Υποφέροντας τη Μάστιγα του Αλατιού

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Αυστραλία

ΤΟ ΑΛΑΤΙ είναι ουσιώδες για τη ζωή ανθρώπων και ζώων. Αποτελεί το 1 περίπου τοις εκατό του σώματός μας. Το χρησιμοποιούμε σε τρόφιμα, φάρμακα και ζωοτροφές. Στην πραγματικότητα, ο κόσμος καταναλώνει 190 περίπου εκατομμύρια τόνους αλάτι κάθε χρόνο. a Αλλά αυτή η χρήσιμη ουσία, που υπάρχει σε αφθονία, γίνεται μάστιγα για μερικές από τις πιο παραγωγικές καλλιεργήσιμες εκτάσεις του κόσμου.

Περίπου το 40 τοις εκατό της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων προέρχεται από το 15 τοις εκατό της καλλιεργήσιμης γης του πλανήτη, το οποίο είναι αρδευόμενο. Είναι αλήθεια ότι η διοχέτευση νερού σε μια φαινομενικά άγονη γη μπορεί να την κάνει να βρίθει από βλάστηση. Η άρδευση, όμως, μπορεί να δημιουργήσει συσσώρευση υπολειμμάτων άλατος στο χώμα, με αποτέλεσμα τη σταδιακή δηλητηρίαση του εδάφους. Ήδη παρατηρείται μείωση της παραγωγής εξαιτίας της αλάτωσης στις μισές από όλες τις αρδευόμενες εκτάσεις του πλανήτη. Πράγματι, λέγεται ότι κάθε χρόνο καταστρέφονται εκτάσεις που ξεπερνούν το διπλάσιο μέγεθος της Ελβετίας εξαιτίας της αλάτωσης και του υπερβολικού ποτίσματος!

Στο βιβλίο του Από τη Γη (Out of the Earth), ο Ντάνιελ Χιλέλ, διακεκριμένος εδαφολόγος, προειδοποιεί: «Όλες ανεξαιρέτως οι ύπουλες μάστιγες που έχει προκαλέσει ο άνθρωπος και οι οποίες έπαιξαν τόσο καθοριστικό ρόλο στην εξαφάνιση περασμένων πολιτισμών έχουν το παράλληλό τους στο σύγχρονο κόσμο μας . . . αλλά σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα». Λέγεται ότι η αλάτωση κοστίζει στην οικονομία των ΗΠΑ πέντε δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο σε απώλειες σοδειών. Ωστόσο, λίγα μέρη πάνω στη γη απειλούνται τόσο σοβαρά από αυτή τη μάστιγα όσο η Αυστραλία.

Ο Λευκός Θάνατος

Κάθε ώρα, στις αχανείς σιτοκαλλιέργειες της Δυτικής Αυστραλίας καταστρέφεται έκταση μεγέθους ενός γηπέδου ποδοσφαίρου εξαιτίας της αλάτωσης. Ο Δρ Τομ Χάτον, από το Κοινοπολιτειακό Ίδρυμα Επιστημονικής και Βιομηχανικής Έρευνας (CSIRO), λέει: «Αναμφίβολα, αυτή είναι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική κρίση που αντιμετωπίζουμε».

 Η αγροτική περιοχή της ανατολικής αυστραλιανής ενδοχώρας, γνωστή ως Λεκάνη Μάρι-Ντάρλινγκ, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην αλάτωση. Η λεκάνη καλύπτει μια έκταση όσο η Γαλλία και η Ισπανία μαζί, και περιλαμβάνει τα τρία τέταρτα της αρδευόμενης γης της Αυστραλίας. Σχεδόν τα μισά από τα συνολικά αγροτικά έσοδα της Αυστραλίας προέρχονται από αυτόν τον τόπο. Οι ποταμοί Μάρι και Ντάρλινγκ, οι αρτηρίες που τροφοδοτούν αυτό το αγροτικό κέντρο, συντηρούν χιλιάδες υγρότοπους και εφοδιάζουν με πόσιμο νερό τρία εκατομμύρια ανθρώπους.

