Πώς Ήταν η Ζωή στους Μύλους της Τσεχίας

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΤΣΕΧΙΑ

ΤΟ ΡΥΘΜΙΚΟ χτύπημα των οδοντωτών τροχών των μύλων μπορούσε να ακουστεί παντού στην Τσεχία πριν από εκατό χρόνια. Αντί να διαταράσσει τη γαλήνη, ο ήχος φαινόταν να προσθέτει στην ομορφιά του ειδυλλιακού τοπίου της τσεχικής υπαίθρου. Ο μύλος ήταν αναπόσπαστο στοιχείο της τοπικής κοινωνίας.

Εκείνη την εποχή, συνηθιζόταν να ψήνει η γυναίκα του μυλωνά φρέσκο, μοσχομυριστό ψωμί με το αλεύρι που μόλις είχε αλεστεί. Μπορούμε να φανταστούμε τη γυναίκα του μυλωνά να βάζει το φρεσκοψημένο της ψωμί πάνω σε ένα μεγάλο τραπέζι. Τι ευχάριστη μυρωδιά! Και έπειτα, εμφανίζεται ο μυλωνάς. Άσπρος από την κορυφή μέχρι τα νύχια από το αλεύρι, έχει εντυπωσιακή όψη! Καλεί όλο το σπιτικό του να μαζευτούν για να πάρουν μια ανάσα.

Οι Μύλοι στο Διάβα της Ιστορίας

Η τέχνη του μυλωνά είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και η γεωργία. Στον αρχαίο Ισραήλ, η άλεση για την παραγωγή αλευριού ήταν συνηθισμένη οικιακή εργασία. Οι γυναίκες κυρίως άλεθαν τα σιτηρά, χρησιμοποιώντας χειρόμυλους και δουλεύοντας συχνά ανά δύο. Η Αγία Γραφή αναφέρεται επίσης σε μεγάλες μυλόπετρες τις οποίες γύριζαν ζώα.​—Μάρκος 9:42.

Όταν ακούτε τη λέξη «μύλος», ίσως φαντάζεστε κάποιον ανεμόμυλο. Στην τσεχική ύπαιθρο, ωστόσο, πιο δημοφιλείς ήταν οι νερόμυλοι. Γιατί; Προφανώς οι Τσέχοι πίστευαν ότι το τρεχούμενο νερό ήταν η πιο οικονομική και αξιόπιστη πηγή ενέργειας για τη λειτουργία του μύλου.

Στην Τσεχία, όπως και σε άλλα μέρη της Κεντρικής Ευρώπης, κατασκευάστηκαν μεγάλα συστήματα δεξαμενών, καναλιών και υδατοφρακτών τα οποία ρύθμιζαν τη ροή του νερού προς τους μύλους. Το νερό συλλεγόταν σε δεξαμενές, τα κανάλια το οδηγούσαν στους μύλους και οι υδατοφράκτες έλεγχαν τη ροή του. Μερικά κανάλια είχαν μήκος λιγότερο από 20 μέτρα, ενώ άλλα ξεπερνούσαν το ένα χιλιόμετρο, θέτοντας σε λειτουργία αρκετούς μύλους που βρίσκονταν κατά μήκος τους.

Ο Μυλωνάς και οι Βοηθοί Του

Στην Τσεχία πριν από εκατό χρόνια, ο μυλωνάς και ολόκληρο το σπιτικό του ζούσαν στο μύλο. Το σπιτικό του μυλωνά και ο χώρος όπου αλέθονταν τα σιτηρά μοιράζονταν την ίδια στέγη και τους ίδιους γερούς πέτρινους τοίχους. Οι κάτοικοι της πόλης συνήθιζαν να φωνάζουν το μυλωνά «Αρχιμάστορα». Ήταν εύκολο να τον ξεχωρίσει κανείς από το χαρακτηριστικό άσπρο παντελόνι που φορούσε, με τα γυρισμένα μπατζάκια, το χαμηλό καπέλο του με μπορντούρα από δέρμα προβάτου και τις παντόφλες του.

