Βουνά​—Γιατί τα Χρειαζόμαστε

«Ανέβα στα βουνά και άκου τα ωραία νέα που έχουν να σου πουν. Η ηρεμία της φύσης θα σε πλημμυρίσει όπως ο ήλιος που λούζει με το φως του τα δέντρα. Οι άνεμοι θα φυσήξουν μέσα σου τη φρεσκάδα τους και οι καταιγίδες θα σου δώσουν τη δύναμή τους, ενώ οι έγνοιες θα φύγουν από πάνω σου όπως πέφτουν τα φθινοπωρινά φύλλα».​—ΤΖΟΝ ΜΙΟΥΡ, ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΔΙΦΗΣ.

ΟΠΩΣ ανακάλυψε ο Τζον Μιουρ πριν από έναν και πλέον αιώνα, τα βουνά έχουν τη δύναμη να μας συναρπάζουν. Η μεγαλοπρέπειά τους μας εντυπωσιάζει, η άγρια ζωή τους μας γοητεύει και η ηρεμία τους μας γαληνεύει. Εκατομμύρια άνθρωποι επισκέπτονται τα βουνά κάθε χρόνο για να απολαύσουν το τοπίο και να αναζωογονηθούν. «Τα βουνά αποτελούσαν ανέκαθεν πηγή θαυμασμού και έμπνευσης για τις ανθρώπινες κοινωνίες και τους πολιτισμούς», επισημαίνει ο Κλάους Τόπφερ, εκτελεστικός διευθυντής του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον.

Αλλά κάτι δεν πάει καλά με τα βουνά. Επί γενεές, ο απρόσιτος χαρακτήρας τους τα έχει προστατέψει σε μεγάλο βαθμό από την υπέρμετρη ανθρώπινη εκμετάλλευση. Τώρα, όμως, απειλούνται. «Κάποιες από αυτές τις τελευταίες άγριες περιοχές εξαφανίζονται γρήγορα εξαιτίας της γεωργίας, της ανάπτυξης υποδομών και άλλων εξελισσόμενων επιπτώσεων», εξηγεί ένα πρόσφατο δελτίο τύπου των Ηνωμένων Εθνών.

Οι ορεινές περιοχές καλύπτουν μεγάλο τμήμα της χερσαίας επιφάνειας της γης. Ο μισός πληθυσμός του κόσμου εξαρτάται από το φυσικό τους πλούτο. Επιπλέον, στα βουνά κατοικούν εκατομμύρια άνθρωποι. Αυτά είναι κάτι πολύ περισσότερο από μεγαλοπρεπές φόντο σε κάποιο γαλήνιο ειδυλλιακό τοπίο. Ας εξετάσουμε μερικούς τρόπους με τους οποίους συμβάλλουν στην ευημερία της ανθρωπότητας.

Γιατί Είναι Σημαντικά τα Βουνά

◼ ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΝΕΡΟΥ. Τα βουνά είναι η πηγή των μεγαλύτερων ποταμών μας καθώς και του νερού που υπάρχει στα περισσότερα υδάτινα αποθέματά μας. Στη Βόρεια Αμερική, οι μεγαλοπρεπείς ποταμοί Κολοράντο και Ρίο Γκράντε αντλούν σχεδόν όλο το νερό τους από τα Βραχώδη Όρη. Περίπου ο μισός πληθυσμός του κόσμου ζει στις νότιες και στις ανατολικές περιοχές της Ασίας. Οι περισσότεροι δε από αυτούς τους ανθρώπους εξαρτώνται από τις βροχές που πέφτουν στις τεράστιες οροσειρές της περιοχής των Ιμαλαΐων, του Καρακόρουμ, του Παμίρ και του Θιβέτ.

