Από το Σενάριο στην Οθόνη

ΤΙΣ τελευταίες δεκαετίες, το Χόλιγουντ παράγει άφθονες ταινίες που σπάνε ταμεία. Αυτό το φαινόμενο έχει παγκόσμιο αντίκτυπο εφόσον πολλές αμερικανικές ταινίες προβάλλονται στο εξωτερικό μόλις λίγες εβδομάδες​—ή, σε μερικές περιπτώσεις, ημέρες—​μετά την πρεμιέρα τους στις ΗΠΑ. Ορισμένες ταινίες μάλιστα προβάλλονται για πρώτη φορά σε όλο τον κόσμο την ίδια ημερομηνία. «Η διεθνής αγορά παρουσιάζει εξέλιξη και σφύζει από δραστηριότητα», λέει ο Νταν Φέλμαν, υπεύθυνος της εταιρίας Γουόρνερ Μπράδερς Πίκτσερς για την εγχώρια διανομή, «γι’ αυτό και όταν παράγουμε ταινίες τις βλέπουμε ως ευκαιρίες για παγκόσμια επιτυχία». Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ό,τι συμβαίνει στο Χόλιγουντ επηρεάζει τη βιομηχανία διασκέδασης σε όλο τον κόσμο. a

Αλλά η εξασφάλιση κερδών από μια ταινία δεν είναι τόσο εύκολη υπόθεση όσο μπορεί να φαίνεται. Πολλές ταινίες χρειάζονται έσοδα μεγαλύτερα των 70 εκατομμυρίων ευρώ απλώς και μόνο για την κάλυψη των εξόδων παραγωγής και προώθησης. Και η επιτυχία τους εξαρτάται αποκλειστικά από το απρόβλεπτο κοινό. «Ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις τι θα θεωρήσει το κοινό συναρπαστικό ή τι θα του προκαλέσει αίσθηση σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή», λέει ο Ντέιβιντ Κουκ, καθηγητής κινηματογραφικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Έμορι. Πώς, λοιπόν, αυξάνουν οι παραγωγοί ταινιών τις πιθανότητες επιτυχίας; Για να απαντήσουμε, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε μερικά βασικά πράγματα σχετικά με την παραγωγή ταινιών. b

Προπαραγωγή​—Μπαίνουν οι Βάσεις

Η προπαραγωγή είναι συνήθως το εκτενέστερο στάδιο της διαδικασίας για τη δημιουργία μιας ταινίας και ένα από τα πιο σημαντικά. Όπως ισχύει για κάθε μεγάλο έργο, η προετοιμασία είναι το κλειδί. Ο στόχος είναι κάθε χρηματικό ποσό που δαπανάται στην προπαραγωγή να εξοικονομήσει πολύ περισσότερα χρήματα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.

Η παραγωγή μιας ταινίας αρχίζει με την ιστορία, η οποία μπορεί να είναι φανταστική ή να βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Ο συγγραφέας δίνει στην ιστορία μορφή κειμένου. Αυτό το κείμενο, που ονομάζεται επίσης σενάριο, μπορεί να αναθεωρηθεί πολλές φορές πριν πάρει την  τελική του μορφή. Σε αυτό το τελικό στάδιο, το σενάριο περιέχει τους διαλόγους της ταινίας καθώς και μια σύντομη περιγραφή της δράσης που θα εκτυλιχθεί. Παρέχει επίσης οδηγίες για τεχνικές λεπτομέρειες, όπως είναι η θέση της κάμερας και οι εναλλαγές των σκηνών.

Ωστόσο, όταν το σενάριο βρίσκεται ακόμη στο αρχικό του στάδιο προσφέρεται προς πώληση σε κάποιον παραγωγό. c Τι είδους σενάριο θα μπορούσε να ενδιαφέρει έναν παραγωγό; Το περιεχόμενο που έχει συνήθως μια ταινία η οποία θα προβληθεί την καλοκαιρινή περίοδο στοχεύει στους εφήβους και στους νεαρούς ενηλίκους​—«το κοινό του ποπκόρν», όπως τους αποκαλεί κάποιος κριτικός ταινιών. Έτσι λοιπόν, ο παραγωγός μπορεί να ενδιαφέρεται για μια ιστορία που θα ελκύει τους νέους.

