Έχουν τη Λύση οι Μεταρρυθμιστές;

ΟΙ ΑΝΕΝΤΙΜΕΣ επαγγελματικές μέθοδοι, η μεροληπτική εφαρμογή του νόμου, η κοινωνική αδικία, η ανεπαρκής ιατρική περίθαλψη, η ελλιπής εκπαίδευση, η οικονομική εκμετάλλευση στο όνομα της θρησκείας, καθώς και η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι ζητήματα που κάνουν τους περισσότερους από εμάς να αναστενάζουν απογοητευμένοι. Τα ίδια αυτά ζητήματα ωθούν επίσης τους μεταρρυθμιστές σε δράση.

Μεταρρυθμιστές υπάρχουν σχεδόν σε κάθε κοινωνία, προωθώντας την αλλαγή με εύτακτο και συνταγματικό τρόπο. Γενικά, δεν είναι αναρχικά ή επαναστατικά στοιχεία, εφόσον οι περισσότεροι κινούνται σε νόμιμα πλαίσια και αποφεύγουν τη βία. Κάποιοι από αυτούς κατέχουν θέσεις επιρροής στην κοινωνία και αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία για την επίτευξη αλλαγών. Άλλοι ασκούν πιέσεις παρασκηνιακά και παρακινούν τους ιθύνοντες να κάνουν ενέργειες.

Οι μεταρρυθμιστές προσπαθούν να κάνουν την κοινωνία να επανεξετάσει τη στάση της σε διάφορα ζητήματα. Δεν αρκούνται σε διαμαρτυρίες​—έχουν ιδέες για το πώς μπορούν να βελτιωθούν τα πράγματα. Προκειμένου να στρέψουν την προσοχή των άλλων στις ανησυχίες τους, μπορεί να απευθύνουν εκκλήσεις στο κοινό, να διαδηλώνουν στους δρόμους ή να επιζητούν δημοσιότητα στα μέσα ενημέρωσης. Ένα από τα χειρότερα πράγματα που μπορούν να συμβούν σε έναν μεταρρυθμιστή είναι το να τον αγνοεί η κοινωνία.

Οι Μεταρρυθμιστές στην Ιστορία

Στο διάβα της ιστορίας έχουν συμβεί πολλές μεταρρυθμίσεις. Η Αγία Γραφή μάς λέει ότι, πριν από 2.000 χρόνια περίπου, κάποιος δημόσιος ομιλητής επαίνεσε τον Φήλικα, τον αυτοκρατορικό επίτροπο της ρωμαϊκής επαρχίας της Ιουδαίας, λέγοντας: «Γίνονται μεταρρυθμίσεις σε αυτό το έθνος χάρη στη δική σου πρόνοια». (Πράξεις 24:2) Περίπου 500 χρόνια πριν από τον Φήλικα, ο Έλληνας νομοθέτης Σόλων  έκανε μεταρρυθμίσεις για να βελτιώσει τις συνθήκες των φτωχών. Ο Σόλων «έθεσε τέρμα στις συνέπειες της οικονομικής εξαθλίωσης» στην αρχαία Αθήνα, εξηγεί η εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα.

Η ιστορία της θρησκείας είναι γεμάτη από μεταρρυθμιστές. Ο Μαρτίνος Λούθηρος, λόγου χάρη, προσπάθησε να μεταρρυθμίσει τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και οι πρωτοβουλίες του προετοίμασαν το έδαφος για την εμφάνιση του Προτεσταντισμού.

Το Φάσμα της Μεταρρύθμισης

Οι μεταρρυθμιστές μπορεί επίσης να προσπαθούν να αλλάξουν τις κοινοτοπίες και τα τετριμμένα. Μερικοί μεταρρυθμιστές προωθούν έναν ριζικά διαφορετικό τρόπο ζωής. Αυτό συνέβη με το κίνημα Λέμπενσριφορμ (μεταρρύθμιση του τρόπου ζωής) που εμφανίστηκε στη Γερμανία στις αρχές του 20ού αιώνα. Με την αυξανόμενη βιομηχανοποίηση της κοινωνίας, πολλοί ένιωθαν ότι η ζωή είχε γίνει μηχανική και απρόσωπη. Οι μεταρρυθμιστές υποστήριξαν την ιδέα της επιστροφής στη φύση. Έδωσαν έμφαση στην καλή φυσική κατάσταση, στις υπαίθριες δραστηριότητες, στους φυσικούς τρόπους θεραπείας και στη χορτοφαγία.

