Βοηθούν τους Κτηνοτρόφους να Επιβιώσουν στο Σερτάο

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ

ΠΕΡΙΠΟΥ δέκα εκατομμύρια κατσίκια περιφέρονται στο σερτάο, * την ημιάνυδρη περιοχή που καλύπτει έκταση 1.100.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στη βορειοανατολική Βραζιλία. Εδώ καλοκαίρι σημαίνει ότι επί εννιά μήνες ο ουρανός είναι ανέφελος, η ζέστη ασφυκτική και η γη ηλιοκαμένη και κατάξερη. Τα ποτάμια εξαφανίζονται, τα δέντρα ρίχνουν τα φύλλα τους, ο αέρας φυσάει καυτός και ξερός, ενώ τα αγροτικά ζώα περιφέρονται ελεύθερα αναζητώντας τη λιγοστή βλάστηση που μπορούν να βρουν εδώ και εκεί.

Τα ντόπια κατσίκια της Βραζιλίας, όμως, φαίνεται να αδιαφορούν για τις συνθήκες ξηρασίας. Στις χειρότερες ξηρασίες, τα βοοειδή και τα ποίμνια των προβάτων ελαττώνονται, αλλά ο αριθμός των κατσικιών αυξάνεται. Πώς κατορθώνουν να επιβιώνουν;

Στόμα Σχεδιασμένο για Επιβίωση

Πολλοί άνθρωποι που ζουν στο σερτάο ισχυρίζονται ότι τα κατσίκια τρώνε τα πάντα​—ακόμη και μπότες, σέλες και ρούχα. Ο καθηγητής Ζουάου Αμπρόσιο, ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας για τα Κατσίκια στο Σομπράλ, της βορειοανατολικής Βραζιλίας, επιβεβαιώνει ότι τα κατσίκια μπορούν να επιβιώσουν τρώγοντας τροφές φαινομενικά άπεπτες μεταξύ των οποίων ρίζες, ξερά φύλλα και φλοιό από 60 και πλέον είδη φυτών. Άλλα αγροτικά ζώα, όπως τα βοοειδή, εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από το χορτάρι.

Το γεγονός ότι το κατσίκι είναι λιγότερο επιλεκτικό βοηθάει, αλλά το στόμα του τού δίνει ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Ο Αμπρόσιο αναφέρει ότι τα βοοειδή πιάνουν την τροφή με τη γλώσσα τους και δεν μπορούν να ξεχωρίσουν ένα και μόνο φύλλο ή το φλοιό ενός φυτού. Ωστόσο, τα κατσίκια χρησιμοποιούν το μικρό στόμα, τα ευέλικτα χείλη και τα κοφτερά δόντια τους για να διαλέξουν και κατόπιν να κόψουν τα πιο θρεπτικά μέρη ενός φυτού. Αυτή η ικανότητα του κατσικιού να αναζητάει και να διαλέγει σπάνιες τροφές τού έχει δώσει τη φήμη ότι καταστρέφει τη βλάστηση. «Υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος, ο οποίος αναγκάζει το κατσίκι να ζει σε τέτοιες συνθήκες. Το κατσίκι προσπαθεί απλώς να επιβιώσει», λέει ο Αμπρόσιο.

Η Εκτροφή Κατσικιών Συμφέρει

Δεν είναι παράξενο το γεγονός ότι τα ανθεκτικά ντόπια κατσίκια παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην επιβίωση των κτηνοτρόφων στις περιοχές του σερτάο. Για πολλές οικογένειες αποτελούν σημαντική πηγή πρωτεϊνών. Εφόσον το μοσχαρίσιο κρέας μπορεί να είναι ακριβό, το ψητό ή το βραστό κατσίκι και η μπουσάντα (στομάχι κατσικιού γεμισμένο με μικρά κομμάτια πατσά και ρύζι) είναι συνηθισμένο φαγητό. Το δέρμα του κατσικιού πουλιέται σε εργοστάσια κατεργασίας δέρματος για την εξοικονόμηση  επιπλέον εισοδήματος. Έτσι λοιπόν, σε περίπτωση άμεσης ανάγκης, τα κατσίκια μετατρέπονται εύκολα σε χρήματα για την αγορά φαρμάκων ή άλλων απαραίτητων προϊόντων.

Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα είναι ότι τα κατσίκια στην πραγματικότητα εκτρέφονται μόνα τους. Στη διάρκεια της ημέρας, μικρά κοπάδια βόσκουν μαζί στην ανοιχτή καατίνγκα, δηλαδή σε εκτάσεις δασών με ακανθώδη βλάστηση. Όταν βραδιάζει, τα κατσίκια αναγνωρίζουν τη φωνή του ιδιοκτήτη τους, και το καθένα επιστρέφει υπάκουα στο μαντρί του. Ο κτηνοτρόφος συνήθως παρεμβαίνει μόνο κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου όταν διαλέγει τα κατσίκια που θα σφάξει, φροντίζει τα άρρωστα και μαρκάρει τα μικρά. Η εκτροφή κατσικιών είναι τόσο εύκολη υπόθεση ώστε ακόμη και οι κάτοικοι των πόλεων έχουν μερικές φορές κάποια στον κήπο τους ή, παρά τους τοπικούς νόμους, τα αφήνουν να περιφέρονται στην πόλη. Δεν είναι ασυνήθιστο να δει κανείς ένα κατσίκι να βόσκει στην κεντρική πλατεία.

Η συσσωρευμένη πείρα αιώνων έχει αποδείξει ότι η εκτροφή κατσικιών συμφέρει, ιδιαίτερα τους μικρούς κτηνοτρόφους. Η εκτροφή οχτώ κατσικιών απαιτεί τον ίδιο κόπο και την ίδια έκταση γης που χρειάζεται για την εκτροφή μιας αγελάδας. Και σκεφτείτε: Υποθέστε ότι ένας αγρότης έχει πέντε αγελάδες. Αν πεθάνει μία, αυτό σημαίνει απώλεια 20 τοις εκατό στο κοπάδι του. Αλλά υποθέστε ότι, αντί για 5 αγελάδες, είχε 40 κατσίκια. Ένα τέτοιο κοπάδι θα απαιτούσε την ίδια περίπου έκταση γης και τον ίδιο κόπο. Ο θάνατος ενός κατσικιού θα σήμαινε απώλεια μόλις 2,5 τοις εκατό. Εύκολα καταλαβαίνουμε γιατί ένα εκατομμύριο περίπου οικογένειες Βραζιλιάνων θεωρούν τα κατσίκια ένα είδος ασφαλιστικής κάλυψης σε περίπτωση ξηρασίας και καταστροφής της σοδειάς.

Κίνητρα για Σκληρή Εργασία

Στην πολιτεία Μπάια υπάρχουν μερικά από τα μεγαλύτερα κοπάδια κατσικιών, με χιλιάδες ζώα το καθένα. Λέγεται ότι στην Ουαουά, μια κωμόπολη που βρίσκεται περίπου 800 χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα της πολιτείας, προς την ενδοχώρα, τα κατσίκια ξεπερνούν σε αριθμό τους ντόπιους με αναλογία 5 προς 1. Η τοπική κοινωνία των ανθρώπων βασίζεται για την επιβίωσή της σχεδόν εξ ολοκλήρου στην εκτροφή κατσικιών ή σε συναφείς δραστηριότητες. Οι ντόπιοι συχνά λένε αστειευόμενοι: «Στην Ουαουά τα κατσίκια εκτρέφουν τους ανθρώπους και όχι οι άνθρωποι τα κατσίκια».

