Τζαντάρ Μαντάρ​—Αστεροσκοπείο Χωρίς Τηλεσκόπια

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Ινδία

ΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ του Τζαντάρ Μαντάρ στο Νέο Δελχί της Ινδίας ίσως να κοιτάζουν με θαυμασμό τα οικοδομήματα που βρίσκονται εκεί και να αναρωτιούνται: “Μπορεί πράγματι αυτό να είναι αστεροσκοπείο;” Για όσους έχουν συνηθίσει να βλέπουν σύγχρονα κτίρια που στεγάζουν πλήθος αστρονομικών οργάνων υψηλής τεχνολογίας, αυτά τα παράξενα λιθόκτιστα οικοδομήματα σε ένα μεγάλο πάρκο δύσκολα θυμίζουν αστεροσκοπείο. Ωστόσο, αυτό ακριβώς ήταν το Τζαντάρ Μαντάρ όταν κατασκευάστηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Είναι αξιοσημείωτο ότι, ακόμη και χωρίς τη βοήθεια τηλεσκοπίων και άλλων οργάνων που εξελίσσονταν στην Ευρώπη, αυτό το αστεροσκοπείο παρείχε λεπτομερείς και σχετικά ακριβείς πληροφορίες γύρω από τα ουράνια σώματα.

Τζαντάρ Μαντάρ είναι το κοινό όνομα που χρησιμοποιούνταν για τρία από τα πέντε αστεροσκοπεία που έχτισε ο Μαχαραγιάς Σαβάι Τζάι Σινγκ Β΄, ηγεμόνας των Ρατζπούτ. Η λέξη «Τζαντάρ» προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη «γιάντρα»  που σημαίνει «όργανο», όπως συμβαίνει και με τη λέξη «Μαντάρ», από τη λέξη «μάντρα» που σημαίνει «τελετουργική φράση». Το όνομα Τζαντάρ Μαντάρ γεννήθηκε από τη συνήθεια να προσθέτουν στην καθομιλουμένη μια ομοιοκατάληκτη λέξη για έμφαση.

Μια πλάκα που τοποθετήθηκε το 1910 πάνω σε κάποιο όργανο στο Τζαντάρ Μαντάρ, στο Νέο Δελχί, υποδεικνύει το 1710 ως έτος κατασκευής του αστεροσκοπείου. Ωστόσο, μετέπειτα έρευνες δείχνουν ότι ολοκληρώθηκε το 1724. Όπως θα δούμε, οι βιογραφικές πληροφορίες σχετικά με τον Τζάι Σινγκ υποστηρίζουν αυτό το συμπέρασμα. Πρώτα, όμως, ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά στα όργανα αυτού του αστεροσκοπείου το οποίο πιστεύεται ότι είναι το παλαιότερο του είδους του στον κόσμο.

Λιθόκτιστα Οικοδομήματα Αντί για Όργανα

Το αστεροσκοπείο έχει τέσσερα διαφορετικά όργανα από λίθους. Το πιο εξέχον από αυτά είναι το Σαμράτ γιάντρα, δηλαδή το Υπέρτατο όργανο​—το οποίο είναι «ουσιαστικά ένα ηλιακό ρολόι με ίση κατανομή των ωρών». Ήταν το πιο σπουδαίο δημιούργημα του Τζάι Σινγκ. Αποτελείται από ένα τεράστιο λιθόκτιστο τρίγωνο με ύψος 21,3 μέτρα, βάση 34,6 μέτρα και πλάτος 3,2 μέτρα. Η υποτείνουσα του τριγώνου, μήκους 39 μέτρων, είναι παράλληλη του άξονα της γης και δείχνει προς το Βόρειο Πόλο. Σε κάθε πλευρά του τριγώνου, ή αλλιώς γνώμονα, υπάρχει ένα τεταρτημόριο με διαβαθμίσεις που δείχνουν ώρες, λεπτά και δευτερόλεπτα. Αν και υπήρχαν απλά ηλιακά ρολόγια αιώνες νωρίτερα, ο Τζάι Σινγκ μετέτρεψε αυτό το βασικό όργανο μέτρησης χρόνου σε ακριβές εργαλείο μέτρησης της απόκλισης και άλλων συντεταγμένων που έχουν σχέση με τα ουράνια σώματα.