Άλλοι μεταρρυθμιστές εκθέτουν τις αδικίες και πιέζουν την κυβέρνηση προκειμένου να διορθώσει την κατάσταση. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ομάδες ακτιβιστών περιβαλλοντολόγων διαμαρτύρονται για την κακομεταχείριση και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Μερικές από αυτές τις ομάδες έχουν γίνει στο μεταξύ παγκόσμιες οργανώσεις. Οι ακτιβιστές δεν αρκούνται στο να διαδηλώνουν και να διαμαρτύρονται για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους. Κάνουν επίσης εισηγήσεις για το πώς μπορεί να διορθωθεί η κατάσταση. Έχουν συμβάλει στην αλλαγή της νομοθεσίας όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τη ρίψη τοξικών αποβλήτων στη θάλασσα και το κυνήγι φαλαινών.

Τη δεκαετία του 1960, η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού ανέλαβε το εγχείρημα της μεταρρύθμισης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Τη δεκαετία του 1990 εμφανίστηκαν εκ νέου επίδοξοι μεταρρυθμιστές από κύκλους λαϊκών της Καθολικής Εκκλησίας. Πρότειναν, για παράδειγμα, αλλαγή στο ζήτημα της αγαμίας του κλήρου. Μεταρρυθμιστές εντός των κόλπων της Εκκλησίας της Αγγλίας προκάλεσαν μια αλλαγή η οποία επιτρέπει τη χειροτονία γυναικών ως ιερέων.

Δεν Αρέσουν σε Όλους

Μερικές μεταρρυθμίσεις έχουν φέρει τεράστια οφέλη. Λόγου χάρη, στη Γραφή συναντούμε πολυάριθμα παραδείγματα εθνικών ηγετών και άλλων οι οποίοι προώθησαν επιθυμητές μεταρρυθμίσεις. Τέτοιες προσπάθειες έφεραν πνευματική αναγέννηση, κοινωνική ανανέωση και θεϊκή επιδοκιμασία. (2 Βασιλέων 22:3-20· 2 Χρονικών 33:14-17· Νεεμίας, κεφάλαια 8 και 9) Τα πιο πρόσφατα χρόνια, η αυξημένη έμφαση που έχει δοθεί στις βασικές ελευθερίες, στα ατομικά δικαιώματα και στα ανθρώπινα δικαιώματα έχει συντελέσει σε μεγάλο βαθμό στην προστασία και στην υπεράσπιση των μη προνομιούχων μειονοτήτων και των διωκόμενων ατόμων.

Παρ’ όλα αυτά, οι μεταρρυθμίσεις, όταν τίθενται σε εφαρμογή, συνήθως επιφυλάσσουν εκπλήξεις. Ο Τζον Γ. Γκάρντνερ, ένας αξιωματούχος του 20ού αιώνα, είπε: «Ένα από τα παράδοξα της ιστορίας είναι ότι οι μεταρρυθμιστές πολύ συχνά εκτιμούν εσφαλμένα τις συνέπειες των μεταρρυθμίσεών τους». Εξετάστε μερικά παραδείγματα.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θέσπισε αγροτικές μεταρρυθμίσεις προς όφελος του φυσικού περιβάλλοντος που αποτελούνταν από βοσκότοπους και ερεικώνες. Με τη νέα αγροτική πολιτική, 3.000.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης στη Γερμανία και στην Ιταλία μπορούσαν πλέον να μετατραπούν σε βοσκότοπους. Παρά τις καλές προθέσεις, υπήρξαν απρόβλεπτοι κίνδυνοι. «Αν και τα μέτρα “διατήρησης” αρχικά χαιρετίστηκαν ως μια ευκαιρία για βελτίωση της οικολογικής αξίας αυτών των περιοχών», ανέφερε το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, «μπορούν να έχουν και αρνητικές συνέπειες​—ωθώντας τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν παραδοσιακά συστήματα καλλιέργειας και να υιοθετήσουν ακατάλληλες μεθόδους δασοκομίας ή δενδροφύτευσης».

