Τα Βουνά​—Απειλούνται

«Όλοι έχουν συμφέρον από το να διασφαλίσουν ότι οι ορεινές περιοχές του κόσμου θα εξακολουθούν να παρέχουν τα πλούτη τους σε πολλές ακόμη γενεές».​—ΚΟΦΙ ΑΝΑΝ, ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ.

ΟΤΑΝ σκέφτεστε τα βουνά, έρχονται στο νου σας οι έννοιες της μεγαλοπρέπειας, της σταθερότητας και της δύναμης. Τι θα μπορούσε να απειλήσει αυτούς τους γίγαντες της φύσης; Μερικοί ίσως δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι τα βουνά της γης μπορεί να διατρέχουν κίνδυνο. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι τα βουνά μας απειλούνται. Οι υπέρμαχοι για τη διατήρηση του περιβάλλοντος παραθέτουν μερικά συγκεκριμένα προβλήματα που υποσκάπτουν τα «τείχη» των ορεινών οικοσυστημάτων. Όλα είναι σοβαρά, και μάλιστα επιτείνονται. Εξετάστε ορισμένα από τα προβλήματα που απειλούν τα βουνά.

 ◼ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Περίπου το 25 τοις εκατό των ορεινών περιοχών του κόσμου απειλούνται από προγράμματα ανάπτυξης που έχουν σχεδιαστεί για τα επόμενα 30 χρόνια και αφορούν την κατασκευή δρόμων, ορυχείων, αγωγών, φραγμάτων και άλλων έργων. Η κατασκευή δρόμων μπορεί να διαβρώσει τις απότομες πλαγιές, και οι δρόμοι παρέχουν πρόσβαση στους υλοτόμους, οι οποίοι ίσως προκαλούν πολύ μεγαλύτερη βλάβη. Τα ορυχεία εξάγουν περίπου δέκα δισεκατομμύρια τόνους μεταλλευμάτων κάθε χρόνο, μεγάλο μέρος των οποίων προέρχεται από τα βουνά, και παράγουν ακόμη περισσότερα απόβλητα. a

◼ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ. «Οι εννιά θερμότερες χρονιές που έχουν καταγραφτεί ποτέ παρατηρήθηκαν από το 1990 και έπειτα», αναφέρει το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Επιφυλακής. Οι ορεινοί βιότοποι επηρεάζονται ιδιαίτερα. Οι παγετώνες λιώνουν και τα χιόνια υποχωρούν​—μια διαδικασία η οποία, σύμφωνα με μερικούς επιστήμονες, θα επηρεάσει τα υδάτινα αποθέματα και θα προκαλέσει σοβαρές κατολισθήσεις. Δεκάδες παγετώδεις λίμνες στα Ιμαλάια απειλούν τώρα να σπάσουν τα φυσικά φράγματά τους και να προκαλέσουν καταστροφικές πλημμύρες, ένα φαινόμενο το οποίο έχει ήδη συμβεί επανειλημμένα τις τελευταίες λίγες δεκαετίες.

◼ ΒΙΟΠΟΡΙΣΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού εξωθεί τους ανθρώπους στην καλλιέργεια μη παραγωγικών περιοχών. Σύμφωνα με μια μελέτη, σχεδόν οι μισές ορεινές περιοχές της Αφρικής χρησιμοποιούνται τώρα για γεωργικούς ή κτηνοτροφικούς σκοπούς​—10 τοις εκατό για καλλιέργειες και 34 τοις εκατό για βόσκηση. Συνήθως αυτή η εκμετάλλευση φέρνει οριακή μόνο απόδοση, εφόσον τέτοιες περιοχές με μεγάλο υψόμετρο δεν είναι ιδανικές για καλλιέργειες. b Επίσης, η υπερβόσκηση των βοοειδών καταστρέφει εύκολα την ευαίσθητη βλάστηση. Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι μόνο το 3 τοις εκατό όλων των ορεινών εκτάσεων είναι ιδανικό για βιώσιμη γεωργία.