 Για να κάνει την εργασία του, ο μυλωνάς έπρεπε να είναι δυνατός​—σκεφτείτε όλα τα σακιά αλεύρι που θα σήκωνε και θα μετέφερε στη διάρκεια της ζωής του! Η τέχνη του μυλωνά, που συνήθως μεταδιδόταν από πατέρα σε γιο, ήταν αξιοσέβαστη. Ο γιος μάθαινε τη δουλειά στο σπίτι μαζί με τον πατέρα του, αλλά μπορεί επίσης να εργαζόταν για κάποιο διάστημα και με άλλους έμπειρους μυλωνάδες για να αυξήσει την πείρα του.

Η εργασία στο μύλο απασχολούσε όλη την οικογένεια. Συνήθως, η βοήθεια που πρόσφερε η οικογένεια δεν αρκούσε, και έτσι ο μυλωνάς επέκτεινε το σπιτικό, είτε με μόνιμους μισθωτούς είτε με εποχιακούς ημερομίσθιους εργάτες. Αυτοί οι εργάτες ήταν έμπειροι μυλωνάδες οι οποίοι, κατά τις πιο πολυάσχολες περιόδους του χρόνου, βοηθούσαν σε διάφορους μύλους με αντάλλαγμα τροφή και στέγη.

Ο αρχιμυλωνάς​—ένας ευυπόληπτος και έμπειρος εργάτης—​συνήθως ήταν ο υπεύθυνος για τη λειτουργία του μύλου. Δεξί του χέρι ήταν κάποιος νεαρός, ο οποίος είχε διδαχτεί την τέχνη του μυλωνά και του είχε ανατεθεί ο χειρισμός του αλεστικού εξοπλισμού. Η ποιότητα του παραγόμενου αλευριού θεωρούνταν το κριτήριο αξιολόγησης των γνώσεων και της ικανότητας αυτού του βοηθού. Επίσης, υπήρχε και κάποιος μαθητευόμενος​—ένα εύστροφο αγόρι που δεν άφηνε ποτέ από τα μάτια του τους έμπειρους μεγαλύτερους μυλωνάδες. Τίποτα δεν επιτρεπόταν να αποσπάσει την προσοχή του μαθητευόμενου από την εκμάθηση της τέχνης του.

Οι Μυλόπετρες

Το Γραφικό βιβλίο του Ιώβ κάνει λόγο για «την κάτω μυλόπετρα». (Ιώβ 41:24) Αυτή η αρχαία αναφορά υποδηλώνει πώς λειτουργούσαν  οι μυλόπετρες. Έπρεπε να είναι δύο​—μία πάνω και μία κάτω. Η κάτω πέτρα ήταν σταθερή, ενώ η πάνω περιστρεφόταν αλέθοντας τα σιτηρά που βρίσκονταν ανάμεσά τους.

Αρχικά, οι μυλόπετρες ήταν φτιαγμένες από σκληρή πέτρα. Αργότερα, κατασκευάζονταν τεχνητές μυλόπετρες, οι οποίες αποτελούνταν από θραύσματα πέτρας κολλημένα μαζί με χλωριούχο μαγνήσιο. Τους οδοντωτούς τροχούς τούς έφτιαχνε κάποιος έμπειρος τεχνίτης από πολύ σκληρό ξύλο. Η κατασκευή τους ήταν δύσκολη εργασία, όχι μόνο επειδή περιλάμβανε περίπλοκα σχήματα, αλλά και επειδή τα γρανάζια έπρεπε να ταιριάζουν μεταξύ τους. Ο μηχανισμός του οδοντωτού τροχού αύξανε την περιστροφική ταχύτητα του υπόλοιπου αλεστικού μηχανισμού. Το κροτάλισμα αυτών των οδοντωτών τροχών έδινε στους μύλους το χαρακτηριστικό ήχο τους.

Οι Μυλωνάδες στη Λαϊκή Παράδοση της Τσεχίας

Ενώ μερικοί μυλωνάδες ήταν έντιμοι και ακέραιοι, άλλοι ήταν άπληστοι και καταπιεστικοί ή εξαπατούσαν τους πελάτες τους. Έτσι λοιπόν, σε μερικά παραδοσιακά τραγούδια οι μυλωνάδες και οι οικογένειές τους σχολιάζονταν περιπαικτικά, ενώ σε άλλα εγκωμιάζονταν, και οι βοηθοί τους περιγράφονταν ως επιθυμητοί σύζυγοι! Άλλα πάλι τραγούδια θυμίζουν τις πλημμύρες που, μαζί με τη φωτιά, αποτελούσαν την πιο συχνή απειλή για το μυλωνά και το μύλο του.