Σχετικά με τις προσπάθειες υποβοήθησης των φτωχών, το Διεθνές Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης ανέφερε: «Κάθε προσπάθεια για μεταρρύθμιση των ιδρυμάτων με σκοπό να ωφεληθούν οι φτωχοί συναντά ένα μεγάλο πρόβλημα. Τα ιδρύματα συνήθως δημιουργούνται και λειτουργούν υπέρ των συμφερόντων των ισχυρών. . . . Εκείνοι που κινούν τα νήματα  συνήθως διοικούν τοπικά ιδρύματα υπέρ των δικών τους συμφερόντων».

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το φεμινιστικό κίνημα, το οποίο άλλαξε τη ζωή των γυναικών στο Δυτικό κόσμο εξασφαλίζοντάς τους προνόμια όπως το δικαίωμα ψήφου και μεγαλύτερες ευκαιρίες για ανώτερη εκπαίδευση και σταδιοδρομία. Εντούτοις, ακόμη και κάποιοι υποστηρικτές της απελευθέρωσης των γυναικών παραδέχονται ότι, ενώ ο φεμινισμός έλυσε ορισμένα προβλήματα, όξυνε κάποια άλλα. Η συγγραφέας Σούζαν Βαν Σκόγιοκ ρώτησε: «Έχουμε βελτιώσει πραγματικά τη θέση των γυναικών ή μήπως, αναμένοντας από αυτές να είναι ίσες στον εργασιακό χώρο χωρίς τις ανάλογες ελαφρύνσεις στην προσωπική τους ζωή, τις έχουμε καταδικάσει να ζουν μια αληθινή κόλαση;»

Ανούσιες Μεταρρυθμίσεις

Μερικοί μεταρρυθμιστές έχουν κατηγορηθεί ότι επιδιώκουν τη μεταρρύθμιση ως αυτοσκοπό. Περιγράφοντας αυτό που αποκάλεσε ανούσια μεταρρύθμιση, ο Φρέντερικ Ες, ο οποίος έχει ασχοληθεί επισταμένα με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, δήλωσε: «Το πρόβλημα με τα οικτρά αποτελέσματα των εκτεταμένων μεταρρυθμιστικών προσπαθειών έγκειται στην ίδια τη φύση του εγχειρήματος της μεταρρύθμισης. Αντί να λύνουν τα προβλήματα, αυτές οι προσπάθειες για μεταρρύθμιση έχουν γίνει δελεαστικοί περισπασμοί οι οποίοι στην πραγματικότητα έχουν επιδεινώσει» τα προβλήματα που υποτίθεται ότι θα έλυναν. Ο ίδιος λέει στη συνέχεια: «Επειδή κάθε καθεστώς τείνει να κάνει νέες μεταρρυθμίσεις, η όλη διαδικασία επαναλαμβάνεται από την αρχή κάθε λίγα χρόνια».

Οι μεταρρυθμίσεις μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθούν για να εξυπηρετήσουν διαφορετικούς, μερικές φορές επιζήμιους, σκοπούς. Το κίνημα Λέμπενσριφορμ στη Γερμανία συνέβαλε στην ανάπτυξη της θεωρίας της ευγονικής, μιας μελέτης που αποσκοπούσε στη βελτίωση της ανθρώπινης φυλής μέσω επιλογής γονέων οι οποίοι θα παράγουν πιο γερούς απογόνους. Ωστόσο, άτομα με ακραίες απόψεις καταχράστηκαν αυτή τη γνώση για να υποστηρίξουν τους εθνικοσοσιαλιστές στον ιδεολογικό τους αγώνα για τη δημιουργία μιας «ανώτερης» φυλής.