Τα πρώτα κατσικάκια αρχίζουν να εμφανίζονται το Μάιο, περίπου πέντε μήνες μετά την έναρξη της αναπαραγωγικής περιόδου. Οι αφοσιωμένοι αιγοβοσκοί εργάζονται από τις τέσσερις το πρωί μέχρι τις εφτά το βράδυ για να συγκεντρώσουν, να ποτίσουν και να βρουν τα χαμένα κατσικάκια ή αυτά που διατρέχουν κίνδυνο. Οι επιδέξιοι βοσκοί πιάνουν με το λάσο εκατοντάδες κατσίκες κάθε μέρα και τις αρμέγουν εμποδίζοντας έτσι τα νεογέννητα να καταβροχθίσουν γάλα μέχρι να σκάσουν. Επίσης, πρέπει να φροντίζουν τα τραύματα και τα σημάδια που αφήνουν οι  επιδρομές αλογόμυγας, η οποία μπορεί να προκαλέσει μικρές τρύπες στο δέρμα του κατσικιού και να μειώσει την εμπορική του αξία.

Όλη αυτή η φροντίδα για τα κατσίκια περιλαμβάνει κόπο και αγάπη​—αλλά όχι εντελώς ανιδιοτελώς. Το παραδοσιακό σύστημα αμοιβής που χρησιμοποιείται στην Ουαουά και σε άλλες αγροτικές περιοχές, το κουαρτεασάο (ένα τέταρτο), ανταμείβει τους φιλόπονους βοσκούς. Τους δίνεται 1 στα 4 κατσικάκια που γεννιούνται κάθε αναπαραγωγική περίοδο​—1 στα 3 όταν ο ιδιοκτήτης του κοπαδιού είναι πιο γενναιόδωρος. Σε κάθε κατσικάκι βάζουν έναν αριθμό και τραβούν στην τύχη αριθμημένους λαχνούς μέσα από ένα φλιτζάνι. Εφόσον ο κλήρος μπορεί να πέσει σε οποιοδήποτε κατσικάκι, κουτσό ή υγιές, αδύνατο ή καλοθρεμμένο, οι βοσκοί φροντίζουν το κοπάδι σαν να ήταν δικό τους.

Βελτίωση της Απόδοσης των Ντόπιων Κατσικιών

Τα κατσίκια της Βραζιλίας είναι απόγονοι ειδών που εισάχθηκαν από τους Ευρωπαίους αποίκους στις αρχές του 16ου αιώνα. Ωστόσο, τα ντόπια κατσίκια είναι γενικά μικρότερα και αποφέρουν αρκετά λιγότερο γάλα από ό,τι οι Ευρωπαίοι πρόγονοί τους.

Το βραζιλιάνικο κανιντέ, λόγου χάρη, παράγει πολύ λιγότερο από ένα λίτρο γάλα την ημέρα, ενώ το αντίστοιχο είδος του στην Ευρώπη, η κατοικίδια γίδα, μπορεί να δώσει περίπου 3,8 λίτρα. Επί δεκαετίες, το όνειρο πολλών κτηνοτρόφων και αγρονόμων ήταν να συνδυάσουν την ανθεκτικότητα του ντόπιου είδους με την παραγωγικότητα του ξένου προγόνου του. Με αυτόν τον τρόπο, «η αγελάδα του φτωχού», όπως αποκαλούν πολλοί το κατσίκι, θα μπορούσε να γίνει χρυσάφι για τον κτηνοτρόφο των περιοχών του σερτάο.

Η διασταύρωση ντόπιων κατσικιών με ξένα έχει αποδειχτεί γρήγορος τρόπος για την αύξηση του μεγέθους των ζώων και της γαλακτοπαραγωγής. Μια κτηνοτροφική μονάδα έρευνας στην πολιτεία Παραΐμπα, της βορειοανατολικής Βραζιλίας, διασταύρωσε με επιτυχία ντόπια κατσίκια με ιταλικές, γερμανικές και αγγλικές ποικιλίες. Αυτό οδήγησε σε μεγαλύτερα ζώα που μπορούν να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες ξηρασίας και να παράγουν περισσότερο γάλα. Ποικιλίες που παρήγαγαν κατά το παρελθόν λιγότερο από ένα λίτρο γάλα τη μέρα μπορούν τώρα να παράγουν από 2,2 ως 3,8 λίτρα.

