Γλαύκωμα​—Ο Κλέφτης της Όρασης

ΓΙΑ μια στιγμή, κρατήστε τα μάτια σας συγκεντρωμένα στην τελευταία λέξη αυτής της πρότασης. Χωρίς να τα κινήσετε, μπορείτε να δείτε μέρος της περιοχής που βρίσκεται πιο πάνω, πιο κάτω ή στις δύο πλευρές αυτού του περιοδικού; Το πιθανότερο είναι ότι μπορείτε, χάρη στη λεγόμενη περιφερική όραση. Αυτή η ικανότητα σας κάνει να αντιλαμβάνεστε εκείνον τον ύποπτο που σας πλησιάζει από το πλάι. Σας βοηθάει να αποφεύγετε διάφορα αντικείμενα στο έδαφος και να μην πέφτετε πάνω σε τοίχους καθώς περπατάτε. Και αν οδηγείτε αυτοκίνητο, η περιφερική όραση μπορεί να σας προειδοποιήσει ότι κάποιος πεζός έχει κατεβεί από το πεζοδρόμιο.

Αλλά ακόμη και ενώ διαβάζετε αυτή τη σελίδα, μπορεί σιγά σιγά να χάνετε την περιφερική σας όραση​—χωρίς καν να το καταλαβαίνετε. Υπολογίζεται ότι 66 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως έχουν προσβληθεί από μια ομάδα οφθαλμικών παθήσεων, γνωστές συλλογικά ως γλαύκωμα. Από αυτούς, πέντε και πλέον εκατομμύρια άνθρωποι έχουν τυφλωθεί εντελώς, πράγμα που καθιστά το γλαύκωμα την τρίτη κατά σειρά αιτία μόνιμης τύφλωσης. «Ωστόσο, ακόμη και στις αναπτυγμένες χώρες όπου υπάρχουν δημόσια επιμορφωτικά προγράμματα ειδικά για το γλαύκωμα, στις μισές περιπτώσεις ατόμων που πάσχουν από γλαύκωμα δεν έχει γίνει διάγνωση», αναφέρει το ιατρικό περιοδικό Δε Λάνσετ (The Lancet).

Ποιος κινδυνεύει να πάθει γλαύκωμα; Πώς αναγνωρίζεται αυτή η ασθένεια, και πώς θεραπεύεται;

Τι Είναι το Γλαύκωμα;

Πρώτα από όλα, πρέπει να καταλάβουμε λίγα πράγματα για τα μάτια μας. Ένα βιβλιάριο του Συλλόγου της Αυστραλίας για το Γλαύκωμα εξηγεί: «Η διατήρηση του σχήματος του ματιού επιτυγχάνεται μέσω πίεσης​—οι μαλακοί ιστοί του ματιού είναι “φουσκωμένοι” όπως ακριβώς ένα λάστιχο αυτοκινήτου ή ένα μπαλόνι». Στο εσωτερικό του ματιού, ένας μηχανισμός που ονομάζεται ακτινωτό σώμα στέλνει ένα υγρό, γνωστό ως υδατοειδές υγρό, από τα αιμοφόρα αγγεία μέσα στο μάτι. «Το υδατοειδές υγρό κυκλοφορεί βαθιά στο εσωτερικό του ματιού, τρέφοντας τα εσωτερικά τμήματά του, και επιστρέφει στην κυκλοφορία του αίματος μέσω ενός συστήματος παροχέτευσης το οποίο ονομάζεται διηθητικός ηθμός».

Αν αυτός ο ηθμός για κάποιον λόγο φράξει τελείως ή εν μέρει, η πίεση στο εσωτερικό του ματιού θα αυξηθεί και τελικά θα αρχίσει να βλάπτει τις ευαίσθητες νευρικές ίνες που βρίσκονται στο πίσω μέρος του ματιού. Αυτή η πάθηση ονομάζεται γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας και ευθύνεται για το 90 τοις εκατό περίπου όλων των περιπτώσεων.

Η πίεση που δημιουργείται στο εσωτερικό του ματιού σας, γνωστή ως ενδοφθάλμια πίεση, μπορεί να διαφέρει από ώρα σε ώρα και επηρεάζεται από ποικιλία παραγόντων, περιλαμβανομένων των καρδιακών σας παλμών, της ποσότητας των υγρών που πίνετε και της θέσης του σώματός σας. Αυτές οι φυσιολογικές διακυμάνσεις δεν προκαλούν βλάβη στα μάτια σας. Η υψηλή πίεση στα μάτια δεν αποδεικνύει από μόνη της την ύπαρξη γλαυκώματος, εφόσον η «φυσιολογική» πίεση των ματιών διαφέρει από άτομο σε άτομο. Ωστόσο, η υψηλή πίεση είναι μία από τις ενδείξεις ότι κάποιος μπορεί να πάσχει από γλαύκωμα.

