Ο Σολομός του Ατλαντικού​—Ένας «Βασιλιάς» με Προβλήματα

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΡΛΑΝΔΙΑ

ΟΙ ΣΟΛΟΜΟΙ φημίζονται για την ικανότητα που έχουν να πηδούν αντίθετα στο ρεύμα των καταρρακτών καθώς ανεβαίνουν τα ποτάμια για να αναπαραχθούν. Μια ιστορία λέει για έναν ψαρά ο οποίος παρατηρούσε ότι «πολλοί σολομοί δεν κατάφερναν να ξεπεράσουν το εμπόδιο του [καταρράκτη]» εκεί όπου ψάρευε. Μερικοί μάλιστα προσγειώνονταν στην όχθη του ποταμού στη βάση του καταρράκτη. Ο ψαράς άναψε φωτιά σε έναν βράχο κοντά στη βάση των καταρρακτών και έβαλε πάνω της ένα τηγάνι. «Μετά την αποτυχημένη τους προσπάθεια», λέει η ιστορία, «μερικοί από τους δύστυχους σολομούς έπεφταν τυχαία μέσα στο τηγάνι». Έτσι λοιπόν, αυτός ο ψαράς μπορούσε αργότερα να καυχιέται ότι “στη χώρα του οι σολομοί ήταν τόσο πολλοί ώστε έπεφταν στο τηγάνι από μόνοι τους, χωρίς να βάζουν τον ψαρά στον κόπο να τους πιάνει”.

Ομολογουμένως αυτή η ιστορία μπορεί να είναι υπερβολική. Εντούτοις, οι σολομοί πράγματι πηδούν αντίθετα στο ρεύμα των καταρρακτών. Μια έκθεση της ιρλανδικής Υπηρεσίας Ερευνών για το Σολομό έδειξε, ωστόσο, ότι τα πρόσφατα χρόνια έχει «μειωθεί δραστικά ο αριθμός των άγριων ψαριών που ανεβαίνουν τα ποτάμια για να αναπαραχθούν». Κάποια μελέτη έδειξε ότι, μέσα σε έναν χρόνο, από τους σχεδόν 44.000 νεαρούς σολομούς που μαρκαρίστηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι, μόνο το 3 τοις εκατό (περίπου 1.300) επέστρεψαν.

Τι ευθύνεται για αυτή την τραγική μείωση στον πληθυσμό του «Βασιλιά των Ψαριών», του σολομού του Ατλαντικού; Θα γίνει ποτέ ξανά τόσο πολυπληθής όσο ήταν παλιότερα; Η κατανόηση του συναρπαστικού και ασυνήθιστου κύκλου ζωής αυτού του μεγαλοπρεπούς ψαριού θα μας βοηθήσει να αντιληφθούμε καλύτερα τις αιτίες και τις πιθανές λύσεις του προβλήματος.

Τα Πρώτα Στάδια της Ζωής Του

Η ζωή για έναν σολομό αρχίζει ανάμεσα στο Νοέμβριο και στο Φεβρουάριο στο χαλικώδη πυθμένα κάποιου ρεύματος. Το αρσενικό απωθεί τους εισβολείς ενώ το θηλυκό σκάβει αρκετές μικρές τρύπες βάθους ως και 30 εκατοστών. Μαζί εναποθέτουν και γονιμοποιούν αρκετές χιλιάδες αβγά σε κάθε τρύπα. Το θηλυκό προστατεύει κατόπιν τα αβγά καλύπτοντάς τα με χαλίκια.

Το Μάρτιο ή τον Απρίλιο, ένα ψάρι με παράξενη μορφή ξεπροβάλλει από το αβγό. Το νεογέννητο έχει μήκος μόλις 3 εκατοστά περίπου και στην κάτω πλευρά του υπάρχει ένας άκομψος λεκιθικός σάκος. Αρχικά το ψάρι παραμένει κρυμμένο κάτω από τα χαλίκια και τρέφεται από το απόθεμα τροφής που μεταφέρει. Έπειτα από τέσσερις ή πέντε εβδομάδες, όταν έχει απορροφήσει όλο το περιεχόμενο του λεκιθικού του σάκου, ο γόνος, όπως ονομάζεται τώρα, ξεγλιστρά από το σημείο όπου βρίσκεται κάτω από τις πέτρες και ανεβαίνει στο κυρίως ποτάμι. Έχει μήκος περίπου πέντε εκατοστά και μοιάζει πλέον με κανονικό ψάρι. Δύο μόνο πράγματα το ενδιαφέρουν. Πρώτον, να βρει μια καινούρια πηγή τροφής​—μικρά έντομα και πλαγκτόν—​και δεύτερον, να βρει έναν ασφαλή τόπο διαβίωσης. Σε αυτό το στάδιο πεθαίνει το 90 και πλέον τοις εκατό των γόνων του σολομού εξαιτίας της έλλειψης τροφής ή χώρου ή επειδή πέφτει θύμα αρπακτικών, όπως οι πέστροφες, οι αλκυόνες, οι ερωδιοί και οι ενυδρίδες.