Τα άλλα τρία οικοδομήματα στο αστεροσκοπείο είναι τα Ραμ, Τζαγιαπρακάς και Μίσρα γιάντρα. Ήταν περίπλοκα σχεδιασμένα για να μετρούν την απόκλιση, το ύψος και το αζιμούθιο του ήλιου και των άστρων. Το όργανο Μίσρα, μάλιστα, έδειχνε και πότε ήταν μεσημέρι σε διάφορες πόλεις του κόσμου.

Όλα τα προαναφερθέντα όργανα, εκτός από το Μίσρα γιάντρα, τα εφεύρε ο Τζάι Σινγκ. Ήταν πολύ πιο πολύπλοκα και λειτουργικά από οποιαδήποτε άλλα που υπήρχαν εκείνη την εποχή στην Ινδία και οδήγησαν σε ακριβή αρχεία και αστρονομικούς πίνακες. Όσον αφορά το σχεδιασμό, ήταν κομψά και όμορφα και έδιναν πολύτιμες πληροφορίες μέχρις ότου τα τηλεσκόπια και άλλες εφευρέσεις τα έθεσαν σε αχρηστία. Γιατί, όμως, αυτός ο ευφυής και πολυμαθής άνθρωπος δεν συμπεριέλαβε στην αστρονομική του έρευνα μερικά από τα όργανα που ήταν διαθέσιμα στην Ευρώπη, περιλαμβανομένου και του οπτικού τηλεσκοπίου; Η απάντηση μπορεί να βρεθεί στο περιβάλλον του μαχαραγιά και στην ιστορία εκείνης της εποχής.

«Αφοσιωμένος στη Μελέτη της Μαθηματικής Επιστήμης»

Ο Τζάι Σινγκ γεννήθηκε το 1688 στην πολιτεία Ρατζαστάν της Ινδίας. Ο πατέρας του, μαχαραγιάς στην Άμπερ, πρωτεύουσα της φυλετικής ομάδας Κατσαβαχά των Ρατζπούτ, βρισκόταν υπό την εξουσία των μογγολικών δυνάμεων στο Δελχί.  Ο νεαρός πρίγκιπας έμαθε γλώσσες όπως η χίντι, η σανσκριτική, η περσική και η αραβική. Επίσης διδάχτηκε μαθηματικά, αστρονομία και πολεμικές τέχνες. Αλλά ένα μάθημα ήταν αυτό που αγαπούσε ιδιαίτερα ο πρίγκιπας. Κάποιο κείμενο της εποχής του αναφέρει: «Ο Σαβάι Τζάι Σινγκ, από τότε που άρχισε να σκέφτεται, και στην πορεία του προς την ωριμότητα, ήταν ολοκληρωτικά αφοσιωμένος στη μελέτη της μαθηματικής επιστήμης (αστρονομία)».

Το 1700, σε ηλικία 11 χρονών, ο Τζάι Σινγκ ανέβηκε στο θρόνο της Άμπερ μετά το θάνατο του πατέρα του. Σύντομα ο Μογγόλος αυτοκράτορας κάλεσε το νεαρό βασιλιά στην αυλή του στη νότια Ινδία, όπου ο Τζάι Σινγκ γνώρισε τον Τζαγκανάτα, έναν άνθρωπο πολύ καλά καταρτισμένο στα μαθηματικά και στην αστρονομία. Αυτός έγινε αργότερα ο κύριος βοηθός του βασιλιά. Η πολιτική πορεία του νεαρού μαχαραγιά είχε διακυμάνσεις μέχρι το 1719 οπότε ξεκίνησε η βασιλεία του Μουχάμαντ Σαχ. Ο Τζάι Σινγκ προσκλήθηκε τότε στην πρωτεύουσα, το Δελχί, για μια συνάντηση με το νέο Μογγόλο ηγεμόνα. Σε εκείνη τη συνάντηση, το Νοέμβριο του 1720, ο Τζάι Σινγκ προφανώς πρότεινε την οικοδόμηση ενός αστεροσκοπείου πράγμα που υλοποιήθηκε πιθανότατα το 1724.