«Τα βουνά, τα υδραγωγεία του κόσμου, είναι απαραίτητα για κάθε είδους ζωή πάνω στη γη καθώς και για την ευημερία των ανθρώπων παντού», εξηγεί ο Τόπφερ, προσθέτοντας: «Αυτό που συμβαίνει στις ψηλότερες βουνοκορφές επηρεάζει τη ζωή στα πεδινά, στα μέρη όπου υπάρχει γλυκό νερό, ακόμη και στις θάλασσες». Σε πολλές περιοχές, τα βουνά συγκρατούν το χιόνι του χειμώνα, απελευθερώνοντας σιγά σιγά τη ζωτική υγρασία του την άνοιξη και το καλοκαίρι. Στα άνυδρα μέρη του κόσμου, η άρδευση εξαρτάται συχνά από το νερό που προέρχεται  από το χιόνι το οποίο λιώνει σε μακρινά βουνά. Πολλά βουνά έχουν δασώδεις πλαγιές οι οποίες απορροφούν τη βροχή σαν σφουγγάρι, επιτρέποντάς της να κυλάει απαλά προς τα ποτάμια, αντί να προκαλεί ερημωτικές πλημμύρες.

◼ ΒΙΟΤΟΠΟΙ ΑΓΡΙΑΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ. Ο απρόσιτος χαρακτήρας των ορεινών περιοχών, σε συνδυασμό με την περιορισμένη γεωργική τους απόδοση, σημαίνει ότι έχουν υποστεί λιγότερη ανθρώπινη παρέμβαση. Ως αποτέλεσμα, τα βουνά έχουν γίνει άσυλο για διάφορα είδη πανίδας και χλωρίδας που πιθανώς να έχουν ήδη εξαφανιστεί στα πεδινά. Λόγου χάρη, το Εθνικό Πάρκο Κιναμπαλού της Μαλαισίας, μια ορεινή περιοχή μικρότερη από την Πόλη της Νέας Υόρκης, φιλοξενεί 4.500 είδη φυτών​—πάνω από το ένα τέταρτο του αριθμού των φυτικών ειδών που υπάρχουν σε ολόκληρες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα γιγαντιαία πάντα της Κίνας, οι κόνδορες των Άνδεων και οι λεοπαρδάλεις των χιονιών της κεντρικής Ασίας εξαρτώνται όλα τους από τους ορεινούς βιότοπους, όπως συμβαίνει και με αναρίθμητα άλλα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση.

Σύμφωνα με το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic), μερικοί οικολόγοι έχουν υπολογίσει ότι «πάνω από το ένα τρίτο των γνωστών χερσαίων φυτών και σπονδυλωτών απαντώνται σε έκταση μικρότερη από το 2 τοις εκατό του πλανήτη». Πολλά είδη βρίσκονται συγκεντρωμένα σε ανέπαφες περιοχές με πλούσια εδάφη, τις οποίες οι επιστήμονες αποκαλούν βιολογικά θερμά σημεία. Αυτά τα θερμά σημεία​—πολλά από τα οποία είναι ορεινές περιοχές—​περιέχουν βιοποικιλότητα από την οποία όλοι αποκομίζουμε οφέλη. Μερικές από τις πιο σημαντικές εδώδιμες καλλιέργειες στον κόσμο προέρχονται από άγρια φυτά που εξακολουθούν να ευδοκιμούν στα βουνά​—καλαμπόκι στα υψίπεδα του Μεξικού, πατάτες και ντομάτες στις Περουβιανές Άνδεις και σιτάρι στον Καύκασο, για να αναφέρουμε μερικές μόνο.

◼ ΑΝΑΨΥΧΗ ΚΑΙ ΟΜΟΡΦΙΑ. Τα βουνά διατηρούν επίσης τη φυσική ομορφιά. Σε αυτά υπάρχουν εντυπωσιακοί καταρράκτες, όμορφες λίμνες και πολλά από τα ωραιότερα τοπία του κόσμου. Δεν είναι καθόλου παράξενο που το ένα τρίτο του συνόλου των προστατευόμενων περιοχών του κόσμου είναι ορεινές εκτάσεις. Επιπλέον, έχουν γίνει δημοφιλής τουριστικός προορισμός.