Μια σπάνια μορφή αυτής της ασθένειας ονομάζεται οξύ γλαύκωμα, ή γλαύκωμα κλειστής γωνίας. Σε αντίθεση με το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, αυτό το είδος περιλαμβάνει την ξαφνική αύξηση της πίεσης στο μάτι. Προκαλεί έντονο πόνο στο μάτι, καθώς και θολή όραση και εμετούς. Αν δεν αντιμετωπιστεί μέσα σε λίγες ώρες από την έναρξη των συμπτωμάτων, συχνά επιφέρει τύφλωση. Μια άλλη κατηγορία ονομάζεται δευτεροπαθές γλαύκωμα. Όπως υποδηλώνει το όνομα, αυτό το είδος προξενείται από άλλα οφθαλμικά προβλήματα, όπως είναι ο όγκος, ο καταρράκτης ή οι τραυματισμοί των ματιών. Μια μικρή ομάδα ανθρώπων προσβάλλονται από ένα τέταρτο είδος, γνωστό ως συγγενές γλαύκωμα. Αυτό το είδος υφίσταται κατά τη γέννηση ή εμφανίζεται λίγο αργότερα και γίνεται  αντιληπτό από το γεγονός ότι το βρέφος έχει μεγαλύτερους βολβούς ματιών και αυξημένη ευαισθησία στο φως.

Πώς «Κλέβει» την Όραση

Το γλαύκωμα θα μπορούσε να κλέψει ακόμη και το 90 τοις εκατό της όρασής σας από το ένα μάτι χωρίς καν να το αντιληφθείτε. Πώς είναι αυτό δυνατόν; Όλοι μας έχουμε φυσιολογικά μια τυφλή κηλίδα στο πίσω μέρος κάθε ματιού. Αυτό το σημείο στον αμφιβληστροειδή, όπου οι νευρικές ίνες σας ενώνονται και σχηματίζουν το οπτικό νεύρο, δεν έχει φωτοευαίσθητα κύτταρα. Ωστόσο, δεν αντιλαμβάνεστε αυτή την τυφλή κηλίδα, επειδή ο εγκέφαλός σας έχει την ικανότητα να «συμπληρώνει» τα κομμάτια της εικόνας που λείπουν. Η ειρωνεία είναι ότι αυτή ακριβώς η ικανότητα του εγκεφάλου είναι που κάνει το γλαύκωμα τόσο ύπουλο.

Ο Δρ Άιβαν Γκόλντμπεργκ, κορυφαίος Αυστραλός οφθαλμολόγος, είπε στο Ξύπνα!: «Το γλαύκωμα χαρακτηρίζεται ύπουλος κλέφτης της όρασης επειδή δεν σας προκαλεί κανένα σύμπτωμα. Η συνηθέστερη μορφή γλαυκώματος εξελίσσεται αργά και σταθερά και, χωρίς καμία προειδοποίηση, προξενεί βλάβη στη δομή των νεύρων που συνδέουν το μάτι με τον εγκέφαλο. Το γλαύκωμα δεν έχει καμία σχέση με το αν τα μάτια σας δακρύζουν ή όχι, αν είναι στεγνά ή όχι, αν βλέπουν καθαρά όταν διαβάζετε και γράφετε ή όχι. Μπορεί να τα νιώθετε εξαιρετικά καλά αλλά να πάσχετε από γλαύκωμα πολύ σοβαρής μορφής».