Ακόμη και οι ένθερμοι υποστηρικτές των μεταρρυθμίσεων αποκαρδιώνονται μερικές φορές από τα αποτελέσματα. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν είπε με λύπη: «Πιστεύω ότι το πιο απογοητευτικό είναι το γεγονός πως όλοι γνωρίζουμε τι είναι εσφαλμένο και τι χρειάζεται να γίνει, αλλά συνήθως δεν μπορούμε να το κάνουμε. Μερικές φορές, κάποια γραμματεία που λειτουργεί υπό την εποπτεία του γενικού γραμματέα λαβαίνει εντολή να κάνει κάτι για το πρόβλημα, αλλά οι απαιτούμενοι πόροι για την εκτέλεση των αποφάσεων δεν είναι διαθέσιμοι. Άλλες φορές πάλι, όταν συμβαίνουν απίστευτα πράγματα και θέλουμε να αφυπνίσουμε τη συνείδηση του κόσμου, κανένας δεν θέλει να αναλάβει δράση εξαιτίας των κακών εμπειριών του παρελθόντος».

Οι μεταρρυθμιστές δεν μπορούν να ελπίζουν ότι  θα γίνουν πιο δημοφιλείς, επειδή, εφιστώντας την προσοχή στο σκοπό τους, θίγουν τα συμφέροντα κάποιων άλλων. «Ο μεταρρυθμιστής αποτελούσε ανέκαθεν “αγκάθι”», είπε ο Γιούργκεν Ρούλεκε, καθηγητής σύγχρονης ιστορίας και ειδήμονας στο θέμα των μεταρρυθμιστών, τα λόγια του οποίου παρατέθηκαν στην εφημερίδα Ντι Τσάιτ (Die Zeit). Επιπλέον, μολονότι οι περισσότεροι μεταρρυθμιστές παραμένουν σε νόμιμα πλαίσια και αποφεύγουν τη βία, μερικοί χάνουν την υπομονή τους όταν η πρόοδος είναι αργή. Υπό αυτές τις περιστάσεις, ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα μπορεί να γεννήσει μαχητές οι οποίοι δρουν έξω από τα νόμιμα πλαίσια.

Μήπως οι εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις των πρόσφατων ετών έχουν κάνει τους ανθρώπους γενικά πιο ικανοποιημένους με τη ζωή; Δεν φαίνεται  να ισχύει κάτι τέτοιο. Στη Γερμανία, λόγου χάρη, οι σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης δείχνουν ότι, κατά τα περασμένα 35 χρόνια περίπου, ο βαθμός στον οποίο είναι οι άνθρωποι ικανοποιημένοι με τη ζωή έχει παραμείνει ουσιαστικά αμετάβλητος. Τι θα λεχθεί για τη θρησκεία; Έχουν προσελκύσει περισσότερους πιστούς οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις; Είναι αυτοί οι πιστοί πιο ικανοποιημένοι με τη θρησκεία; Όχι, όπως καταδεικνύεται από το γεγονός ότι ο Δυτικός κόσμος εκκοσμικεύεται ολοένα και περισσότερο, ενώ οι άνθρωποι ελκύονται ολοένα και λιγότερο στην καθιερωμένη θρησκεία.

Ήταν ο Ιησούς Χριστός Μεταρρυθμιστής;

Μερικοί ίσως ισχυριστούν ότι ο Ιησούς Χριστός ήταν μεταρρυθμιστής. Ήταν πράγματι; Αυτό το ερώτημα είναι σημαντικό για οποιονδήποτε επιθυμεί να είναι αληθινός υπηρέτης του Θεού, εφόσον ένα τέτοιο άτομο πρέπει να ακολουθεί πιστά τα ίχνη του Χριστού.​—1 Πέτρου 2:21.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Ιησούς είχε την ικανότητα να επιφέρει μεταρρύθμιση. Ως τέλειος άνθρωπος, μπορούσε να χαράξει μια πορεία σαρωτικών αλλαγών και καινοτομιών. Ωστόσο, ο Χριστός δεν εγκαινίασε κάποια εκστρατεία για να απαλλάξει τον κόσμο από τους διεφθαρμένους αξιωματούχους ή τους ανέντιμους επιχειρηματίες. Δεν πρωτοστάτησε σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας ενάντια στην αδικία, αν και ο ίδιος επρόκειτο να γίνει αθώο θύμα χονδροειδούς κακοδικίας. Μερικές φορές, ο Ιησούς “δεν είχε πουθενά να γείρει το κεφάλι του”. Ωστόσο, δεν συγκρότησε κάποια ομάδα πίεσης για να στρέψει την προσοχή στις ανάγκες των αστέγων. «Τους φτωχούς . . . τους έχετε πάντοτε μαζί σας», εξήγησε όταν κάποια άτομα εξέφρασαν ανησυχίες για οικονομικά θέματα. Ο Ιησούς παρέμενε ουδέτερος στις συγκρούσεις του κόσμου.​—Ματθαίος 8:20· 20:28· 26:11· Λουκάς 12:13, 14· Ιωάννης 6:14, 15· 18:36.