◼ ΠΟΛΕΜΟΣ. Το κύμα των εμφύλιων πολέμων έχει ερημώσει πολλούς ορεινούς βιότοπους. Οι αντάρτες χρησιμοποιούν τα ορεινά καταφύγια ως βάση των επιχειρήσεών τους. Μια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών υπολογίζει ότι το 67 τοις εκατό των ορεινών περιοχών της Αφρικής έχει επηρεαστεί από «βίαιες ανθρώπινες συγκρούσεις». Επιπλέον, μερικές ορεινές εκτάσεις έχουν γίνει κέντρα παραγωγής ναρκωτικών ουσιών, πράγμα που συχνά οδηγεί σε ένοπλες συγκρούσεις καθώς και στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Απαιτείται Μεγαλύτερη Δράση;

Οι συνέπειες της κακοποίησης των βουνών από τον άνθρωπο είναι ήδη αισθητές. Οι πλημμύρες, οι κατολισθήσεις και οι ελλείψεις νερού είναι μερικά μόνο από τα σημάδια που δείχνουν ότι κάτι δεν πάει καλά. Οι κυβερνήσεις έχουν αρχίσει να δίνουν προσοχή. Δάση ξαναφυτεύονται, ενώ σε μερικές περιοχές απαγορεύεται η υλοτόμηση. Έχουν δημιουργηθεί εθνικά πάρκα για να διαφυλαχτούν τα πιο εντυπωσιακά τοπία και οι πλέον απειλούμενοι βιότοποι άγριας ζωής.

Ωστόσο, ακόμη και οι προστατευόμενες περιοχές πλήττονται από την πίεση που δέχεται το περιβάλλον. (Βλέπε το πλαίσιο «Μερικά Οχυρά της Φύσης».) Ο επιταχυνόμενος ρυθμός με τον οποίο εξαφανίζονται τα διάφορα είδη αποτελεί ένδειξη του ότι η μάχη για την προστασία των ορεινών οχυρών δεν έχει κερδηθεί. Οι ειδικοί γνωρίζουν τα προβλήματα, αλλά δεν έχει αναληφθεί ακόμη γενικευμένη δράση για να διατηρηθούν οι ανέπαφες περιοχές.  «Παίρνω θάρρος όταν σκέφτομαι την επιστημονική μας γνώση», λέει ο διάσημος βιολόγος Ε. Ο. Γουίλσον, «αλλά το χάνω βλέποντας να καταστρέφονται τα κύρια αποθέματα της βιοποικιλότητας».

Έχει πράγματι τόσο μεγάλη σημασία η απώλεια της βιοποικιλότητας; Σύμφωνα με πολλούς βιολόγους, η ανθρωπότητα ωφελείται πολύ από τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της γης. Ως παράδειγμα, αναφέρουν τη βίνκα τη ρόδινη από τα υψίπεδα της Μαδαγασκάρης, μια περιοχή με πλούσιο απόθεμα βιοποικιλότητας. Αυτό το φυτό παρέχει ένα σημαντικό φάρμακο στη μάχη κατά της λευχαιμίας. Επιπρόσθετα, εδώ και πολλές δεκαετίες, η κιγχόνη, ένα δέντρο που ενδημεί στις Άνδεις, αποτελεί την πηγή της κινίνης  και άλλων φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της ελονοσίας. Πολλά άλλα φυτά που φύονται σε ορεινές περιοχές έχουν συμβάλει στη διάσωση εκατομμυρίων ζωών. Ομολογουμένως, μερικά από αυτά τα ορεινά φυτά καλλιεργούνται με επιτυχία σε μη ορεινές περιοχές. Ωστόσο, εκφράζεται η ανησυχία ότι, αν καταστραφεί σε μεγάλη κλίμακα η ορεινή βλάστηση, ο άνθρωπος μπορεί άθελά του να χάσει άγνωστα μέχρι στιγμής αποθέματα φυσικού πλούτου με πιθανή ιατρική και θρεπτική αξία.