 «Έπειτα από έναν χρόνο περίπου», λέει ο Μάικλ, ο οποίος ασχολήθηκε με τη μελέτη του σολομού και άλλων ψαριών για κάποιο διάστημα, «το μήκος του σολομού φτάνει γύρω στα οχτώ με δέκα εκατοστά. Τώρα βρίσκεται σε νεαρή ηλικία και έχει ένα χαρακτηριστικό σημάδι από μαύρες κηλίδες κατά μήκος κάθε πλευράς του σώματός του. Όταν το μήκος του φτάσει τα 15 εκατοστά περίπου, τα μαύρα σημάδια αντικαθίστανται από ένα ομοιόμορφο λαμπερό ασημί χρώμα. Στο σημείο αυτό συμβαίνουν ορισμένες σημαντικές και περίπλοκες αλλαγές οι οποίες καθιστούν το σολομό διαφορετικό από τα περισσότερα άλλα ψάρια».

Ο Μάικλ συνεχίζει: «Ανάμεσα στο Μάιο και στον Ιούνιο, το ψάρι, που οδεύει προς την ενηλικίωση, ωθούμενο από κάποιο εσωτερικό σήμα, ενώνεται με χιλιάδες άλλα σε μια μαζική έξοδο προς τις εκβολές του ποταμού». Αλλά ένα πλάσμα του γλυκού νερού σίγουρα δεν μπορεί να επιβιώσει στη θάλασσα, έτσι δεν είναι; Όταν υποβάλλουμε στον Μάικλ αυτό το ερώτημα, εκείνος απαντάει: «Συνήθως δεν μπορεί, αλλά περίπλοκες αλλαγές λαβαίνουν χώρα γύρω από τα βράγχια του, οι οποίες το καθιστούν ικανό να φιλτράρει το αλάτι του θαλασσινού νερού. Όταν ολοκληρωθούν οι αλλαγές, το ψάρι, που σε αυτό το στάδιο της ζωής του είναι τόσο μικρό ώστε μπορεί να χωρέσει στην παλάμη του χεριού σας, αρχίζει το επικό του ταξίδι».

Η Ζωή στη Θάλασσα

Γιατί αφήνει ένα τόσο μικρό ψάρι το οικείο ποτάμι του; Πού πηγαίνει; Ο νεαρός σολομός πρέπει να φτάσει στην περιοχή σίτισής του ώστε να ωριμάσει πλήρως. Αν αποφύγει διάφορα αρπακτικά, όπως κορμοράνους, φώκιες, δελφίνια, ακόμη και όρκες, θα φτάσει εκεί και θα αρχίσει να τρέφεται με ορισμένους μεγάλους ζωοπλαγκτονικούς οργανισμούς και αμμοχέλια, καθώς και με ρέγγες, καπελίνους και άλλα ψάρια. Έπειτα από έναν χρόνο, το βάρος του θα έχει 15πλασιαστεί​—από μερικές δεκάδες γραμμάρια θα έχει γίνει γύρω στα τρία κιλά. Αν μείνει στον ωκεανό πέντε χρόνια, το βάρος του μπορεί να  φτάσει ή να υπερβεί τα 18 κιλά. Μάλιστα είναι γνωστό ότι μερικοί σολομοί έχουν ξεπεράσει τα 45 κιλά!

Η ακριβής τοποθεσία των περιοχών σίτισης ήταν άγνωστη ως τη δεκαετία του 1950, όταν επαγγελματίες ψαράδες άρχισαν να πιάνουν μεγάλους αριθμούς σολομών στα ανοιχτά των ακτών της Γροιλανδίας. Μια άλλη κύρια περιοχή σίτισης εντοπίστηκε αργότερα γύρω από τα Νησιά Φερόες, βόρεια της Σκωτίας. Έκτοτε, έχουν βρεθεί και άλλες περιοχές σίτισης. Μάλιστα έχει αναφερθεί ότι ο σολομός βρίσκει τροφή ακόμη και κάτω από τον πάγο της Αρκτικής! Με την ανακάλυψη αυτών των περιοχών σίτισης, άρχισαν και τα προβλήματα για το σολομό του Ατλαντικού. Τεράστια ιχθυοτροφεία δημιουργήθηκαν στη Γροιλανδία και στα Νησιά Φερόες. Χιλιάδες τόνοι ψαριών αλιεύτηκαν από επαγγελματίες ψαράδες, και ξαφνικά ο αριθμός των σολομών που επέστρεφαν στους ποταμούς για να πολλαπλασιαστούν έπεσε κατακόρυφα. Οι κυβερνήσεις, αντιλαμβανόμενες τη σοβαρότητα του προβλήματος, έθεσαν στους ψαράδες διάφορες απαγορεύσεις και περιορισμούς. Αυτό έχει συμβάλει στην προστασία του σολομού στις περιόδους κατά τις οποίες βρίσκεται στη θάλασσα.