Ασφαλώς, προβλήματα όπως η φτώχεια, η διαφθορά και η αδικία δεν άφηναν ασυγκίνητο τον Χριστό. Μάλιστα η Γραφή δείχνει ότι αναστατωνόταν βαθιά από τη θλιβερή κατάσταση της ανθρωπότητας. (Μάρκος 1:40, 41· 6:33, 34· 8:1, 2· Λουκάς 7:13) Αλλά αυτό που πρόσφερε εκείνος ήταν μια απαράμιλλη λύση. Ο Χριστός δεν είχε υπόψη του μια απλή μεταρρύθμιση, αλλά μια ολοκληρωτική αλλαγή στον τρόπο διακυβέρνησης των ανθρώπινων υποθέσεων. Αυτή η αλλαγή θα πραγματοποιηθεί μέσω της ουράνιας Βασιλείας που θέσπισε ο Δημιουργός των ανθρώπων, ο Ιεχωβά Θεός, και η οποία έχει τον Ιησού Χριστό ως Βασιλιά. Αυτό είναι το θέμα που θα εξεταστεί στο επόμενο άρθρο.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Ένα από τα παράδοξα της ιστορίας είναι ότι οι μεταρρυθμιστές πολύ συχνά εκτιμούν εσφαλμένα τις συνέπειες των μεταρρυθμίσεών τους».​—Τζον Γ. Γκάρντνερ

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 7]

«Πιστεύω ότι το πιο απογοητευτικό είναι το γεγονός πως όλοι γνωρίζουμε τι είναι εσφαλμένο και τι χρειάζεται να γίνει, αλλά συνήθως δεν μπορούμε να το κάνουμε».​—Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν

[Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

«Διακινδύνευσα τη Ζωή μου για να Προστατέψω το Περιβάλλον»

Ο Χανς ταξίδευε στη θάλασσα 48 χρόνια, από τα οποία 35 και πλέον ως καπετάνιος. Προς το τέλος της σταδιοδρομίας του, εργάστηκε ως καπετάνιος ενός σκάφους που χρησιμοποιούνταν από κάποια περιβαλλοντική οργάνωση. Ο ίδιος εξηγεί:

«Ανέκαθεν πίστευα ότι η ανθρωπότητα όφειλε να σέβεται το περιβάλλον και να μεταχειρίζεται τη φύση με αξιοπρέπεια. Όταν λοιπόν μου δόθηκε η ευκαιρία να κυβερνήσω το πλοίο μιας περιβαλλοντικής ομάδας, δέχτηκα αμέσως. Δουλειά μας ήταν να φέρνουμε στη δημοσιότητα τις περιβαλλοντικές απειλές. Όταν σχεδιάζαμε κάποια θαλάσσια εκστρατεία, ειδοποιούσαμε τα μέσα ενημέρωσης για να τη δημοσιοποιήσουν. Ταξιδέψαμε στα πελάγη και αναλάβαμε δράση προσπαθώντας να σταματήσουμε τη ρίψη ραδιενεργών αποβλήτων και τοξικών ουσιών. Σε μια άλλη εκστρατεία, προσπαθήσαμε να σταματήσουμε τη σφαγή της φώκιας και των μικρών της.