Ακόμη προτιμότερο είναι κάποιο σενάριο που έχει απήχηση σε όλες τις ηλικίες. Λόγου χάρη, μια ταινία για έναν υπερήρωα των κόμικς ασφαλώς θα προσελκύσει μικρότερα παιδιά που είναι εξοικειωμένα με το χαρακτήρα. Και αναμφίβολα οι γονείς τους θα τα συνοδεύσουν. Αλλά πώς ελκύουν οι παραγωγοί ταινιών τους εφήβους και τους νεαρούς ενηλίκους; Το κλειδί είναι το «ακραίο περιεχόμενο», γράφει η Λίζα Μάντι στο Περιοδικό της Ουάσινγκτον Ποστ (The Washington Post Magazine). Προσθέτοντας χυδαία γλώσσα, σκηνές έντονης βίας και άφθονο σεξ σε μια ταινία «μεγιστοποιούν τις πιθανότητες κέρδους προσελκύοντας ανθρώπους κάθε ηλικίας στην κινηματογραφική αίθουσα».

Αν ο παραγωγός πιστεύει ότι το σενάριο έχει προοπτικές, θα το αγοράσει και θα προσπαθήσει να κάνει συμβόλαιο με κάποιον φημισμένο σκηνοθέτη καθώς και με κάποιον διάσημο ηθοποιό. Με έναν αναγνωρισμένο σκηνοθέτη και έναν κορυφαίο αστέρα, η ταινία θα προκαλέσει ενδιαφέρον όταν αρχίσει να προβάλλεται. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτό το αρχικό στάδιο, τα μεγάλα ονόματα μπορούν να ελκύσουν επενδυτές οι οποίοι είναι απαραίτητοι για να χρηματοδοτήσουν την ταινία.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της προπαραγωγής είναι η εικονογράφηση του σεναρίου. Η εικονογράφηση είναι μια σειρά από σκίτσα που απεικονίζουν διάφορες σκηνές της ταινίας, ιδιαίτερα εκείνες που περιλαμβάνουν δράση. Χρησιμεύοντας ως προσχέδιο για τον εικονολήπτη, η εικονογράφηση εξοικονομεί πολύ χρόνο κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Όπως λέει ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Φρανκ Ντάραμποντ, «δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από το να περιφέρεσαι στο πλατό σπαταλώντας την ημέρα του γυρίσματος στην προσπάθειά σου να καθορίσεις πού θα βάλεις την κάμερα».

Πολλά άλλα ζητήματα πρέπει να ρυθμιστούν κατά την προπαραγωγή. Για παράδειγμα, ποιες τοποθεσίες θα χρησιμοποιηθούν για το γύρισμα; Θα απαιτηθούν ταξίδια; Πώς θα κατασκευαστούν και θα σχεδιαστούν τα σκηνικά των εσωτερικών χώρων; Θα χρειαστούν κουστούμια; Ποιος θα φροντίσει για το φωτισμό, το μακιγιάζ και το χτένισμα; Τι θα γίνει με τον ήχο, τα ειδικά εφέ και τους αντικαταστάτες των ηθοποιών στις επικίνδυνες σκηνές; Αυτά αποτελούν μόνο ένα δείγμα των πολλών πτυχών της παραγωγής μιας ταινίας, οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν αρχίσει καν το γύρισμα. Παρακολουθήστε τους τίτλους τέλους μιας ταινίας μεγάλου προϋπολογισμού και ίσως διαπιστώσετε ότι συμμετείχαν εκατοντάδες άνθρωποι για τη δημιουργία της! «Χρειάζεται μια ολόκληρη πόλη από ανθρώπους για να γίνει μια ταινία», λέει κάποιος τεχνικός ο οποίος έχει ασχοληθεί με την παραγωγή πολλών ταινιών.