Τι υποκίνησε το μαχαραγιά να οικοδομήσει ένα αστεροσκοπείο; Ο Τζάι Σινγκ διέκρινε ότι τα αστρονομικά αρχεία και οι αστρονομικοί χάρτες στην Ινδία ήταν απελπιστικά ανακριβή και ότι δεν υπήρχε μεγάλη πρόοδος στον τομέα της αστρονομίας. Αποφάσισε, λοιπόν, να φτιάξει νέους χάρτες οι οποίοι θα ανταποκρίνονταν στα πραγματικά ορατά ουράνια σώματα. Επιθυμούσε, επίσης, να κατασκευάσει όργανα για αστρονομικές παρατηρήσεις που θα ήταν διαθέσιμα σε οποιονδήποτε αφοσιωνόταν στη μελέτη της αστρονομίας. Ο Τζάι Σινγκ απέκτησε, λοιπόν, μια τεράστια βιβλιοθήκη με βιβλία από τη Γαλλία, την Αγγλία, την Πορτογαλία και τη Γερμανία. Στην αυλή του, δεχόταν λογίους από Ινδουιστικές, Ισλαμικές και ευρωπαϊκές σχολές αστρονομίας. Έστειλε μάλιστα την πρώτη αποστολή συγκέντρωσης στοιχείων από την Ανατολή στην Ευρώπη προκειμένου να συλλέξει αστρονομικές πληροφορίες και τους έδωσε την εντολή να φέρουν μαζί τους βιβλία και όργανα.

Ανατολή και Δύση Δεν Μπορούσαν να Επικοινωνήσουν

Γιατί κατασκεύασε ο Τζάι Σινγκ λιθόκτιστα οικοδομήματα, εφόσον το τηλεσκόπιο, το μικρόμετρο και ο βερνιέρος χρησιμοποιούνταν στην Ευρώπη; Και γιατί φαινόταν να μην είναι γνώστης των ηλιοκεντρικών ανακαλύψεων του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου;

Η ελλιπής επικοινωνία μεταξύ Ανατολής και Δύσης πρέπει να φέρει κάποιο μέρος της ευθύνης. Αλλά αυτό δεν ήταν το μόνο μειονέκτημα. Ευθυνόταν και το θρησκευτικό κλίμα της εποχής. Οι Βραχμάνοι λόγιοι αρνούνταν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη επειδή αν διέσχιζαν τον ωκεανό θα αποκλείονταν από την κάστα τους. Οι Ευρωπαίοι που βοηθούσαν τον Τζάι Σινγκ να συλλέξει πληροφορίες ήταν κυρίως Ιησουίτες λόγιοι. Σύμφωνα με τον Β. Ν. Σάρμα, ο οποίος έγραψε μια βιογραφία του Τζάι Σινγκ, απαγορευόταν στους Ιησουίτες καθώς και στους Καθολικούς λαϊκούς, με την απειλή της Ιεράς Εξέτασης, να δεχτούν την άποψη που εξέφραζαν ο Γαλιλαίος και άλλοι επιστήμονες σύμφωνα με την οποία η γη γύριζε γύρω από τον ήλιο. Για την εκκλησία, αυτό ήταν αίρεση και αθεϊσμός. Δεν είναι να απορεί κανείς, λοιπόν, που οι απεσταλμένοι του Τζάι Σινγκ στην Ευρώπη δεν αγόραζαν έργα του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου ή τα νέα όργανα που χρησιμοποιούνταν για να υποστηριχτούν οι ηλιοκεντρικές θεωρίες.