Η Επιστροφή από τη Θάλασσα

Τελικά ο ενήλικος σολομός επιστρέφει στο ποτάμι όπου εκκολάφθηκε, βρίσκει κάποιο ταίρι και αρχίζει ξανά ο κύκλος. «Είναι πραγματικά εκπληκτικό», εξηγεί ο Μάικλ, «το γεγονός ότι αυτό το εντυπωσιακό ψάρι διανύει χιλιάδες χιλιόμετρα θάλασσας που δεν έχει ξαναδεί ποτέ ταξιδεύοντας στη σωστή κατεύθυνση! Το πώς το κατορθώνει αυτό εξακολουθεί να προβληματίζει τους επιστήμονες. Μερικοί λένε ότι οι σολομοί ταξιδεύουν χρησιμοποιώντας το μαγνητισμό της γης, τα θαλάσσια ρεύματα ή ακόμη και τα άστρα. Πιστεύεται πως, όταν ο σολομός επιστρέφει στις εκβολές, αναγνωρίζει το ποτάμι του από την “οσμή” του, ή τη χημική του σύσταση».

«Για μια ακόμη φορά προσαρμόζονται στη ζωή του γλυκού νερού», λέει ο Μάικλ, «και μπαίνουν στο ποτάμι. Αυτό το ένστικτο που τους οδηγεί στον τόπο τους είναι τόσο ισχυρό ώστε ακόμη και αν βρεθούν μπροστά τους καταρράκτες ή ορμητικά ρεύματα, αυτοί οι σολομοί, που τώρα είναι πολύ μεγαλύτεροι και ισχυρότεροι, θα αγωνιστούν με πείσμα για να υπερνικήσουν κάθε εμπόδιο».

Οι ανάδρομοι σολομοί αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες όταν συναντούν σχεδόν αδιαπέραστα φράγματα, υδροηλεκτρικά έργα ή άλλα ανθρωποποίητα εμπόδια. Τι συμβαίνει τότε; «Πολλοί άνθρωποι που είναι ευαισθητοποιημένοι στο ζήτημα της προστασίας του σολομού παρέχουν μια εναλλακτική διαδρομή», λέει η Ντίρντρι, ερευνήτρια που ασχολείται με τους σολομούς. «Κατασκευάζεται κάποια ευκολότερη οδός διέλευσης, ένα πέρασμα για τα ψάρια, το οποίο παρακάμπτει το μεγάλο εμπόδιο. Αυτό βοηθάει το σολομό να πηδάει με ασφάλεια για να φτάσει σε ψηλότερα νερά καθώς ταξιδεύει προς τις περιοχές αναπαραγωγής».

«Ωστόσο, το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα επιτυχές», συνεχίζει η Ντίρντρι. «Έχω δει μερικούς σολομούς να αγνοούν το πέρασμα. Αναγνωρίζουν μόνο την αρχική τους διαδρομή και προσπαθούν ακατάπαυστα να ξεπεράσουν  το καινούριο ανθρωποποίητο εμπόδιο. Πολλοί πεθαίνουν από εξάντληση ή από τα χτυπήματα πάνω στο εμπόδιο».

Εκτροφεία Σολομού

Ο σολομός αποτελεί θρεπτική τροφή. Λόγω της μείωσης του πληθυσμού του άγριου σολομού του Ατλαντικού, έχουν κατασκευαστεί εμπορικά εκτροφεία σολομού. Οι σολομοί διατηρούνται κοντά στην ακτή μέσα σε δεξαμενές γλυκού νερού μέχρις ότου φτάσουν στο μέγεθος που έχουν όταν οδεύουν προς την ενηλικίωση. Κατόπιν μεταφέρονται σε κατασκευές οι οποίες μοιάζουν με κλουβιά και βρίσκονται στα ανοιχτά της θάλασσας, όπου αναπτύσσονται μέχρις ότου ωριμάσουν και είναι έτοιμοι να πουληθούν σε εστιατόρια και καταστήματα τροφίμων.

Αλλά και ο σολομός που εκτρέφεται με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζει προβλήματα. Οι εκτροφείς ψαριών χρησιμοποιούν συνθετικές τροφές για το τάισμά τους. Αυτό σε συνδυασμό με τον περιορισμό των σολομών σε κλουβιά τούς καθιστά πολύ ευπαθείς σε ασθένειες και παράσιτα, όπως η ψείρα των θαλασσών. Μερικά από τα προστατευτικά σπρέι που χρησιμοποιούνται μπορεί να είναι πολύ δραστικά. «Κολυμπούσα κάτω από μερικά τέτοια εκτροφεία», λέει ο Έρνεστ, ένας δύτης, «και ήταν άξιο προσοχής το ότι στον πυθμένα της θάλασσας δεν υπήρχε ζωή γύρω από πολλές τέτοιες περιοχές».