Παραγωγή​—Εγγραφή στο Φιλμ

Το γύρισμα μιας ταινίας μπορεί να είναι χρονοβόρο, κουραστικό και πολυδάπανο. Πράγματι,  ακόμη και ένα χαμένο λεπτό της ώρας μπορεί να κοστίσει χιλιάδες ευρώ. Μερικές φορές οι ηθοποιοί, τα μέλη του συνεργείου και ο εξοπλισμός πρέπει να μεταφερθούν σε κάποιο απομακρυσμένο μέρος του κόσμου. Ανεξάρτητα, όμως, από τον τόπο, κάθε ημέρα γυρισμάτων απομυζά ένα αρκετά μεγάλο κομμάτι του προϋπολογισμού.

Το συνεργείο φωτισμού, οι κομμωτές και οι μακιγιέρ είναι από τους πρώτους που φτάνουν στον τόπο της κινηματογράφησης. Κάθε ημέρα γυρισμάτων, οι αστέρες μπορεί να δαπανούν αρκετές ώρες για να ετοιμαστούν να εμφανιστούν στην κάμερα. Έπειτα, ξεκινάει μια ημέρα πολύωρων γυρισμάτων.

Ο σκηνοθέτης επιβλέπει από κοντά το γύρισμα κάθε σκηνής. Ακόμη και μια σχετικά απλή σκηνή μπορεί να χρειαστεί ολόκληρη την ημέρα για να γυριστεί. Οι περισσότερες σκηνές μιας ταινίας κινηματογραφούνται με μία κάμερα και, ως αποτέλεσμα, η σκηνή εκτελείται ξανά και ξανά για να τραβηχτεί από κάθε γωνία λήψης. Επιπλέον, κάθε σκηνή ίσως χρειαστεί να εκτελεστεί επανειλημμένα για να επιτευχθεί η καλύτερη απόδοση ή για να διορθωθεί κάποιο τεχνικό πρόβλημα. Καθεμιά από αυτές τις προσπάθειες γυρίσματος ονομάζεται λήψη. Για μεγαλύτερες σκηνές μπορεί να απαιτηθούν 50 ή και περισσότερες λήψεις! Αργότερα—συνήθως στο τέλος κάθε ημέρας γυρισμάτων—ο σκηνοθέτης βλέπει όλες τις λήψεις και αποφασίζει ποιες θα κρατήσουν. Συνολικά, η διαδικασία των γυρισμάτων μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες ή ακόμη και μήνες.

Τεχνική Επεξεργασία—Συναρμολόγηση του Υλικού

Κατά την τεχνική επεξεργασία γίνεται το μοντάζ του υλικού των γυρισμάτων ώστε να σχηματιστεί μια ενιαία ταινία. Αρχικά, συγχρονίζεται το ηχητικό υλικό με την ταινία. Έπειτα, ο μοντέρ συγκεντρώνει  τις αρχικές λήψεις δημιουργώντας μια προκαταρκτική έκδοση της ταινίας.

Σε αυτό το στάδιο προστίθενται επίσης τα ηχητικά και τα οπτικά εφέ. Η κινηματογράφηση με ειδικά εφέ​—ένα από τα πιο πολύπλοκα στοιχεία της παραγωγής μιας ταινίας—​επιτελείται μερικές φορές με τη βοήθεια γραφικών σε κομπιούτερ. Τα αποτελέσματα μπορεί να είναι εντυπωσιακά και να μοιάζουν με την πραγματικότητα.

Κατά την τεχνική επεξεργασία προστίθεται επίσης η μουσική, και σε αυτό το χαρακτηριστικό δίνεται ξεχωριστή σημασία στις σημερινές ταινίες. «Η κινηματογραφική βιομηχανία απαιτεί τώρα περισσότερη καινούρια μουσική επένδυση για ταινίες από ποτέ​—όχι μόνο είκοσι λεπτά ή μερικά κομμάτια για τις σκηνές δράσης, αλλά συνήθως μουσική που ξεπερνάει τη μία ώρα», γράφει ο Έντουιν Μπλακ στο Φιλμ Σκόουρ Μάνθλι (Film Score Monthly).

Μερικές φορές μια ταινία που έχει μόλις μονταριστεί παρουσιάζεται σε δοκιμαστικό κοινό, που πιθανόν να αποτελείται από φίλους ή συναδέλφους του σκηνοθέτη οι οποίοι δεν συμμετείχαν στην παραγωγή της ταινίας. Βασιζόμενος στην ανταπόκρισή τους, ο σκηνοθέτης ίσως να ξαναγυρίσει κάποιες σκηνές ή να τις απορρίψει. Σε μερικές περιπτώσεις έχει αλλάξει εντελώς το τέλος μιας ταινίας επειδή δεν υπήρξε καλή ανταπόκριση στο προηγούμενο τέλος κατά τη δοκιμαστική προβολή.

