, ζητήστε συμβουλή από κάποιον φοροτεχνικό. Αλλά προσέξτε! Μολονότι πολλοί φοροτεχνικοί έχουν υπόψη τους τα καλύτερα συμφέροντά σας, υπάρχουν και πολλοί που δεν τα έχουν. Ζητήστε συστάσεις από κάποιον έμπιστο φίλο ή συνεργάτη, και ελέγξτε τα προσόντα του επαγγελματία.

»Να ενεργείτε έγκαιρα. Οι κυρώσεις μπορεί να είναι αυστηρές αν καθυστερήσετε να υποβάλετε τις σχετικές δηλώσεις.

»Να διατηρείτε εύτακτο το αρχείο σας. Όποιο σύστημα τήρησης βιβλίων και αν ακολουθείτε, να το κρατάτε ενημερωμένο. Με αυτόν τον τρόπο, η εργασία που θα έχετε να κάνετε την περίοδο συμπλήρωσης της δήλωσής σας θα είναι η ελάχιστη δυνατή. Επίσης, θα βρεθείτε σε πολύ καλύτερη θέση αν σας γίνει λογιστικός έλεγχος.

»Να είστε έντιμοι. Ίσως μπείτε στον πειρασμό να παραποιήσετε στοιχεία ή να παρακάμψετε λίγο τις διατάξεις. Αλλά οι εφοριακοί έχουν πολλούς έξυπνους τρόπους για να εντοπίζουν ψευδείς δηλώσεις. Είναι πάντα καλύτερο να είστε έντιμοι.

»Να έχετε ενεργή συμμετοχή. Αν κάποιος μισθωτός φοροτεχνικός υποβάλει ανακριβή στοιχεία, δεν παύετε να φέρετε εσείς την ευθύνη. Επομένως, να προσέχετε ώστε ο αντιπρόσωπός σας να ενεργεί σε αρμονία με τις επιθυμίες σας».

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Σε πολλές χώρες επιβάλλονται υψηλοί φόροι στα προϊόντα καπνού και στα οινοπνευματώδη

[Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

 Οι φόροι παρέχουν τους πόρους για πολλές από τις υπηρεσίες τις οποίες λαβαίνουμε ως δεδομένες