Σχέδια από Χρυσό σε Ατσάλι

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

Ο ΒΙΚΤΟΡ είναι ένας 74χρονος του οποίου η όραση εξασθένησε έπειτα από αμέτρητες ώρες προσήλωσης σε μικρά αντικείμενα. Ωστόσο, τα μάτια του ακτινοβολούν όταν του ζητούν να μιλήσει για τα 50 χρόνια πείρας που έχει στη σφυρηλάτηση χρυσού πάνω στο ατσάλι. Ο Βίκτορ, ο οποίος άρχισε να μαθαίνει το επάγγελμά του σε ηλικία 14 ετών, είναι επιδέξιος τεχνίτης στην τέχνη της δαμασκήνωσης.

«Για εμένα η δημιουργία τέτοιων τεχνουργημάτων δεν είναι απλώς επάγγελμα», εξηγεί ο Βίκτορ. «Μερικές φορές έμενα ξύπνιος 24 ώρες, εντελώς απορροφημένος στην εργασία μου». Καθώς κρατάει τα πολυχρησιμοποιημένα εργαλεία της αναγνωρισμένης τέχνης του, το πρόσωπό του λάμπει με τις αναμνήσεις μιας ολόκληρης ζωής που έχει περάσει παράγοντας αυτά τα μοναδικά έργα τέχνης.

Από τη Δαμασκό στην Ισπανία

Τι είναι η δαμασκήνωση; Είναι η διαδικασία διακόσμησης μιας μεταλλικής επιφάνειας με χαραγμένα ή ένθετα σχέδια από χρυσό ή ασήμι. Αρχαιολόγοι έχουν βρει σε αιγυπτιακούς τάφους μερικά δαμασκηνά αντικείμενα τα οποία ανάγονται στο 16ο αιώνα Π.Κ.Χ.

Αν και τα πρώτα δαμασκηνά τεχνουργήματα πιθανόν να παράχθηκαν στην Κίνα ή στην Αίγυπτο, αυτό καθαυτό το όνομα της τέχνης προέρχεται από την αρχαία πόλη της Δαμασκού. Οι επιδέξιοι τεχνίτες εκείνης της συριακής πρωτεύουσας δημιουργούσαν αντικείμενα τέτοιας ομορφιάς ώστε η τέχνη έγινε συνώνυμη με την πόλη. Βρισκόμενη πάνω σε ένα σπουδαίο σταυροδρόμι ανάμεσα στις χώρες της ανατολικής Μεσογείου, στις χώρες της Μεσοποταμίας και στην Ανατολή, η Δαμασκός έγινε κέντρο εμπορίου. Αυτή η εμπορική υπεροχή είχε ως αποτέλεσμα την εξαγωγή παραδοσιακών τεχνών της πόλης, όπως η δαμασκήνωση, σε χώρες μακριά από τη Συρία.

Μέσα σε λίγους αιώνες, η δαμασκήνωση καθιερώθηκε στην Ευρώπη, και το 16ο αιώνα η ισπανική πόλη Τολέδο είχε αναδειχτεί σε βασικό κέντρο  αυτής της τέχνης. Σπαθιά, πανοπλίες και ασπίδες από το Τολέδο, καθώς και πιο λεπτεπίλεπτα αντικείμενα, διακοσμούνταν με την κομψή και ξεχωριστή τεχνοτροπία της δαμασκήνωσης.

Τέχνη των Αντιθέσεων

Η τέχνη της δαμασκήνωσης του Τολέδο προβάλλει τη λαμπρότητα του ένθετου χρυσού και ασημιού πάνω στο έντονο μαύρο φόντο από ατσάλι. Συνδυάζει διακοσμητικά μοτίβα όπως την κουφική γραφή (αρχαίοι αραβικοί χαρακτήρες) με σχέδια λουλουδιών και γεωμετρικές μορφές, χαρακτηριστικά του πολιτισμού των Αράβων και των Μουδέχαρ. Ας κάνουμε μια σύντομη επίσκεψη στο Τολέδο για να ανακαλύψουμε πώς συντηρούν οι τεχνίτες αυτή την τέχνη.

Καθώς περιδιαβαίνετε τους στενούς ελικοειδείς δρόμους του παλιού Τολέδο, είναι εύκολο να φανταστείτε ότι έχετε μεταφερθεί στο Μεσαίωνα. Σύντομα, μάλιστα, θα ανακαλύψετε πως η τέχνη της δαμασκήνωσης δεν έχει χαθεί. Θα διαπιστώσετε ότι πλήθος δαμασκηνών αντικειμένων, όπως πόρπες, βραχιόλια, μανικετόκουμπα, καρφίτσες γραβάτας, κουτάκια για χάπια, δαχτυλήθρες, σκουλαρίκια και διακοσμητικά πιάτα, εκθέτονται σε πολλές βιτρίνες. Επιπλέον, σε μερικά καταστήματα μπορείτε ακόμη και να παρακολουθήσετε παραδοσιακούς τεχνίτες να κρατούν με το ένα χέρι επιδέξια το σύρμα χρυσού ενώ με το άλλο το σφυρηλατούν πάνω σε μεταλλική βάση χρησιμοποιώντας έναν σιδερένιο ζουμπά. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται η ένθεση του χρυσού νηματίου στο ατσάλι—κύριο χαρακτηριστικό των δαμασκηνών τεχνουργημάτων.