Τελικά, η ολοκληρωμένη ταινία διανέμεται στους κινηματογράφους. Μόνο σε αυτό το στάδιο φαίνεται αν θα γίνει επιτυχία ή αποτυχία​—ή κάτι ενδιάμεσο. Αλλά διακυβεύονται περισσότερα από τα χρήματα. Οι συνεχόμενες αποτυχίες μπορούν να καταστρέψουν τις προοπτικές εργασίας κάποιου ηθοποιού και τη φήμη ενός σκηνοθέτη. «Είχα δει πολλούς συναδέλφους μου να τερματίζουν την καριέρα τους έπειτα από μια δυο αποτυχίες», λέει ο σκηνοθέτης Τζον Μπούρμαν, αναλογιζόμενος τα πρώτα χρόνια του στην παραγωγή ταινιών. «Η σκληρή πραγματικότητα στις κινηματογραφικές επιχειρήσεις είναι ότι, αν δεν φέρεις χρήματα στα αφεντικά σου, θα σε απολύσουν».

Φυσικά, όταν το κοινό στέκεται μπροστά σε μια επιγραφή κινηματογράφου, το πρώτο πράγμα που σκέφτεται συνήθως δεν είναι τα επαγγελματικά ζητήματα που απασχολούν τους συντελεστές της παραγωγής ταινιών. Πιθανότατα, αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο το κοινό είναι: “Θα μου αρέσει αυτή η ταινία; Αξίζει τα χρήματα που θα δώσω; Μήπως το περιεχόμενό της θα αποδειχτεί σκανδαλώδες ή προκλητικό; Είναι κατάλληλη για τα παιδιά μου;” Πώς μπορείτε να απαντήσετε σε αυτά τα ερωτήματα όταν αποφασίζετε ποιες ταινίες θα δείτε;

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις τι θα θεωρήσει το κοινό συναρπαστικό ή τι θα του προκαλέσει αίσθηση σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή».​—Ντέιβιντ Κουκ, καθηγητής κινηματογραφικών σπουδών

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 6, 7]

ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΜΙΑΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΙΣΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Η ταινία έχει ολοκληρωθεί. Είναι έτοιμη να την παρακολουθήσουν εκατομμύρια άνθρωποι. Θα είναι πετυχημένη; Εξετάστε μερικούς τρόπους με τους οποίους οι παραγωγοί ταινιών προσπαθούν να προωθήσουν το προϊόν τους και να το κάνουν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία.

◼ «ΘΟΡΥΒΟΣ»: Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους δημιουργίας προσμονής για μια ταινία είναι η πρόκληση «θορύβου». Ορισμένες φορές ο «θόρυβος» αρχίζει μήνες πριν από την προβολή της ταινίας. Ίσως ανακοινώνεται ότι θα υπάρχει συνέχεια μιας προηγούμενης μεγάλης επιτυχίας. Θα συμμετέχουν ξανά οι ίδιοι αστέρες; Θα είναι τόσο καλή (ή τόσο κακή) όσο η πρώτη;

Σε μερικές περιπτώσεις δημιουργείται «θόρυβος» αναφορικά με κάποιο επίμαχο στοιχείο της ταινίας​—ίσως για σεξουαλικές σκηνές που είναι ασυνήθιστα περιγραφικές για μια κοινή ταινία. Είναι πράγματι τόσο άσεμνη η σκηνή; Έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα όρια η ταινία; Οι παραγωγοί ταινιών καρπώνονται τα οφέλη της δωρεάν διαφήμισης που προκαλεί η δημόσια αντιγνωμία. Μερικές φορές η διένεξη που ξεσπάει συνήθως εγγυάται μεγάλη προσέλευση στην πρεμιέρα της ταινίας.