»Αυτή η εργασία δεν ήταν για δειλούς. Διακινδύνευσα τη ζωή μου για να προστατέψω το περιβάλλον. Σε μια διαμαρτυρία, δέθηκα με χειροπέδες στην άγκυρα ενός πλοίου και κατέληξα μαζί της στον πυθμένα της θάλασσας. Κάποια άλλη φορά, έπλεα με ένα φουσκωτό ταχύπλοο δίπλα σε ένα μεγαλύτερο πλοίο. Κάποιος έριξε στο σκάφος μας ένα βαρύ μεταλλικό βαρέλι, κάνοντάς το να ανατραπεί. Τραυματίστηκα σοβαρά».

Ο Χανς τελικά κατάλαβε ότι, παρά τις καλές προθέσεις της οργάνωσης, διακινδύνευε τη ζωή του έχοντας λίγες πιθανότητες να ωφελήσει μόνιμα το περιβάλλον. (Εκκλησιαστής 1:9) Λίγο καιρό αφότου έφυγε από την περιβαλλοντική οργάνωση, έκανε Γραφική μελέτη με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά και τελικά βαφτίστηκε ως Μάρτυρας. Σήμερα είναι ολοχρόνιος διάκονος. «Η Αγία Γραφή με βοήθησε να καταλάβω ότι η μόνη ρεαλιστική ελπίδα για την προστασία του περιβάλλοντος είναι η Μεσσιανική Βασιλεία του Θεού».

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 9]

Αγωνιζόταν για τη Μεταρρύθμιση

Η Σάρα (δεν είναι το πραγματικό της όνομα) γεννήθηκε στην Ασία στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Ήταν έφηβη όταν μια επανάσταση στη χώρα της έφερε στην εξουσία ένα καινούριο καθεστώς που υποσχόταν πολιτική και κοινωνική μεταρρύθμιση. Αρχικά, οι συμπατριώτες της χάρηκαν με την αλλαγή, αλλά μέσα σε έναν χρόνο η νέα κυβέρνηση άρχισε να διώκει τους αντιφρονούντες, όπως έκανε και η προηγούμενη. Οι άνθρωποι ήταν απογοητευμένοι, και η Σάρα εντάχθηκε σε μια οργάνωση αντιφρονούντων στη νέα κυβέρνηση. Η ίδια εξηγεί:

«Η οργάνωσή μας έκανε συγκεντρώσεις και συμμετείχαμε σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Γυρνούσα στους δρόμους της πρωτεύουσας κολλώντας αφίσες και μοιράζοντας φυλλάδια όταν με συνέλαβε η εθνοφυλακή. Τελικά με άφησαν να φύγω. Άλλοι στην ομάδα μας δεν ήταν τόσο τυχεροί. Δύο φίλες μου συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Επειδή η ζωή μου βρισκόταν σε κίνδυνο, ο πατέρας μου με παρότρυνε να φύγω από τη χώρα».

Στην Ευρώπη, η Σάρα μελέτησε τη Γραφή και βαφτίστηκε ως Μάρτυρας του Ιεχωβά. Σήμερα είναι ολοχρόνια διάκονος. Αναλογιζόμενη το παρελθόν, η Σάρα λέει:

«Αυτό που επιθυμούσα διακαώς ήταν να υπάρχει δικαιοσύνη και να βρεθεί λύση στα κοινωνικά μας προβλήματα. Καταλάβαινα ότι η νέα κυβέρνηση της χώρας μας αρχικά είχε αυτούς τους στόχους, αλλά έγινε τόσο ακραία ώστε τους ξέχασε και άρχισε να καταπιέζει το λαό. Αντιλαμβανόμουν επίσης ότι η ομάδα διαμαρτυρίας στην οποία ανήκα δεν μπορούσε να δώσει λύσεις στις δυσκολίες της χώρας μας. (Ψαλμός 146:3, 4) Τώρα καταλαβαίνω ότι η λύση σε όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας είναι η Μεσσιανική Βασιλεία του Θεού».

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Το Τείχος του Βερολίνου έπεσε το 1989

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Έχουν προσελκύσει περισσότερους πιστούς οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις;

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 5]

Επάνω δεξιά: Φωτογραφία U.S. Information Agency

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 7]

Κόφι Ανάν: UN/DPI φωτογραφία από Evan Schneider (Φεβ97)· φόντο: WHO/OXFAM