Ακόμη και απομακρυσμένα εθνικά πάρκα δέχονται εκατομμύρια επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Άνθρωποι ταξιδεύουν από κάθε γωνιά του πλανήτη προς το Εθνικό Πάρκο Ντενάλι, στην Αλάσκα, για να δουν το όρος Μακίνλι, το ψηλότερο βουνό της Βόρειας Αμερικής. Πολλοί επισκέπτονται τη Μεγάλη Ρηξιγενή Κοιλάδα για να θαυμάσουν τα επιβλητικά όρη Κιλιμάντζαρο και Μέρου ή για να παρατηρήσουν τις τεράστιες αγέλες άγριων ζώων που ζουν ανάμεσα σε αυτά τα δύο μεγαλοπρεπή βουνά. Πολλές ορεσίβιες κοινωνίες ωφελούνται από αυτή την εισροή τουριστών, μολονότι ο ανεξέλεγκτος τουρισμός μπορεί να απειλήσει τα ευαίσθητα οικοσυστήματα.

Γνώση Αποταμιευμένη στα Βουνά

Στο διάβα των αιώνων, οι άνθρωποι που ζουν στα βουνά έχουν μάθει πώς να ευημερούν μέσα σε αφιλόξενο περιβάλλον. Κάτοικοι των βουνών έσκαψαν αναβαθμίδες όπου έπειτα από δύο χιλιετίες εξακολουθούν να υπάρχουν βιώσιμες καλλιέργειες. Εξημέρωσαν ντόπια ζώα, όπως τα λάμα και τα γιακ, τα οποία μπορούν να αντεπεξέλθουν στις δυσχέρειες του μεγάλου υψόμετρου. Επίσης, η παραδοσιακή γνώση που έχουν συσσωρεύσει οι ορεσίβιοι πληθυσμοί μπορεί να αποδειχτεί ανεκτίμητη για την προστασία των βουνών από τα οποία όλοι εξαρτόμαστε.

«Οι ντόπιοι λαοί είναι οι μοναδικοί φύλακες  των τεράστιων, ελάχιστα διαταραγμένων βιότοπων που υπάρχουν σε απομακρυσμένα μέρη κάθε ηπείρου», εξηγεί ο Άλαν Θέιν Ντέρνινγκ, από το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής. «Κατέχουν ένα σύνολο οικολογικών γνώσεων . . . το οποίο συναγωνίζεται τις βιβλιοθήκες της σύγχρονης επιστήμης». Αυτό το απόθεμα γνώσεων χρειάζεται τόση προστασία όση και τα υπόλοιπα αγαθά που προσφέρουν τα βουνά.

Το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για το Περιβάλλον ανακήρυξε το 2002 Διεθνές Έτος για τα Βουνά. Οι οργανωτές, για να εξάρουν την εξάρτηση των ανθρώπων από τα βουνά, επινόησαν τη φράση «Όλοι Είμαστε Άνθρωποι των Βουνών». Σκοπός τους ήταν να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση γύρω από τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν τα βουνά του κόσμου και να αναζητήσουν λύσεις για την προστασία τους.

Αυτή η ανησυχία είναι ασφαλώς δικαιολογημένη. «Πολύ συχνά, τα βουνά θεωρούνται πηγή άφθονου φυσικού πλούτου, χωρίς να δίνεται η προσοχή που θα έπρεπε στα προβλήματα των κατοίκων τους καθώς και στη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων τους», ανέφερε ένας βασικός ομιλητής στην Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τα Βουνά που διοργανώθηκε στο Μπισκέκ του Κιργιζιστάν το 2002.

Ποια είναι μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα βουνά του κόσμου και οι κάτοικοί τους; Πώς επηρεάζουν όλους εμάς αυτά τα προβλήματα;