◼ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Στους πιο παραδοσιακούς τρόπους διαφήμισης περιλαμβάνονται οι αφίσες, οι διαφημίσεις στις εφημερίδες και στην τηλεόραση, τα αποσπάσματα της ταινίας που προβάλλονται σε κινηματογράφους πριν από κάποια άλλη ταινία και οι συνεντεύξεις αστέρων οι οποίοι προωθούν την τελευταία τους ταινία. Τώρα το Ιντερνέτ αποτελεί κύριο εργαλείο διαφήμισης ταινιών. «Αν η Ντόροθι [από το Μάγο του Οζ] είχε χρησιμοποιήσει το ποντίκι του κομπιούτερ της, και όχι τις φτέρνες της», γράφει ο κριτικός ταινιών Στιβ Πέρσαλ, «θα είχε βρεθεί σε μια πληθώρα από ιστοσελίδες για τον κινηματογράφο που παρουσιάζουν κουτσομπολιά για τους διάσημους, αποσπάσματα καινούριων ταινιών, εισιτήρια και προγράμματα προβολών».

◼ ΕΜΠΟΡΙΟ: Μια καινούρια ταινία μπορεί να προωθείται μέσω διαφόρων ειδών τα οποία την προβάλλουν. Λόγου χάρη, μια ταινία που βασίζεται σε κάποιον ήρωα των κόμικς συνοδευόταν από καλαθάκια για κολατσιό, κούπες, κοσμήματα, ρούχα, μπρελόκ, ρολόγια, φωτιστικά, επιτραπέζιο παιχνίδι και άλλα. «Συνήθως, το 40 τοις εκατό των ειδών που σχετίζονται με κινηματογραφικές ταινίες πουλιούνται πριν καν προβληθεί η ταινία», γράφει ο Τζο Σίστο σε ένα ψυχαγωγικό περιοδικό του Αμερικανικού Δικηγορικού Συλλόγου.

◼ ΟΙΚΙΑΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ: Μια ταινία που αποτυγχάνει εισπρακτικά μπορεί να αντισταθμίσει τις απώλειές της μέσω των πωλήσεων υλικού για οικιακή προβολή. Ο Μπρους Νας, ο οποίος παρακολουθεί την εισπρακτική πορεία των ταινιών, λέει ότι «η αγορά για οικιακή προβολή συμβάλλει παρέχοντας το 40 με 50 τοις εκατό των εισπράξεων».

◼ ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ: Οι παραγωγοί ταινιών έχουν μάθει να χρησιμοποιούν τους δείκτες καταλληλότητας προς όφελός τους. Για παράδειγμα, ίσως να προσθέσουν εσκεμμένα στην ταινία κάποιες σκηνές ώστε να κριθεί η ταινία κατάλληλη για μεγαλύτερες ηλικίες. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να αφαιρεθούν αρκετές σκηνές κάποιας ταινίας ώστε να μην καταταχθεί στις ταινίες για ενηλίκους και έτσι να είναι εμπορεύσιμη για τους εφήβους. Η Λίζα Μάντι γράφει στο Περιοδικό της Ουάσινγκτον Ποστ (The Washington Post Magazine) ότι ο δείκτης καταλληλότητας για εφήβους «έχει εξελιχθεί σε διαφήμιση: Τα κινηματογραφικά στούντιο τον χρησιμοποιούν για να στείλουν μήνυμα στους εφήβους​—και στα μικρά παιδιά που λαχταρούν να γίνουν έφηβοι—​ότι η ταινία θα είναι “ό,τι πρέπει”». Οι δείκτες καταλληλότητας δημιουργούν ένα είδος «έντασης μεταξύ γενεών», γράφει η Μάντι, καθώς «προειδοποιούν το γονέα ενώ παραπλανούν το παιδί».

 [Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

ΠΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ

ΣΕΝΑΡΙΟ

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

ΚΟΥΣΤΟΥΜΙΑ

ΜΑΚΙΓΙΑΖ

ΓΥΡΙΣΜΑ ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ

 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΕ ΕΙΔΙΚΑ ΕΦΕ

ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

ΜΕΙΞΗ ΗΧΟΥ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΙΝΗΣΗΣ ΜΕΣΩ ΚΟΜΠΙΟΥΤΕΡ

ΜΟΝΤΑΖ