Καθολικισμός με Αφρικανική Χροιά

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στη Βραζιλία

ΣΤΟ Σαλβαντόρ, την πρωτεύουσα της βραζιλιάνικης πολιτείας Μπάια, η έλευση του νέου έτους συνοδεύεται από μια μεγάλη γιορτή. Εκατοντάδες γυναίκες λαβαίνουν μέρος σε μια πομπή η οποία κατευθύνεται προς τον Καθολικό ναό του Μπονφίμ, όπου πλένουν τα σκαλιά του ναού με αρωματισμένο νερό. Πρόκειται για τελετουργία που γίνεται προς τιμήν του Οσαλά, ενός αφρικανικού θεού της δημιουργίας.

Την τελετή παρακολουθούν μέχρι και ένα εκατομμύριο θεατές. Υπό το ρυθμό των αφρικανικών κρουστών, συμμετέχουν στο θορυβώδες πάρτι που ακολουθεί στο δρόμο.

Αυτή η ιεροτελεστία, ηλικίας 250 χρόνων, αποτελεί εντυπωσιακό παράδειγμα συγκρητισμού, όρος που σημαίνει ανάμειξη θρησκευτικών δοξασιών, και είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του Καθολικισμού της Βραζιλίας. Λέγεται ότι περισσότεροι από 70 εκατομμύρια Βραζιλιάνοι σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το Καντομπλέ, την Ουμπάντα, τη Σανγκό και άλλες αφροβραζιλιάνικες θρησκείες. Παράλληλα, ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητά τους ισχυρίζονται ότι είναι Καθολικοί.

Πώς έλαβε χώρα αυτή η συγχώνευση; Πώς την αντιμετωπίζει η Καθολική Εκκλησία; Επίσης, πρέπει να υποστηρίζεται η ανάμειξη θρησκευτικών δοξασιών ή να αποφεύγεται;

“Εφαλτήριο για την Αληθινή Πίστη”

Οι υπολογισμοί ποικίλλουν, αλλά πιθανότατα έξι και πλέον εκατομμύρια Αφρικανοί από τις φυλές Γιορούμπα, Μπαντού και άλλες φυλετικές προελεύσεις μεταφέρθηκαν ως δούλοι στη Βραζιλία από τα μέσα του 16ου αιώνα ως το 1888, όταν τελικά καταργήθηκε η δουλεία. Η ανάμειξη, λοιπόν, των παραδοσιακών αφρικανικών δοξασιών με τον Καθολικισμό στη Βραζιλία είναι κληροδότημα της δουλείας.

Παρότι η Καθολική Εκκλησία επέμενε στη μεταστροφή όλων των δούλων, ευλογούσε παράλληλα την ανάμειξη του Καθολικισμού με στοιχεία της αφρικανικής θρησκείας. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ροζέρ Μπαστίντ, οι Ιησουίτες ιεραπόστολοι πίστευαν ότι οι αυτόχθονες Αφρικανοί, όπως τα παιδιά, έπρεπε να ελκυστούν στην Καθολική πίστη μέσω της μουσικής και του χορού, καθώς και μέσω της αγάπης τους για τίτλους και αξιώματα. «Δεν χρειαζόταν να κόψουν  κάθε δεσμό με τα παραδοσιακά τους έθιμα», έγραψε ο Μπαστίντ, «αλλά αυτά θα έπρεπε να αξιολογούνται και όσα ήταν αποδεκτά να χρησιμοποιούνται ως εφαλτήριο που θα τους βοηθούσε να ακολουθήσουν την αληθινή πίστη».

Σε διάφορες αφρικανικές θρησκευτικές αδελφότητες, όπως εκείνες που ήταν αφιερωμένες στον Καθολικό «Άγιο» Βενέδικτο και στην Παρθένο του Ροζαρίου, πολλές αφρικανικές παραδόσεις έλαβαν ένα «Χριστιανικό» επίχρισμα. Μια φορά το χρόνο, τη μέρα της γιορτής του «Αγίου» Βενέδικτου, αυτές οι αδελφότητες εξέλεγαν βασιλιά και βασίλισσα ανάμεσα από τα μέλη τους, ένα έθιμο που πήγαζε από τη διαδοχή των Αφρικανών φυλάρχων.

«Άγιοι» ή Ορισά;

Η πίστη σε αρκετούς μεσολαβητές ανάμεσα στον Θεό και στον άνθρωπο είναι κοινό χαρακτηριστικό του Καθολικισμού και των αφρικανικών θρησκειών. Οι Γιορούμπα, λόγου χάρη, πίστευαν στους ορισά. Αυτοί θεωρούνταν ότι ήταν θεοποιημένοι πολεμιστές και βασιλιάδες οι οποίοι έλεγχαν τις φυσικές δυνάμεις και ενεργούσαν ως μεσάζοντες ανάμεσα στους ανθρώπους και στον υπέρτατο θεό τους, τον Ολορούν. Παρόμοια, οι Ρωμαιοκαθολικοί πιστεύουν ότι οι «άγιοι» μεσολαβούν στον Θεό για τον άνθρωπο. Επικαλούνται δε συγκεκριμένους «αγίους» για προστασία σχετικά με ορισμένες δραστηριότητες.