Δυστυχώς, 2.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα αυτής της ζωτικής γης έχουν ήδη πληγεί σοβαρά από την αλάτωση, και οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι άλλα 10.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα κινδυνεύουν αυτή τη δεκαετία. Η περιεκτικότητα σε αλάτι αυξάνεται στους ποταμούς Μάρι και Ντάρλινγκ καθώς και στους παραποτάμους τους ενώ σε μερικές περιοχές το νερό γίνεται επικίνδυνο για να το πιει κανείς. Στους εύφορους αγρούς με τους οποίους συνορεύουν αυτοί οι ποταμοί σχηματίζονται νεκρά έλη με σκληρά στρώματα αλάτων. Οι γεωργοί αποκαλούν αυτό το φαινόμενο λευκό θάνατο.

Εντούτοις, δεν κινδυνεύουν μόνο οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Επιστήμονες από το CSIRO προειδοποιούν ότι, εξαιτίας της αλάτωσης, μέχρι και χίλια είδη φυτών και ζώων της Αυστραλίας απειλούνται με εξαφάνιση. Επίσης, αν τα πράγματα συνεχιστούν έτσι, ίσως τα μισά είδη πουλιών της Λεκάνης Μάρι-Ντάρλινγκ θα εξαφανιστούν μέσα στα επόμενα 50 χρόνια. Δείτε πώς η έλλειψη προνοητικότητας προκάλεσε αυτή την περιβαλλοντική κρίση.

Η Προέλευση του Αλατιού

Οι επιστήμονες εικάζουν ότι αρκετή ποσότητα από το αλάτι που υπάρχει στην Αυστραλία προήλθε από την ομίχλη του ωκεανού και μεταφέρθηκε στην ενδοχώρα με την πάροδο χιλιάδων χρόνων. Το αλάτι από την ομίχλη εναποτέθηκε στο έδαφος μέσω της βροχής. Μια άλλη πηγή, όπως πιστεύουν, είναι τα αλατούχα υπολείμματα θαλάσσιων νερών που κάποτε κάλυπταν τμήματα αυτής της ηπείρου. Το βρόχινο νερό διαχώρισε το αλάτι από τα στρώματα του χώματος και σταδιακά συσσωρεύτηκαν υπόγεια νερά κάτω από το αλατούχο υπέδαφος.

Με το πέρασμα του χρόνου, ευκάλυπτοι και άλλα είδη βλάστησης κάλυψαν την ήπειρο, αναπτύσσοντας ρίζες οι οποίες διείσδυσαν ως και σαράντα ή και περισσότερα μέτρα μέσα στη γη. Η βλάστηση συγκρατούσε το μεγαλύτερο μέρος των βρόχινων νερών που έπεφταν στο χώμα και το αντλούσε και πάλι στην επιφάνεια, αποβάλλοντάς το από τα φύλλα μέσω διαπνοής. Αυτό διατηρούσε τη στάθμη των υπόγειων νερών σε χαμηλά επίπεδα. Αλλά οι ευρωπαϊκές μέθοδοι καλλιέργειας, οι οποίες έφεραν ευημερία και πρόοδο στην Αυστραλία, περιλάμβαναν επίσης την αποψίλωση τεράστιων  εκτάσεων γης. Ως αποτέλεσμα της μαζικής εξάλειψης αυτών των δέντρων που έπαιζαν το ρόλο αντλιών, καθώς και της εκτεταμένης άρδευσης, η στάθμη του νερού ανέβηκε. Έτσι λοιπόν, το αλάτι που επί πολύ καιρό βρισκόταν σε αδράνεια διαλύθηκε και μεταφέρθηκε ακόμη πιο κοντά στο εύφορο επιφανειακό χώμα.

