Βουνά από Μάρμαρο

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Ιταλία

ΟΙ ΒΟΥΝΟΚΟΡΦΕΣ που δεσπόζουν πάνω από την Καράρα και την Πιετρασάντα μοιάζουν να είναι πασπαλισμένες με χιόνι. Αλλά πρόκειται για οφθαλμαπάτη. Στην πραγματικότητα, αυτά τα λευκά τμήματα είναι τεράστιες εκτάσεις με υπολείμματα μαρμάρων που έχουν δημιουργηθεί από λατομεία. Αυτά τα βουνά στις Απουανές Άλπεις της Τοσκάνης, στη βορειοκεντρική Ιταλία, αποτελούν σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο. Εδώ τα βουνά αποτελούνται από μάρμαρο. Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν μπορεί να βρεθεί τόσο μεγάλη συγκέντρωση αυτού του εκλεκτού υλικού.

Από τα αρχαία χρόνια ο άνθρωπος εξορύσσει μάρμαρο από αυτά τα βουνά και το μετατρέπει σε κολόνες, πλάκες, δάπεδα και εντυπωσιακά γλυπτά. Τα πλούσια αποθέματα μαρμάρου, η πείρα και η επιδεξιότητα των ντόπιων εργατών καθώς και η υψηλή ποιότητα της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται εδώ έχουν συμβάλει στην αναγνώριση αυτής της περιοχής ως παγκόσμιας αγοράς μαρμάρου. Εκτός από τα υλικά τα οποία εξορύσσονται τοπικά, το μάρμαρο που φτάνει στο λιμάνι Μαρίνα ντι Καράρα από κάθε γωνιά της υδρογείου υφίσταται επίσης επεξεργασία σε ειδικά εργοστάσια της περιοχής και έπειτα εξάγεται σε όλο τον κόσμο.

Αρχαία Παράδοση στο Μάρμαρο

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα τοπικά μάρμαρα στις κατασκευές και στη γλυπτική. Το λευκό μάρμαρο της Καράρα, που είναι κατάλληλο για την αγαλματοποιία, θεωρείται ιδιαίτερα όμορφο. Το 1505, ο Μιχαήλ Άγγελος ήρθε εδώ για να επιλέξει μεγάλα κομμάτια λεπτόκοκκου μαρμάρου, χωρίς «νερά» ή ατέλειες, τα οποία χρησιμοποίησε όταν λάξευε κάποια από τα πιο διάσημα αριστουργήματά του.

Οι αρχαίες μέθοδοι εξόρυξης παρέμεναν ουσιαστικά αμετάβλητες επί αιώνες. Οι άνθρωποι έβαζαν με επιδέξιο τρόπο ξύλινες σφήνες μέσα σε φυσικές ρωγμές ή σε εγκοπές που δημιουργούσαν στο βράχο. Όταν έριχναν νερό πάνω στις σφήνες, εκείνες φούσκωναν και τελικά αποσπούσαν κάποιον ογκόλιθο. Στα μέσα του 18ου αιώνα άρχισαν να χρησιμοποιούνται εκρηκτικά, αλλά θρυμμάτιζαν τόσο πολύ το βράχο ώστε, στις περισσότερες περιπτώσεις, μόνο το ένα τρίτο μπορούσε να αξιοποιηθεί. Τεράστια κομμάτια υπολειμμάτων μαρμάρου​—εκείνα τα τμήματα που μοιάζουν με χιόνι—​μαρτυρούν τις μεθόδους της παλιάς εποχής.

Η μετακίνηση μονόλιθων σε απότομες κεκλιμένες επιφάνειες με έλκηθρα και σχοινιά ήταν επικίνδυνο εγχείρημα. «Αν έσπαγε το χοντρό σχοινί που κρατούσε το έλκηθρο», εξηγεί μια πηγή, «αυτό σήμαινε σίγουρο θάνατο για τον επικεφαλής του συνεργείου, ο οποίος στεκόταν μπροστά από τον ογκόλιθο για να κατευθύνει τις εργασίες, και όποιος από το συνεργείο δεχόταν χτύπημα από το χοντρό σχοινί, χτύπημα που έμοιαζε με αυτό ενός τρομερού μαστιγίου, δεν είχε σχεδόν καμία πιθανότητα να επιζήσει».

Ασφαλώς, οι σύγχρονες μέθοδοι είναι πολύ διαφορετικές. Πέρασα μια ημέρα στην περιοχή της Καράρα και είδα μερικά πράγματα για το πώς γίνεται η επεξεργασία του μαρμάρου σήμερα. Επιτρέψτε μου να σας πω τι έμαθα.