Μπορούν με κάποιον τρόπο να αναχαιτιστούν οι καταστροφικές δυνάμεις που δρουν σήμερα; Μπορεί να αποκατασταθεί η βλάβη; Θα συνεχίσουν να είναι τα βουνά προπύργια ομορφιάς και βιοποικιλότητας;

[Υποσημειώσεις]

 [Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 7]

Η Πανίδα των Μεγάλων Υψομέτρων

Το λιοντάρι των βουνών, επίσης γνωστό ως πούμα, ζει ως επί το πλείστον στα βουνά, όπως δείχνει το όνομά του​—κυρίως στα Βραχώδη Όρη και στις Άνδεις. Παρόμοια και με πολλά άλλα μεγάλα αρπακτικά, με τον καιρό έχει αποσυρθεί σε πιο απρόσιτες περιοχές εξαιτίας της απειλής του ανθρώπου.

Το κόκκινο πάντα ζει αποκλειστικά στην οροσειρά των Ιμαλαΐων (ακόμη και στις χαμηλότερες πλαγιές του όρους Έβερεστ). Αλλά παρότι ζει σε απομακρυσμένο περιβάλλον, το κόκκινο πάντα αγωνίζεται να επιβιώσει εξαιτίας της καταστροφής που υφίστανται τα δάση από μπαμπού, από τα οποία τρέφεται.

[Ευχαριστίες]

Cortesía del Zoo de la Casa de Campo, Madrid

Η καφέ αρκούδα περιφερόταν κάποτε στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής. Στην Ευρώπη είναι τώρα περιορισμένη σε λίγες απομονωμένες ορεινές περιοχές, αν και συναντάται περισσότερο στα καναδικά Βραχώδη Όρη, στην Αλάσκα και στη Σιβηρία. Ο πληθυσμός της στις Ηνωμένες Πολιτείες μειώθηκε κατά 99 τοις εκατό τον περασμένο αιώνα.

Ο χρυσαετός είναι ο άρχοντας των ορεινών αιθέρων στο μεγαλύτερο τμήμα του Βόρειου Ημισφαιρίου. Δυστυχώς, στην Ευρώπη ο πληθυσμός του έχει μειωθεί σε λιγότερο από 5.000 ζευγάρια εξαιτίας του ότι παλιότερα θεωρούνταν “μισητό πουλί”.

«Η ύπαρξη [του γιγαντιαίου πάντα] εξαρτάται από τρεις ουσιώδεις παράγοντες», επισημαίνει ο Κινέζος φυσιοδίφης Τανγκ Σιγιάνγκ. Αυτοί είναι «τα ψηλά βουνά και οι βαθιές κοιλάδες, τα πυκνά δάση από μπαμπού και τα ορμητικά ποτάμια». Σύμφωνα με έναν υπολογισμό, λιγότερα από 1.600 τέτοια πάντα επιβιώνουν σε ελεύθερη κατάσταση.

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

Μερικά Οχυρά της Φύσης

Το Εθνικό Πάρκο Γιοσέμιτι (Καλιφόρνια, ΗΠΑ) ιδρύθηκε το 1890, χάρη στο ακούραστο έργο του φυσιοδίφη Τζον Μιουρ. Τα εντυπωσιακά τοπία του ελκύουν τέσσερα εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο. Ωστόσο, οι αρχές του πάρκου πασχίζουν να εξισορροπήσουν την προστασία του παρθένου τοπίου με την οικοδόμηση εγκαταστάσεων για τους φυσιολάτρες.

Το Εθνικό Πάρκο Ποδόκαρπος (Ισημερινός) προστατεύει μια περιοχή του βροχερού ορεινού δάσους των Άνδεων όπου υπάρχει τεράστια ποικιλία πανίδας και χλωρίδας​—πάνω από 600 είδη πουλιών και περίπου 4.000 είδη φυτών. Η κινίνη, ένα φάρμακο που έχει σώσει αναρίθμητες ανθρώπινες ζωές, ανακαλύφτηκε σε αυτή την περιοχή. Όπως συμβαίνει και σε πολλά άλλα πάρκα, υφίσταται και αυτό τις συνέπειες της ανεξέλεγκτης υλοτόμησης και της λαθροθηρίας.