Αιτίες του Προβλήματος της Αλάτωσης

Η ελεγχόμενη άρδευση των καλλιεργειών με κατάκλυση αυξάνει την παραγωγή στη Λεκάνη Μάρι-Ντάρλινγκ. Παράλληλα, όμως, αυτή η μέθοδος ανεβάζει με πολύ γοργό ρυθμό τη στάθμη των υπόγειων νερών κάτω από τους αγρούς. Έπειτα, το αλατούχο υπόγειο νερό διαχέεται μέσα στα ποτάμια συστήματα, μολύνοντας το καθαρό νερό. Αυτό δημιουργεί ένα ακόμη πρόβλημα, γνωστό ως αλάτωση των ποταμών. Το αλατούχο νερό των ποταμών αντλείται και πάλι στους αρδευόμενους αγρούς και το πρόβλημα μεγαλώνει ακολουθώντας έναν φαύλο κύκλο.

Υπάρχει μια άλλη μορφή αλάτωσης η οποία προκαλείται, όχι από την άρδευση, αλλά από τα είδη των φυτών που καλλιεργούνται σε έναν αγρό. Σε όλη τη λεκάνη, τη θέση των βαθύρριζων δέντρων έχουν πάρει βοσκότοποι και μονοετή φυτά, των οποίων οι ρίζες διεισδύουν λίγο στο χώμα. Το νερό της βροχής που πρωτύτερα απορροφούνταν από τα δέντρα τώρα διαπερνάει το χώμα φτάνοντας σε βάθος από το οποίο δεν μπορούν να το αντλήσουν τα φυτά.

Ως αποτέλεσμα, οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι τώρα διοχετεύεται 10 ως 100 φορές περισσότερο νερό στα υπόγεια αποθέματα σε σχέση με την εποχή που φύονταν δέντρα στις πεδιάδες. Το νερό που διείσδυσε στη γη τα περασμένα εκατό χρόνια πλεονάζει τόσο πολύ ώστε η στάθμη του κάτω από τη Λεκάνη Μάρι-Ντάρλινγκ έχει ανέβει σε μερικά σημεία μέχρι και 60 μέτρα ή και περισσότερο. Καθώς η στάθμη αυτού του αλατούχου νερού φτάνει μόλις μερικά μέτρα κάτω από την επιφάνεια, αρχίζουν τα δεινά των αγροτών.

Αγροί που κάποτε ήταν εύφοροι αρχίζουν να εμφανίζουν περιοχές με μειωμένη ανάπτυξη. Πολύ πριν ξεκινήσουν να σχηματίζονται τμήματα με σκληρό στρώμα αλάτων, αλατούχα υπόγεια νερά που κρύβονται κοντά στην επιφάνεια ανέρχονται μέσω της εξάτμισης. Αρχικά, τα φυτά που αναπτύσσονται σε αυτά τα τμήματα τα καταφέρνουν, αλλά καθώς ολοένα και περισσότερο αλάτι ανέρχεται και συγκεντρώνεται στο επιφανειακό χώμα, το έδαφος γίνεται άγονο.

Αυτή η μορφή αλάτωσης δεν επηρεάζει μόνο την αγροτική κοινότητα. Φθείρει ήδη μερικούς εθνικούς αυτοκινητόδρομους, μειώνοντας την αναμενόμενη διάρκεια ζωής τους κατά 75 τοις εκατό. Επίσης, καταστρέφει κτίρια καθώς και υδραυλικά και αποχετευτικά συστήματα σε επαρχιακές πόλεις της Λεκάνης Μάρι-Ντάρλινγκ.