Επίσκεψη στο Λατομείο

Συναντιέμαι με τον Τζοβάνι, ο οποίος θα με ξεναγήσει στο λατομείο, σε μια από τις πολλές μάντρες της Καράρα. Σε αυτές τις μάντρες βρίσκονται εκατοντάδες μαρμάρινοι ογκόλιθοι, τοποθετημένοι με τάξη ο ένας πάνω στον άλλον, έτοιμοι είτε να πουληθούν είτε να υποστούν επεξεργασία επί τόπου. Αυτόματα μηχανήματα κόβουν πλάκες από τους ογκόλιθους ενώ άλλα κάνουν το γυάλισμα. Κάποτε και οι δύο αυτές εργασίες έπρεπε να γίνονται με το χέρι.

Για να επισκεφτούμε το λατομείο, παίρνουμε το τζιπ του Τζοβάνι και σύντομα περνάμε προσεκτικά από  τις απότομες κλειστές στροφές οι οποίες μας οδηγούν σε μια στενή ορεινή κοιλάδα, διάσπαρτη από θραύσματα λευκού βράχου. Τα φορτηγά που βλέπουμε να κατηφορίζουν αργά μεταφέροντας τεράστιους ογκόλιθους μπορούν να αντέξουν φορτία βάρους μέχρι και 30 τόνων.

Έπειτα από μια στροφή βλέπουμε ένα κατάλευκο τοίχωμα λαξευμένο στο βουνό. Είναι τεράστιο και αποτελείται από γιγάντιες βαθμίδες, η καθεμιά από τις οποίες έχει ύψος 6 ως 9 μέτρα περίπου. Ο Τζοβάνι ανεβαίνει με το αυτοκίνητο πάνω σε μια βαθμίδα και σταματάει.

Μια ματιά τριγύρω αποκαλύπτει ότι βρισκόμαστε σε ένα από τα πολλά λατομεία που υπάρχουν στην κοιλάδα. Μπορούμε να διακρίνουμε και άλλα λευκά σημεία στην επιφάνεια του φυσικού βράχου, μερικά από τα οποία βρίσκονται εκατοντάδες μέτρα πάνω από τα κεφάλια μας. Κατάλληλα αυτό το θέαμα έχει ονομαστεί “μεγαλειώδες αλλά και τρομακτικό”.

Οι σκέψεις μου διακόπτονται από μια μπουλντόζα που με ένα αιχμηρό εργαλείο αναποδογυρίζει κάποιο τμήμα της βαθμίδας μας. Ο ογκόλιθος, τέλεια τετραγωνισμένος με διαστάσεις περίπου 11 μέτρα επί 2 μέτρα και 6 μέτρα ύψος, πέφτει σε ένα στρώμα από χαλάσματα που είναι ετοιμασμένο για να απορροφήσει τους κραδασμούς από την πτώση του. Αλλά πώς αφαιρούνται τέτοιοι ογκόλιθοι;

Την απάντηση τη δίνει ο Φράνκο, ο πατέρας του Τζοβάνι, ο οποίος έχει εργαστεί στα λατομεία όλη του τη ζωή. Μου δείχνει μια τροχαλία που κινεί ένα μακρύ ατσάλινο σύρμα το οποίο κάνει μια κάθετη τομή στο πίσω τοίχωμα της βαθμίδας πάνω στην οποία βρισκόμαστε. Ανοίγεται μια οριζόντια τρύπα διαμέτρου οχτώ εκατοστών στην πρόσοψη του βράχου, εξηγεί ο Φράνκο, και έπειτα μια άλλη, κάθετη, στο πάνω μέρος της βαθμίδας. Οι δύο τρύπες πρέπει να συναντιούνται. Ένα ατσάλινο σύρμα ενισχυμένο με διαμάντι περνάει έπειτα από τις τρύπες και σχηματίζει μια θηλιά, σαν ένα γιγάντιο περιδέραιο. Καθώς το σύρμα τεντώνεται και κινείται με μεγάλη ταχύτητα από ένα ηλεκτρικό μοτέρ, κάνει την επιθυμητή τομή. Όταν ο ογκόλιθος κοπεί από όλες τις πλευρές του​—οριζοντίως και καθέτως—​γυρίζεται ανάποδα. Τότε, με το ίδιο σύρμα, κόβεται σε κομμάτια που είναι πιο εύκολο να μεταφερθούν. Παρόμοιες μέθοδοι χρησιμοποιούνται σε υπόγεια λατομεία εδώ κοντά, όπου το μάρμαρο κόβεται από θαλάμους που υπάρχουν στα βάθη αυτών των βουνών.

Τα τοπικά εργοστάσια μετατρέπουν αυτή την πρώτη ύλη σε μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων​—πλακίδια, οικοδομικά υλικά, επενδύσεις που χρησιμοποιούνται στην αρχιτεκτονική. Σήμερα, όπως άλλωστε και ανέκαθεν, η οικοδομή απορροφά τη μεγαλύτερη ποσότητα μαρμάρου που παράγει η Καράρα.