Ένας «Βασιλιάς» με Προβλήματα

Πολλοί άγριοι σολομοί πιάνονται με δίχτυα στα ανοιχτά της θάλασσας προτού φτάσουν καν στο ποτάμι όπου εκκολάφθηκαν. Η μεγάλη εμπορική αξία του άγριου σολομού υποκινεί μερικούς ψαράδες να τον αλιεύουν παράνομα. Οι λίγοι σολομοί οι οποίοι κατορθώνουν να επιστρέψουν στο ποτάμι χρειάζεται επίσης να ξεφύγουν από τους νόμιμους ψαράδες. Για να προστατευτούν τα κοπάδια των σολομών, έχουν τεθεί σε ισχύ διάφορα μέτρα, όπως ο περιορισμός της αλιείας σε προσδιορισμένα τμήματα του ποταμού, η επιβολή υψηλών φόρων και ο καθορισμός αλιευτικών περιόδων. Παρ’ όλα αυτά, υπολογίζεται ότι ο 1 στους 5 σολομούς θα αλιεύεται στη διάρκεια του ανάδρομου ταξιδιού του στο ποτάμι.

Επιπρόσθετα, ο άγριος σολομός προσβάλλεται από διάφορες ασθένειες, οι οποίες αποδεκατίζουν τους πληθυσμούς του. Μια από αυτές, η ελκώδης νέκρωση του δέρματος, προκαλεί έλκη στο δέρμα του ψαριού και τελικά θάνατο. Η βιομηχανική μόλυνση και τα παρασιτοκτόνα που καταλήγουν στα ποτάμια είναι άλλες πιθανές θανάσιμες απειλές τις οποίες πρέπει να αντιμετωπίσουν οι σολομοί, καθώς και όλα τα άλλα υδρόβια πλάσματα.

Έχοντας να παλέψει με όλους αυτούς τους κινδύνους, δεν είναι να απορεί κανείς που ο «Βασιλιάς των Ψαριών» αντιμετωπίζει προβλήματα. Παρά το γεγονός ότι πολλοί καταβάλλουν τις καλύτερες δυνατές προσπάθειες, τα προβλήματα συνεχίζονται για το σολομό. Μόνο όταν ο Δημιουργός της γης, ο Παντοδύναμος Θεός, σταματήσει τον άνθρωπο από το να καταστρέφει τη γη, θα αποκατασταθεί η ισορροπία της φύσης.​—Ησαΐας 11:9· 65:25.

[Διάγραμμα/​Χάρτης στη σελίδα 14, 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ο σολομός του Ατλαντικού ταξιδεύει από μακρινά ποτάμια των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ρωσίας και της Ισπανίας σε περιοχές σίτισης στα ανοιχτά των Νησιών Φερόες και της Γροιλανδίας, και κατόπιν επιστρέφει στον τόπο του για να αναπαραχθεί

[Χάρτης]

Ηνωμένες Πολιτείες

Γροιλανδία

Ισλανδία

Νησιά Φερόες

Ρωσία

Γαλλία

Ισπανία

[Διάγραμμα/​Εικόνες στη σελίδα 15]

ΘΑΥΜΑΣΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ

Αβγά

↓

Αβγά στα οποία φαίνονται τα μάτια

↓

Νεογέννητος σολομός

↓

Γόνος

↓

Νεαρός σολομός

↓

Σολομός που οδεύει προς την ενηλικίωση

↓

Ενήλικος

↓

Αναπαραγωγή

[Εικόνες]

Νεογέννητοι σολομοί

Νεαρός σολομός

[Ευχαριστίες]

Κύκλος ζωής: © Atlantic Salmon Federation/J.O. Pennanen· νεογέννητοι σολομοί: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C.· νεαρός σολομός: © Manu Esteve 2003

[Εικόνες στη σελίδα 16, 17]

Ο ανάδρομος σολομός μπορεί να πηδήξει αυτόν τον καταρράκτη ή να ακολουθήσει την ευκολότερη οδό ανεβαίνοντας από το πέρασμα (ένθετο μεγεθυσμένο στα δεξιά)

[Εικόνες στη σελίδα 16, 17]

Ορισμένες από τις απειλές που αντιμετωπίζει ο σολομός είναι η υπεραλίευση και οι ασθένειες των εμπορικών εκτροφείων

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία: Vidar Vassvik

UWPHOTO © Erling Svensen

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 14]

© Joanna McCarthy/SuperStock