Είναι Δυνατή η Αποκατάσταση;

Φαίνεται ότι η στάθμη των περισσότερων αλατούχων υδάτινων αποθεμάτων θα συνεχίσει να ανεβαίνει τα επόμενα 50 ως 100 χρόνια. Μια έκθεση αναφέρει ότι, μέχρι να γίνει 30 ετών ένα παιδί που γεννιέται σήμερα, θα έχει καταστραφεί έκταση ίση με αυτήν της πολιτείας της Βικτόρια​—περίπου όσο η Μεγάλη Βρετανία. Τι απαιτείται για να αναχαιτιστεί αυτό το καταστροφικό κύμα;

«Απαιτείται να αλλάξουμε δραστικά τη διαχείριση και τη χρήση των πόρων της Λεκάνης [Μάρι-Ντάρλινγκ] προκειμένου να διατηρήσουμε υγιή οικοσυστήματα και να κάνουμε παραγωγική χρήση της γης», αναφέρει μια κυβερνητική έκθεση. «Θα χρειαστεί να δαπανηθούν αξιόλογα ποσά . . . Ωστόσο, αυτά τα ποσά ωχριούν σε σύγκριση με το αναπόφευκτο τίμημα​—οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό—​που θα καταβληθεί αν δεν αλλάξουν οι τωρινές μέθοδοι διαχείρισης».

Θα έπρεπε να ξεκινήσει δεντροφύτευση σε μεγάλη κλίμακα για να ανακοπεί η βλάβη, αλλά προς το παρόν αυτή δεν θεωρείται συμφέρουσα επιλογή. Κάποια επιστημονική έκθεση ανέφερε: «Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε σε εντελώς φυσικά συστήματα. Σε πολλές περιπτώσεις, οι βελτιώσεις [από τη δεντροφύτευση], αν υπάρχουν, θα σημειώνονται πολύ αργά».

Στο μεταξύ, οι αγρότες προτρέπονται να φυτεύουν φυτά με ρίζες που φτάνουν βαθύτερα ή να τα αντικαταστήσουν με φυτά ανθεκτικά στο αλάτι. Μερικοί εξορύσσουν μάλιστα το αλάτι το οποίο έχει καταστρέψει τα αγροκτήματά τους και βγάζουν τα προς το ζην από αυτή την επιχείρηση. Άλλοι σχεδιάζουν να χρησιμοποιούν δεξαμενές αλατούχου νερού για να εκτρέφουν ψάρια του αλμυρού νερού, γαρίδες, ακόμη και φύκια για εμπορικούς σκοπούς.

Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Αυστραλία δεν είναι μοναδικό. Αν δεν γίνουν μεγάλες αλλαγές σύντομα, η περιγραφή που κάνει ο φιλόσοφος Πλάτωνας για την αρχαία Αττική θα ακούγεται δυσοίωνα προφητική: «Αυτό που απομένει τώρα από την άλλοτε πλούσια γη μοιάζει με το σκελετό άρρωστου ανθρώπου, καθώς έχει φύγει όλο το παχύ και μαλακό χώμα, και απέμεινε μόνο η γυμνή γη».

[Υποσημείωση]

[Χάρτης στη σελίδα 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΛΕΚΑΝΗ ΜΑΡΙ-ΝΤΑΡΛΙΝΓΚ

[Ευχαριστίες]

Χάρτης: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Αλατούχο υπόλειμμα κολλημένο στα απομεινάρια ενός δέντρου στο μέσο πλημμυρισμένου αγρού

Πρώην εύφοροι αγροί καταστρέφονται καθώς το αλάτι συσσωρεύεται στο επιφανειακό έδαφος

[Ευχαριστίες]

© CSIRO Land and Water

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Πρώτα σημάδια της μάστιγας​—άγονα τμήματα ανάμεσα σε εύφορους αγρούς

Το αλάτι που ανέρχεται στην επιφάνεια καταστρέφει τη βλάστηση

Οι συνέπειες της αλάτωσης στην άλλοτε παραγωγική γη

Οι τελικές συνέπειες από την άνοδο της στάθμης των υπόγειων νερών

[Ευχαριστίες]

Όλες οι φωτογραφίες: © CSIRO Land and Water