Μερικά εργαστήρια φτιάχνουν δάπεδα και εξοπλισμό εσωτερικών ή εξωτερικών χώρων κατά παραγγελία. Άλλα ειδικεύονται σε  περίτεχνες κορνίζες για τζάκια, εξοπλισμό μπάνιων, τραπέζια και παρόμοια είδη. Τοπικά προϊόντα κάθε λογής μαρμάρου με όμορφα σχέδια και χρώματα που είναι διαθέσιμα στην αγορά προορίζονται να στολίσουν δημόσιες πλατείες καθώς και δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, όπως χώρους λατρείας, μουσεία, εμπορικά κέντρα, αεροδρόμια και ουρανοξύστες σε όλο τον κόσμο.

Η βιομηχανική πτυχή της χρήσης του μαρμάρου είναι ενδιαφέρουσα αλλά με ενδιαφέρουν επίσης οι διακοσμητικές και καλλιτεχνικές εφαρμογές του. Για να μάθω περισσότερα σε σχέση με αυτό, πηγαίνω το απόγευμα στην Πιετρασάντα.

Τα Εργαστήρια Μαρμάρου

«Επισκεφτείτε τα εργαστήρια των τεχνιτών», προσκαλεί ένας τουριστικός οδηγός της Πιετρασάντα, και εκείνοι «θα χαρούν να σας δείξουν την τέχνη τους». Η Πιετρασάντα είναι ένα φιλικό, μικρό μέρος, και δεν δυσκολεύομαι να περιηγηθώ αρκετά από τα εργαστήρια που βρίσκονται μέσα και γύρω από το μεσαιωνικό κέντρο για να θαυμάσω τα έργα που δημιουργούνται εκεί.

Εδώ συναντάω γλύπτες από πολλές χώρες οι οποίοι καταγίνονται με τη δημιουργία πρωτότυπων και αυθεντικών έργων, ενώ ντόπιοι τεχνίτες, που τα χέρια και τα πρόσωπά τους είναι καλυμμένα με λευκή σκόνη, συγκεντρώνουν τις προσπάθειές τους στην αναπαραγωγή αγαλμάτων από γύψινα πρότυπα. Γεμάτες με κλασικούς και σύγχρονους θησαυρούς, οι εκθέσεις των εργαστηρίων μοιάζουν με μουσεία που είναι ασφυκτικά γεμάτα.

Η διαδικασία της λάξευσης ενός αγάλματος απαιτεί πολύ χρόνο. Ένας ογκόλιθος δύο τόνων, λόγου χάρη, μπορεί να διαμορφωθεί με κάποιο μηχανοκίνητο πριόνι για να πάρει το αρχικό σχήμα. Έπειτα, ίσως χρειαστεί να πελεκηθεί προσεκτικά επί τρεις ως πέντε μήνες μέχρι να ολοκληρωθεί η εργασία. Κατά την επεξεργασία μπορεί να αφαιρεθεί ένας τόνος μαρμάρου. Στο παρελθόν, στα βασικά εργαλεία περιλαμβάνονταν σφυριά, καλέμια και λίμες. Σήμερα, τροχοί και εργαλεία αέρος για λάξευση​—τα «μικρά αδέλφια» των κομπρεσέρ που σπάζουν πεζοδρόμια—​επιταχύνουν τις διαδικασίες αλλά οι λεπτομέρειες πρέπει να ολοκληρωθούν με το χέρι. Τα αποτελέσματα μπορεί να είναι μαγευτικά.

Η αρχαία τέχνη λάξευσης μαρμάρων δεν ασκείται πια σε πολλά μέρη. Ωστόσο, χάρη στα αποθέματα της περιοχής, στην επιδεξιότητα που έχουν αποκτήσει οι αρχιτεχνίτες μέσα από αιώνες πείρας και στους καλλιτέχνες που έρχονται εδώ για να επωφεληθούν από τη γνώση των ντόπιων, η περιοχή της Καράρα και της Πιετρασάντα μπορεί δικαιολογημένα να ονομάζεται «μεγάλη ακαδημία μαρμάρου».

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Υπόγειο λατομείο

[Εικόνες στη σελίδα 24, 25]

Σύρμα ενισχυμένο με διαμάντι χρησιμοποιείται για να κόψει μαρμάρινους ογκόλιθους

[Εικόνα στη σελίδα 24, 25]

Λατομεία μαρμάρου, Καράρα, Ιταλία

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Μαρμάρινο άγαλμα του Αυτοκράτορα Αυγούστου, πρώτος αιώνας Κ.Χ.

[Ευχαριστίες]

Scala/Art Resource, NY

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 23]

Studio SEM, Pietrasanta