Οι ιστορίες διέφεραν κάπως, ανάλογα με την περιοχή και την εποχή στις οποίες γεννήθηκαν. Κατά τα άλλα, το βασικό θέμα τους ήταν παρόμοιο σε όλη την Τσεχία. Εκείνοι που διέδιδαν και, ασφαλώς, διάνθιζαν αυτές τις ιστορίες ήταν οι περιφερόμενοι ημερομίσθιοι μυλωνάδες. Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα υπάρχει στην Τσεχία η παροιμία: «Οι ιστορίες λέγονται και τα νερά κυλάνε», υποδηλώνοντας την υποψία ότι κάποια ιστορία ή είδηση περιέχει στοιχεία υπερβολής.

Οι Μύλοι Σήμερα

Με το πέρασμα του χρόνου, το επάγγελμα του μυλωνά σιγά σιγά παρήκμασε. Οι μύλοι εκσυγχρονίστηκαν και οι υδροκίνητοι μηχανισμοί άλεσης αντικαταστάθηκαν από ηλεκτρικούς κινητήρες. Λίγοι μυλωνάδες προσπάθησαν πάση θυσία να διατηρήσουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, και μερικοί νερόμυλοι εξακολούθησαν να λειτουργούν στην Τσεχία μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά το έτος 1948 σήμανε το τέλος ακόμη και για τον πιο επίμονο μυλωνά. Εκείνο το έτος οι μύλοι έγιναν κρατική ιδιοκτησία, και οι περισσότεροι από αυτούς σταμάτησαν να λειτουργούν και άρχισαν να ερημώνουν.

Οι βιομηχανικοί μύλοι σήμερα δεν αποπνέουν το ρομαντισμό του παλιού καιρού. Η άλεση γίνεται με σύγχρονες μηχανές, οι οποίες συχνά ελέγχονται από κομπιούτερ. Χαλύβδινοι κύλινδροι έχουν αντικαταστήσει τις περισσότερες μυλόπετρες. Ωστόσο, ο αγροτικός χαρακτήρας των μύλων που έχουν απομείνει από τον παλιό καιρό συνεχίζει να ελκύει όσους αγαπούν το ήρεμο, ειδυλλιακό τοπίο, καθώς και τους τουρίστες που ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό και την ιστορία.

Σήμερα, αρκετοί μύλοι έχουν μετατραπεί σε χώρους αναψυχής χάρη στη γοητεία που ασκούν. Πολλοί επισκέπτες στην Πράγα πηγαίνουν να δουν τον υδροτροχό στην Τσερτόβκα, ή αλλιώς «το Ρεύμα του Διαβόλου», ένα παρακλάδι του ποταμού Βλτάβα. Ο μύλος εκεί έπαψε να λειτουργεί το 1938 όταν έπιασε φωτιά. Αλλά ο υδροτροχός του που έχει διάμετρο περίπου 7 μέτρα, και ανάγεται 600 και πλέον χρόνια στο παρελθόν, αποκαταστάθηκε το 1995 ως πολιτιστικό μνημείο. Μέχρι σήμερα, ο τροχός εξακολουθεί να περιστρέφεται.

Καθώς στεκόμαστε σε κάποιον ανακατασκευασμένο μύλο σήμερα, μπορούμε να φανταστούμε το μυλωνά, πριν από έναν αιώνα, να κάνει την εργασία του. Μπορούμε να ακούσουμε τον παφλασμό του νερού καθώς περιστρέφεται ο τροχός του μύλου. Ενώ απομακρυνόμαστε, η εικόνα του μύλου χάνεται στον ορίζοντα. Αλλά ο χτύπος των δοντιών ηχεί ακόμη στα αφτιά μας​—ένας ευχάριστος ήχος που θα τον ακούμε για πολύ καιρό.

[Εικόνα στη σελίδα 22]

Μυλόπετρα

[Εικόνες στη σελίδα 22, 23]

1. Παλιός χειροκίνητος μηχανισμός για το καθάρισμα των σιτηρών

2. Ένας από τους μύλους

3. Ο κύριος άξονας μεταφέρει την κίνηση από τον υδροτροχό στους μύλους

4. Ο υδροτροχός διαμέτρου 7 περίπου μέτρων στην Τσερτόβκα, ο οποίος κάποτε έθετε σε λειτουργία το μύλο

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Ο τροχός του μύλου στην Τσερτόβκα