 Κοπιαστική Τεχνική

Καθώς πλησιάζετε περισσότερο, θα παρατηρήσετε ότι ο τεχνίτης έχει αρκετά ατσάλινα φύλλα κομμένα σε διάφορα σχήματα και μεγέθη. Επιλέγει ένα στρογγυλό ατσάλινο φύλλο και ξεκινάει την αρχική διαδικασία​—τη χάραξη. Χαράζει με λεπτές γραμμές την επιφάνεια του μετάλλου, από τη μια άκρη του ως την άλλη, χρησιμοποιώντας μια γλυφίδα, κοπτικό εργαλείο που έχουν οι χαράκτες και είναι φτιαγμένο από ενισχυμένο ατσάλι. Έπειτα, χρησιμοποιεί τη γλυφίδα για να ζωγραφίσει ένα αρχικό περίγραμμα του σχεδίου που επιθυμεί να φτιάξει.

Έχοντας ολοκληρώσει αυτή την αρχική εργασία, ο τεχνίτης τοποθετεί τη μεταλλική επιφάνεια πάνω σε μια ρυθμιζόμενη ξύλινη βάση που είναι επικαλυμμένη με κάποια ρητινώδη ουσία. Αυτό στηρίζει την επιφάνεια και απορροφά τους κραδασμούς για τη διαδικασία που ακολουθεί.

Τώρα ξεκινάει η διαδικασία της ένθεσης. Κρατώντας το χρυσό σύρμα με το ένα χέρι, ο τεχνίτης το σφυρηλατεί απαλά πάνω στη μεταλλική επιφάνεια χρησιμοποιώντας έναν ζουμπά, μέχρι να ολοκληρωθεί το σχέδιο. Η επιφάνεια μπορεί τώρα να καλυφτεί με ελκυστικά αραβουργήματα, γεωμετρικά σχήματα, πουλιά, λουλούδια ή ακόμη και μια πανοραμική άποψη της παλιάς πόλης του Τολέδο. Ορισμένοι τεχνίτες συνδυάζουν αρκετά από αυτά τα διακοσμητικά στοιχεία σε ένα γενικό σχέδιο.

Το επόμενο στάδιο είναι η διαδικασία της στερέωσης, η οποία απαιτεί έναν πλατύτερο ζουμπά. Χτυπώντας με ακρίβεια το ζουμπά του, ο τεχνίτης ολοκληρώνει την επίστρωση του χρυσού σύρματος πάνω στη χαραγμένη ατσάλινη επιφάνεια.

Τα περίπλοκα σχέδια τονίζονται από το επόμενο βήμα, την όρφνωση. Η επιφάνεια βυθίζεται σε μια λεκάνη με καυστική σόδα και νιτρικό κάλιο στους 800 βαθμούς Κελσίου. Αυτή η μέθοδος οξειδώνει τη μεταλλική βάση και της δίνει έντονο μαύρο χρώμα. Η υποκείμενη μεταλλική επιφάνεια​—που είναι τώρα τόσο σκούρα όσο ένα μαύρο βελούδινο ύφασμα—​αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά χρυσά σχέδια της τέχνης της δαμασκήνωσης.

Στο τελικό βήμα, ο τεχνίτης σμιλεύει και στιλβώνει τα σχέδια που διακοσμούν την επιφάνεια. Με τη σμίλευση, οι χρυσές ζωγραφιές ζωντανεύουν. Όλες οι μικροσκοπικές λεπτομέρειες, όπως τα φτερά ενός πουλιού ή τα πέταλα ενός λουλουδιού, παίρνουν μορφή. Τότε το τεχνούργημα στιλβώνεται με ένα κομμάτι αχάτη, διαδικασία που δίνει στο χρυσό σύρμα ακτινοβόλο χρώμα το οποίο δημιουργεί τέλεια αντίθεση με το κατάμαυρο φόντο. Επιτέλους, εμφανίζεται μια αστραφτερή εικόνα!

Τα μοναδικά χαρακτηριστικά των δαμασκηνών τεχνουργημάτων αποτελούν φόρο τιμής για τους πολλούς τεχνίτες που κράτησαν ζωντανή αυτή την αρχαία τέχνη στο διάβα των αιώνων. Χάρη σε εκείνους, εμείς σήμερα μπορούμε να απολαμβάνουμε αυτά τα πανέμορφα σχέδια από χρυσό και ασήμι πάνω στο ατσάλι.

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Διακοσμητικό σπαθί-χαρτοκόπτης

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Τολέδο, Ισπανία

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Σκουλαρίκια

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Μενταγιόν

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Κοσμηματοθήκη αντίκα

[Εικόνες στη σελίδα 18]

Χάραξη

Ένθεση

Στερέωση

Όρφνωση

Σμίλευση

Στίλβωση

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 16]

Όλες οι φωτογραφίες: Agustín Sancho

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 17]

Γωνίες στις σελίδες, μενταγιόν και κοσμηματοθήκη: Agustín Sancho