Το ερευνητικό κέντρο στο Σομπράλ έχει κάνει μια εξίσου επικερδή ανακάλυψη που είναι φτηνότερη στην εφαρμογή της. Ερευνητές παρατήρησαν ότι τα κατσίκια προτιμούσαν τα κλαδιά ορισμένων δέντρων. Ωστόσο, αυτά τα κλαδιά γίνονταν εμφανή μόνο όταν τα δέντρα βρίσκονταν σε λήθαργο και έριχναν τα φύλλα τους. Για να αυξήσουν αυτή την πηγή τροφής, έκοψαν όλα τα κλαδιά κάποιων δέντρων από ένα ορισμένο ύψος και πάνω. Αυτό ανάγκασε το δέντρο να βγάλει κλαδιά χαμηλότερα, σε ύψος που μπορούσαν να φτάσουν τα κατσίκια. Με ποιο αποτέλεσμα; Τετραπλάσια αύξηση του βάρους των κατσικιών που έβοσκαν στις ειδικά φροντισμένες αυτές περιοχές.

Παρ’ όλες τις καινοτομίες, οι ιδιοκτήτες μικρών κοπαδιών ίσως αντιμετωπίσουν ένα πρόβλημα που μάλλον δεν μπορεί να λύσει η επιστημονική έρευνα. Ποιο είναι αυτό; Όπως εξήγησε ένας κτηνοτρόφος, «τα κατσίκια συνηθίζουν τους ανθρώπους που τα φροντίζουν και γίνονται κατοικίδια. Έτσι λοιπόν, μπορεί να είναι δύσκολο να σφάξει κανείς κάποιο». Απλούστατα, οι ιδιοκτήτες δεν θέλουν να αποχωριστούν τα κατοικίδιά τους! Μήπως αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο επιβιώνει το κατσίκι;

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 27]

Η Αλήθεια για το Κατσικίσιο Γάλα

Πολλοί λένε ότι είναι δύσπεπτο και άλλοι ότι μυρίζει. Αλλά μην πιστεύετε αυτά τα δυσφημιστικά σχόλια για το κατσικίσιο γάλα. Αν δυσκολεύεστε να χωνέψετε το αγελαδινό γάλα, ο γιατρός ή ο διαιτολόγος σας μπορεί κάλλιστα να σας συστήσει γαλακτοκομικά προϊόντα από κατσικίσιο γάλα ως εναλλακτική λύση. Αν και είναι πλουσιότερα σε πρωτεΐνες και λίπος, τα λιποσφαίριά τους είναι μικρότερα και πιο εύπεπτα. Και τι θα λεχθεί για τη μυρωδιά;

Στην πραγματικότητα, το κατσικίσιο γάλα είναι άοσμο. Αν αισθανθείτε κάποια δυνατή, δυσάρεστη οσμή, αυτό ίσως οφείλεται στο ότι η κατσίκα αρμέχτηκε σε ανθυγιεινές συνθήκες ή ήρθε σε επαφή με κάποιον τράγο. Οι οσμηγόνοι αδένες που βρίσκονται πίσω από τα κέρατα του τράγου παράγουν μια ορμόνη που ελκύει το θηλυκό. Ωστόσο, η ορμόνη μιαίνει οτιδήποτε αγγίξει ο τράγος.

[Ευχαριστίες]

CNPC–Centro Nacional de Pesquisa de Caprinos (Sobral, CE, Brasil)

[Χάρτης στη σελίδα 25]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Το «Σερτάο»

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Το κατσίκι χρησιμοποιεί το καλοσχεδιασμένο στόμα του για να διαλέξει τα καλύτερα μέρη του φυτού

[Ευχαριστίες]

Dr. João Ambrósio–EMBRAPA (CNPC)

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 25]

Χάρτης: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.· κατσίκια: CNPC–Centro Nacional de Pesquisa de Caprinos (Sobral, CE, Brasil)