Συνεχής Αναζήτηση

Ο Τζάι Σινγκ έζησε σε μια εποχή αμαυρωμένη από τη μισαλλοδοξία και τη θρησκοληψία. Παρά το εξαίρετο και αριστοτεχνικό του έργο αναβάθμισης της γνώσης για τους ουρανούς, η πρόοδος που σημειωνόταν στην Ινδία σε αυτόν τον τομέα παρέμενε μικρή επί δεκαετίες. Ωστόσο, το αστεροσκοπείο Τζαντάρ Μαντάρ αποτελεί μαρτυρία για τις προσπάθειες ενός ανθρώπου που διψούσε για γνώση.

Αιώνες προτού ο Τζάι Σινγκ ενδιαφερθεί για την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, και άλλοι σκεπτόμενοι άνθρωποι κοιτούσαν τον ουρανό προσπαθώντας να καταλάβουν τα θαύματα του σύμπαντος. Χωρίς αμφιβολία, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να “σηκώνουν ψηλά τα μάτια τους” στους ουρανούς επιζητώντας να αυξήσουν τη γνώση τους για τα έργα των χεριών του Θεού.​—Ησαΐας 40:26· Ψαλμός 19:1.

[Διάγραμμα/​Εικόνα στη σελίδα 18]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Το Σαμράτ γιάντρα ήταν ένα ακριβές ηλιακό ρολόι. Η σκιά του μεγάλου τριγώνου έπεφτε στα κεκλιμένα τεταρτημόρια (βλέπε τονισμένο λευκό κύκλο) πάνω στα οποία είχαν χαραχτεί διαβαθμίσεις

[Διάγραμμα/​Εικόνα στη σελίδα 18]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Το Τζαγιαπρακάς γιάντρα αποτελείται από κοίλα ημισφαίρια με σημάδια στην κοίλη επιφάνεια. Ανάμεσα σε σημεία της περιμέτρου τους εκτείνονταν σταυρονήματα

Από το εσωτερικό του Ραμ γιάντρα, ο παρατηρητής μπορούσε να εντοπίσει τη θέση ενός άστρου με τη βοήθεια διαφόρων σημαδιών ή της άκρης ενός παραθύρου

[Διάγραμμα/​Εικόνα στη σελίδα 18]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Το Μίσρα γιάντρα έδειχνε πότε ήταν μεσημέρι σε διάφορες πόλεις

[Διάγραμμα στη σελίδα 19]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η παρατήρηση σε οπτική ευθεία, η αρχαιότερη μορφή αστρονομίας, έγινε πολύ ακριβής χάρη στον Τζάι Σινγκ

Για να εντοπίσετε ένα άστρο, πρέπει να ξέρετε το ύψος του (πόσο ψηλά είναι στον ουρανό) και το αζιμούθιό του (πόσο απέχει προς τα ανατολικά από τον πραγματικό βορρά)

Στο Σαμράτ γιάντρα χρειάζονταν δύο άτομα για να εντοπίσουν ένα άστρο και να καταγράψουν τη θέση του

[Ευχαριστίες]

Bottom: Reproduced from the book SAWAI JAI SINGH AND HIS ASTRONOMY, published by Motilal Banarsidass Publishers (P) Ltd., Jawahar Nagar Delhi, India

[Χάρτης στη σελίδα 19]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΙΝΔΙΑ

Νέο Δελχί

Μάτουρα

Τζάιπουρ

Βαράνασι

Ούτζτζαϊν

Ο Τζάι Σινγκ έχτισε πέντε αστεροσκοπεία στην Ινδία, μεταξύ των οποίων και ένα στο Νέο Δελχί

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 18]

Portrait: Courtesy Roop Kishore Goyal