Το Όρος Κιλιμάντζαρο (Τανζανία) είναι ένα από τα μεγαλύτερα ηφαίστεια του κόσμου και το ψηλότερο βουνό της Αφρικής. Οι ελέφαντες βόσκουν στις χαμηλότερες πλαγιές, ενώ στην αλπική ζώνη υπάρχουν μοναδικά είδη φυτών, όπως η λοβελία του είδους Lobelia deckenii και το γιγάντιο σενέκιο. Η λαθροθηρία, η αποδάσωση και η βόσκηση των ήμερων βοοειδών είναι οι κύριες απειλές.

Το Εθνικό Πάρκο Τέιντε (Κανάρια Νησιά) προστατεύει μοναδικά είδη χλωρίδας που δίνουν ζωή στο άγονο ηφαιστειακό τοπίο. Τα ορεινά ηφαιστειακά νησιά έχουν σχεδόν πάντοτε ευαίσθητα οικοσυστήματα, ευπαθή στα εισαγόμενα είδη.

Τα εθνικά πάρκα των Πυρηναίων και της Ορντέσα (Γαλλία και Ισπανία) διατηρούν πανέμορφα αλπικά τοπία καθώς και τη χλωρίδα και την πανίδα τους. Όπως και άλλες οροσειρές στην Ευρώπη, τα Πυρηναία υφίστανται τις συνέπειες από τον πολλαπλασιασμό των χιονοδρομικών κέντρων και άλλων τουριστικών εγκαταστάσεων. Η εγκατάλειψη της παραδοσιακής γεωργίας, επίσης, έχει επιδράσει αρνητικά στο περιβάλλον.

Το Εθνικό Πάρκο Σοράκσαν είναι το πιο δημοφιλές στη Δημοκρατία της Κορέας. Οι μεγαλειώδεις γρανιτένιες κορυφές και οι δασώδεις πλαγιές του είναι ιδιαίτερα όμορφες το φθινόπωρο. Ωστόσο, είναι τόσο δημοφιλές ώστε τα σαββατοκύριακα μερικά μονοπάτια είναι το ίδιο πολυσύχναστα με τα πεζοδρόμια των πόλεων.

 [Πλαίσιο/​Εικόνες στη σελίδα 10]

Ορεινή Χλωρίδα

Έχιον το μεγαλοπρεπές. Μέσα σε λίγες εβδομάδες την άνοιξη, αυτό το εντυπωσιακό λουλούδι φτάνει στο ύψος ενός ανθρώπου. Μπορεί να βρεθεί σε υψόμετρο 1.800 μέτρων περίπου, πάνω σε δύο μόνο ηφαιστειακές κορυφές στα Κανάρια Νησιά. Πολλά ορεινά είδη συναντώνται σε εξίσου περιορισμένη κλίμακα.

Η καρλίνα η κομμεοφόρος φύεται στις Άλπεις και στα Πυρηναία. Η λαμπερή εμφάνισή της δίνει χρώμα στα ορεινά λιβάδια προς το τέλος του καλοκαιριού, ενώ τα άνθη της προσφέρουν πλούσια τροφή στα έντομα.

Αγγλική ίριδα. Υβρίδια αυτού του ελκυστικού αγριολούλουδου καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά φυτά. Πολλά καλλωπιστικά λουλούδια προήλθαν αρχικά από την αλπική χλωρίδα.

Το σεμπερβίβο το ορεινό είναι ένα από τα πολλά αλπικά φυτά που προσκολλώνται στις σχισμές των βράχων. Ενδημεί στα βουνά της νότιας Ευρώπης, και ονομάζεται επίσης αμάραντο λόγω της αντοχής και της μακροζωίας του.

Βρομελιίδες. Πολλά είδη βρομελιίδων και ορχιδέων ευδοκιμούν στα βροχερά ορεινά δάση των τροπικών περιοχών. Φύονται σε υψόμετρα άνω των 4.500 μέτρων.

Η ίρις η ονυχωτή φύεται στα βουνά Ερ Ριφ και Άτλας της βόρειας Αφρικής, μια περιοχή που έχει προσδιοριστεί ως θερμό σημείο της μεσογειακής χλωρίδας.

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Ορυχεία χαλκού και χρυσού κοντά στα όρη Μάοκε, Ινδονησία

[Ευχαριστίες]

© Rob Huibers/​Panos Pictures

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Βίνκα η ρόδινη