Εντοπίστε τον Κλέφτη

Δυστυχώς, καμία εξέταση δεν δείχνει από μόνη της αν υπάρχει γλαύκωμα. Ο οφθαλμίατρος, χρησιμοποιώντας μια συσκευή γνωστή ως τονόμετρο, μπορεί να αρχίσει ελέγχοντας την πίεση των υγρών στα μάτια σας. Θα χρησιμοποιήσει με απαλές κινήσεις το όργανο αυτό για να επιπεδώσει  τον κερατοειδή, δηλαδή το μπροστινό μέρος του ματιού σας. Καταμετρείται η δύναμη που απαιτείται για να γίνει κάτι τέτοιο, και κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να υπολογιστεί η πίεση στο εσωτερικό του ματιού σας. Ο οφθαλμίατρος μπορεί επίσης να ερευνήσει για τυχόν ενδείξεις γλαυκώματος χρησιμοποιώντας όργανα που εντοπίζουν κατεστραμμένο ιστό στη δομή των νεύρων τα οποία συνδέουν το μάτι με τον εγκέφαλο. Ο Δρ Γκόλντμπεργκ λέει: «Παρατηρούμε αν οι νευρικές ίνες ή τα αιμοφόρα αγγεία στο πίσω μέρος του ματιού έχουν ασυνήθιστη μορφή, επειδή αυτό μπορεί να δείχνει ότι καταστρέφονται νεύρα».

Το γλαύκωμα αναγνωρίζεται επίσης μέσω της μελέτης του οπτικού πεδίου. Ο Δρ Γκόλντμπεργκ εξηγεί: «Το άτομο κοιτάει μέσα σε κάποιον θόλο λευκού φωτός, στο εσωτερικό του οποίου υπάρχει ένα άλλο φωτεινότερο λευκό σημείο. Το άτομο αντιδράει πατώντας ένα κουμπί όταν μπορεί να δει το μικρό λευκό φως». Αν δεν εντοπίσετε το λευκό φως όταν αυτό βρίσκεται στην εξωτερική άκρη του οπτικού σας πεδίου αυτό μπορεί να σημαίνει ότι έχετε γλαύκωμα. Ωστόσο, σχεδιάζονται νέα όργανα τα οποία ίσως απλοποιήσουν αυτή την κάπως κουραστική διαδικασία.

Ποιος Κινδυνεύει;

Ο Πολ είναι ένας υγιής άντρας λίγο πάνω από τα 40. Ο ίδιος λέει: «Πήγα σε κάποιον οπτομέτρη για να μετρήσει την όρασή μου για ένα καινούριο ζευγάρι γυαλιά, και στη διάρκεια της επίσκεψης με ρώτησε αν υπήρχε οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος. Από την έρευνα που έκανα ανακάλυψα ότι τόσο μια θεία όσο και ένας θείος μου είχαν αυτή την ασθένεια. Με παρέπεμψε σε έναν οφθαλμίατρο, ο οποίος επιβεβαίωσε ότι είχα γλαύκωμα». Ο Δρ Γκόλντμπεργκ εξηγεί: «Αν έχει γλαύκωμα η μητέρα σας ή ο πατέρας σας, διατρέχετε τρεις ως πέντε φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να πάθετε και εσείς. Αν έχετε δε κάποιον αδελφό ή αδελφή με γλαύκωμα, τότε ο κίνδυνος να το αποκτήσετε είναι πενταπλάσιος ως εφταπλάσιος».

Ο Δρ Κέβιν Γκρίνιτζ, από το Σύλλογο των Ηνωμένων Πολιτειών για το Γλαύκωμα, τονίζει άλλους παράγοντες κινδύνου, λέγοντας: «Αν είστε άνω των 45 ετών και αφρικανικής καταγωγής, ή αν έχετε οποιονδήποτε από τους παρακάτω παράγοντες κινδύνου​—οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος, μυωπία, διαβήτη, παλιότερο τραυματισμό στο μάτι ή τακτική χρήση κορτιζονούχων/στεροειδών προϊόντων—​να ελέγχετε τα μάτια σας κάθε χρόνο».  Ακόμη και αν δεν έχετε παράγοντες κινδύνου και είστε κάτω των 45, ο σύλλογος συστήνει να εξετάζεστε και πάλι για γλαύκωμα κάθε τέσσερα χρόνια. Αν είστε άνω των 45, θα πρέπει να κάνετε αυτόν τον έλεγχο κάθε δύο χρόνια.