Αντί να εγκαταλείψουν τους ορισά τους, πολλοί δούλοι απλώς συγκάλυψαν την αφοσίωσή τους στους ορισά δείχνοντας ευλάβεια σε «αγίους» με παρόμοια χαρακτηριστικά. Έτσι λοιπόν, ο θεός του πολέμου των Γιορούμπα, ο Ογκούν, ταυτίστηκε με τους Καθολικούς «αγίους» Αντώνιο και Γεώργιο, που ήταν και οι δύο στρατιώτες και ήρωες του Χριστιανικού κόσμου.

Παρόμοια, η Γεμανζά, μητέρα όλων των ορισά και θεά των θαλασσών, αντιστοιχούσε σε διάφορες μορφές της Παρθένου Μαρίας. Ο Κύριος του Μπονφίμ, ο πιο δημοφιλής «άγιος» του Σαλβαντόρ, εξομοιώθηκε με τον Οσαλά, τον υπέρτατο ορισά του πάνθεου των Γιορούμπα. Αυτός ο συσχετισμός εξακολουθεί να γιορτάζεται στην ετήσια ιεροτελεστία του πλυσίματος των σκαλιών του ναού. a

«Οι άνθρωποι εδώ πιστεύουν ειλικρινά και με την ίδια πεποίθηση στον Ιησού, στους Καθολικούς αγίους και στους ορισά», σχολιάζει ένας Καθολικός ηγέτης από την πόλη του Σαλβαντόρ. «Πολλοί μεταπηδούν γρήγορα από τη μία θρησκεία στην άλλη», προσθέτει κάποιος Βραζιλιάνος ανθρωπολόγος. «Βγαίνουν από τη Θεία Λειτουργία που παρακολούθησαν σε έναν Καθολικό ναό και κατευθύνονται αμέσως σε [ένα αφρικανικό] κέντρο του καντομπλέ».

Αυτή η ανάμειξη του Καθολικισμού και των αφρικανικών δοξασιών είναι λεπτό ζήτημα. Ο Λούκας Μορέιρα, πρώην πρόεδρος της Καθολικής Επισκοπελιανής Συνόδου της Βραζιλίας, υποστήριξε: «Ο καθένας πρέπει να ακολουθεί τη δική του πίστη, χωρίς αναμείξεις». Επίσης, ένας άλλος Καθολικός επίσκοπος παρατηρεί: «Ο συγκρητισμός είναι μια πραγματικότητα η οποία αντιστέκεται στη δράση της εκκλησίας».

Τα αντίπαλα στρατόπεδα έχουν λάβει τις θέσεις τους. Οι συντηρητικοί ηγέτες της εκκλησίας μάχονται ενάντια σε όσα θεωρούν ειδωλολατρικά και δαιμονικά, ενώ άλλοι ασκούν πιέσεις για να περιληφθούν αφρικανικά σύμβολα και χοροί στις τελετουργίες της Καθολικής Εκκλησίας.

Ποια θα Ήταν η Γνώμη του Ιησού;

Ο Ιησούς Χριστός, ο Ιδρυτής της Χριστιανοσύνης, κήρυξε σε ομάδες ανθρώπων από διάφορες θρησκείες και έθνη. Αλλά ήταν κατηγορηματικός όταν είπε: «Οι αληθινοί λάτρεις θα λατρεύουν τον Πατέρα με πνεύμα και αλήθεια, γιατί ο Πατέρας τέτοιους ανθρώπους αναζητάει για να τον λατρεύουν». (Ιωάννης 4:23) Επιπλέον, ο Ιησούς εξήγησε ότι ο Πατέρας, ο Ιεχωβά Θεός, αποκαλύπτει την αλήθεια μέσω του Λόγου Του, της Αγίας Γραφής.​—Ιωάννης 17:17.

Ο Ιησούς έδωσε την οδηγία στους ακολούθους του να διδάξουν “ανθρώπους από όλα τα έθνη να τηρούν όλα όσα είχε παραγγείλει”. (Ματθαίος 28:19, 20) Ποτέ δεν υπέδειξε να μετατρέψουν τις διδασκαλίες του ώστε να προσελκύσουν ανθρώπους που ήταν προσκολλημένοι σε διαφορετικές παραδόσεις και δοξασίες. Στις μέρες των αποστόλων, μερικοί προσπάθησαν να εισαγάγουν ιδέες και έθιμα που δανείστηκαν από άλλες θρησκείες. Ωστόσο, τέτοιες απόπειρες καταδικάστηκαν. «Βγείτε από ανάμεσά τους και αποχωριστείτε», έγραψε ο απόστολος Παύλος, “και [ο Θεός] θα σας δεχτεί”.​—2 Κορινθίους 6:17.

[Υποσημείωση]

[Εικόνες στη σελίδα 12]

Αφροβραζιλιάνες ιέρειες πλένουν τα σκαλιά του ναού

Πλήθη στα σκαλιά του ναού του Μπονφίμ στη Βραζιλία

[Ευχαριστίες]

Επάνω: De: A Tarde​—Wilson da Rocha Besnosik· κάτω: De: A Tarde​—Antônio Queirós