Αντιμετωπίστε το και Νικήστε Το

Η θεραπεία που ακολουθεί ο Πολ για το γλαύκωμα περιλαμβάνει τη χρήση ειδικού κολλύριου μια φορά τη μέρα. Ο Πολ λέει: «Το κολλύριο που χρησιμοποιώ καταστέλλει την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού στο βολβό του ματιού». Ο Πολ υποβλήθηκε επίσης σε θεραπεία με λέιζερ το οποίο «άνοιξε» περίπου δέκα μικρές τρύπες στο μπροστινό μέρος των ματιών του, κοντά στο σημείο όπου βρίσκονται φυσιολογικά οι οπές παροχέτευσης. Ο ίδιος λέει: «Όταν έκανα τη θεραπεία με λέιζερ στο πρώτο μάτι, είχα αρκετή ένταση και νευρικότητα, και αυτό μεγάλωνε τη δυσφορία που ένιωθα. Ωστόσο, όταν έγινε η θεραπεία στο άλλο μου μάτι λίγες μέρες αργότερα, ήξερα τι να περιμένω. Ήμουν πολύ πιο ήρεμος, και ο γιατρός ολοκλήρωσε την επέμβαση προτού καλά καλά το καταλάβω». Η θεραπεία βοήθησε να σταθεροποιηθεί η πίεση στα μάτια του Πολ.

Έτσι λοιπόν, ο Πολ έχει θετική στάση. Ο ίδιος λέει: «Οι αμφιβληστροειδείς μου έχουν πάθει μικρές μόνο βλάβες και, ευτυχώς, η περιφερική μου όραση δεν έχει επηρεαστεί. Αν θυμάμαι να βάζω κολλύριο στα μάτια μου κάθε μέρα, το πιθανότερο είναι ότι θα παραμείνει στάσιμη η κατάστασή μου».

Μήπως ο «ύπουλος κλέφτης της όρασης» κλέβει και τη δική σας; Αν δεν έχετε εξετάσει ποτέ τα μάτια σας για γλαύκωμα​—και ιδιαίτερα αν ανήκετε σε κάποια από τις ομάδες κινδύνου—​θα ήταν σοφό να ζητήσετε από το γιατρό σας να σας εξετάσει για γλαύκωμα. Όπως λέει ο Δρ Γκόλντμπεργκ, «μεγάλο μέρος της βλάβης που προκαλεί το γλαύκωμα μπορεί να αποφευχθεί με έγκαιρη και κατάλληλη θεραπεία». Ναι, μπορείτε να αναχαιτίσετε αυτόν τον κλέφτη της όρασης!

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 26]

Έχετε αυξημένο κίνδυνο να πάθετε γλαύκωμα αν

● Είστε αφρικανικής καταγωγής

● Κάποιος στην οικογένειά σας έχει γλαύκωμα

● Έχετε διαβήτη

● Έχετε μυωπία

● Χρησιμοποιείτε τακτικά και επί μεγάλο χρονικό διάστημα κορτιζόνη/στεροειδή​—με τη μορφή ιατρικών αλοιφών και σπρέι για το άσθμα

● Τραυματιστήκατε παλιότερα στο μάτι

● Είστε άνω των 45 ετών

[Εικόνα]

Ο τακτικός έλεγχος μπορεί να προλάβει σοβαρή απώλεια της όρασης

[Διάγραμμα/​Εικόνες στη σελίδα 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΓΛΑΥΚΩΜΑ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΓΩΝΙΑΣ

Κερατοειδής

Ίριδα

Φακός

Αμφιβληστροειδής

Η οπτική θηλή, ή η τυφλή κηλίδα, είναι το μέρος όπου οι νευρικές ίνες ενώνονται και σχηματίζουν το οπτικό νεύρο

Το οπτικό νεύρο μεταφέρει οπτικά ερεθίσματα στον εγκέφαλο

Το ακτινωτό σώμα, όπου παράγεται το υγρό

1 Το υδατοειδές υγρό είναι ένα διαυγές υγρό που τρέφει τους φακούς, την ίριδα και το εσωτερικό του κερατοειδούς χιτώνα. Δεν είναι ίδιο με τα δάκρυα, τα οποία υγραίνουν το εξωτερικό μέρος του ματιού

2 Ο διηθητικός ηθμός παροχετεύει το υγρό

3 Αν ο ηθμός φράξει τελείως ή εν μέρει, αυξάνεται η πίεση στο εσωτερικό του ματιού

4 Αν αυξηθεί η πίεση, οι ευαίσθητες νευρικές ίνες στο πίσω μέρος του ματιού καταστρέφονται, προξενώντας γλαύκωμα ή μειωμένη όραση

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Οπτική θηλή

Τι θα βλέπατε

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΑΣΗ

ΓΛΑΥΚΩΜΑ ΣΕ ΑΡΧΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΓΛΑΥΚΩΜΑ

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφίες οπτικών θηλών: Ευγενής παραχώρηση από Atlas of Ophthalmology