Φυσικές Καταστροφές και Ανθρώπινος Παράγοντας

ΟΤΑΝ ένα αυτοκίνητο συντηρείται σωστά μπορεί να παρέχει ασφαλή μεταφορά. Αλλά όταν αυτό το όχημα υφίσταται κακό χειρισμό και παραμελείται ίσως να γίνει επικίνδυνο. Από μερικές απόψεις, το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για τον πλανήτη Γη.

Κατά τη γνώμη αρκετών επιστημόνων, οι αλλαγές που επιφέρει ο άνθρωπος στην ατμόσφαιρα της γης και στους ωκεανούς έχουν κάνει τον πλανήτη μας επικίνδυνο μέρος καθώς συμβάλλουν στην αύξηση της συχνότητας και της σφοδρότητας των φυσικών καταστροφών. Και το μέλλον διαγράφεται αβέβαιο. «Βρισκόμαστε στο μέσο ενός μεγάλου ανεξέλεγκτου πειράματος το οποίο κάνουμε στο μοναδικό πλανήτη που έχουμε», ανέφερε κάποιο κύριο άρθρο για τις κλιματικές αλλαγές στο περιοδικό Επιστήμη (Science).

Για να αντιληφθούμε καλύτερα πώς η ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να επηρεάζει τη συχνότητα και τη σφοδρότητα των φυσικών καταστροφών, χρειάζεται να καταλάβουμε λίγα πράγματα για τα βασικά φυσικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, τι προκαλεί τις σφοδρές θύελλες, όπως τους τυφώνες;

Εναλλάκτες Θερμότητας του Πλανήτη

Το κλιματικό σύστημα της γης έχει παρομοιαστεί με μηχανισμό που μετατρέπει και κατανέμει την  ηλιακή ενέργεια. Λόγω του ότι οι τροπικές περιοχές δέχονται την περισσότερη από τη θερμότητα του ήλιου, η ανισορροπία που προκύπτει στη θερμοκρασία θέτει σε κίνηση την ατμόσφαιρα. a Η καθημερινή περιστροφή της γης κάνει αυτή τη μάζα κινούμενου, υγρού αέρα να σχηματίζει δίνες, μερικές από τις οποίες γίνονται βαρομετρικές υφέσεις, δηλαδή περιοχές με χαμηλή ατμοσφαιρική πίεση. Οι βαρομετρικές υφέσεις με τη σειρά τους μπορεί να εξελιχθούν σε καταιγίδες.

Αν παρατηρήσετε την πορεία που ακολουθούν γενικά οι τροπικές καταιγίδες, θα διαπιστώσετε ότι τείνουν να απομακρύνονται από τον ισημερινό​—είτε προς τα βόρεια είτε προς τα νότια—​κατευθυνόμενες σε ψυχρότερες περιοχές. Με αυτόν τον τρόπο, οι καταιγίδες δρουν και ως τεράστιοι εναλλάκτες θερμότητας, βοηθώντας στη μετρίαση του κλίματος. Αλλά όταν η θερμοκρασία στα ανώτερα στρώματα του ωκεανού​—το «λεβητοστάσιο» του κλιματικού μηχανισμού—​ξεπερνάει τους 27 βαθμούς Κελσίου περίπου, οι τροπικές καταιγίδες μπορεί να αποκτήσουν τόση ενέργεια ώστε να γίνουν κυκλώνες ή τυφώνες​—τοπικές ονομασίες για τα ίδια, ουσιαστικά, φαινόμενα.

Όσον αφορά τις απώλειες σε ζωές, η χειρότερη φυσική καταστροφή στην ιστορία των ΗΠΑ προήλθε από έναν τυφώνα που ξέσπασε στη νησιωτική πόλη Γκάλβεστον του Τέξας στις 8 Σεπτεμβρίου 1900. Τα κύματα που δημιουργήθηκαν από τη θύελλα αφαίρεσαν τη ζωή 6.000 με 8.000 ανθρώπων στην πόλη και άλλων 4.000 σε κοντινές περιοχές, ενώ κατέστρεψαν 3.600 περίπου σπίτια. Στην πραγματικότητα, ούτε μία ανθρωποποίητη κατασκευή στο Γκάλβεστον δεν έμεινε ανέπαφη.

Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο, έχουν ξεσπάσει πολλές σφοδρές θύελλες τα τελευταία χρόνια. Οι επιστήμονες ερευνούν αν αυτό το γεγονός σχετίζεται με την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, φαινόμενο που ίσως να παρέχει περισσότερη ενέργεια στα συστήματα των καταιγίδων. Οι αλλαγές στον καιρό, όμως, μπορεί να είναι μόνο ένα σύμπτωμα της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας. Πιθανόν έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του και ένα άλλο ενδεχομένως επιβλαβές επακόλουθο.

Άνοδος της Στάθμης της Θάλασσας και Αποδάσωση

Σύμφωνα με ένα κύριο άρθρο στο περιοδικό Επιστήμη, «η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε κατά 10 με 20 εκατοστά . . . τον περασμένο αιώνα, και αναμένουμε ακόμη περισσότερα». Πώς μπορεί να σχετίζεται αυτό με την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας; Οι ερευνητές υποδεικνύουν δύο πιθανές διεργασίες. Η μία είναι το ενδεχόμενο της τήξης του χερσαίου πολικού πάγου και των παγετώνων, πράγμα που θα αύξανε τον όγκο των ωκεανών. Η άλλη διεργασία είναι η θερμική διαστολή​—καθώς οι ωκεανοί γίνονται θερμότεροι, ο όγκος τους αυξάνεται.

Τα μικρά νησιά Τουβαλού, στον Ειρηνικό Ωκεανό, ίσως αντιμετωπίζουν ήδη τις επιπτώσεις από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Το περιοδικό Σμιθσόνιαν (Smithsonian) σημειώνει ότι δεδομένα που συλλέχθηκαν στην ατόλλη Φουναφούτι δείχνουν πως η στάθμη της θάλασσας εκεί ανέβαινε «κατά μέσο όρο [5,6 χιλιοστά] κάθε χρόνο την περασμένη δεκαετία».

Σε πολλά μέρη του κόσμου, η αύξηση του πληθυσμού σημαίνει επέκταση των πόλεων, περισσότερες  παραγκουπόλεις και μεγαλύτερη υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Αυτές οι εξελίξεις ίσως τείνουν να αυξάνουν τη σφοδρότητα των φυσικών καταστροφών. Εξετάστε μερικά παραδείγματα.

Η Αϊτή είναι ένα πολυπληθές νησιωτικό κράτος με ιστορικό αποδάσωσης. Μια πρόσφατη είδηση ανέφερε ότι, όσο σοβαρά και αν είναι τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της Αϊτής, τίποτα δεν απειλεί περισσότερο την ύπαρξη της χώρας από ό,τι η αποδάσωση. Αυτή η απειλή έγινε φανερή με τραγικό τρόπο το 2004 όταν καταρρακτώδεις βροχές προκάλεσαν κατολισθήσεις λάσπης που κόστισαν τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων.

Η έκδοση του περιοδικού Τάιμ (Time) για την Ασία επισημαίνει «την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, τα φράγματα, την αποδάσωση και τη γεωργία που βασίζεται στην κοπή και στην καύση δέντρων» ως παράγοντες οι οποίοι επιδείνωσαν την κατάσταση όσον αφορά τις φυσικές καταστροφές που έχουν πλήξει τη Νότια Ασία. Στο άλλο άκρο, η αποδάσωση μπορεί να εντείνει την ξηρασία κάνοντας το έδαφος να στεγνώνει πιο γρήγορα. Τα πρόσφατα χρόνια, η ξηρασία στην Ινδονησία και στη Βραζιλία έχει ανοίξει το δρόμο για πρωτοφανείς πυρκαγιές σε δάση τα οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες είναι πολύ υγρά για να καούν. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όμως, σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν τη μοναδική αιτία των φυσικών καταστροφών. Πολλές χώρες υφίστανται καταστροφές οι οποίες έχουν τις αιτίες τους βαθιά μέσα στη γη.

Όταν το Έδαφος Σείεται

Ο εξωτερικός φλοιός της γης αποτελείται από πλάκες διαφόρων μεγεθών οι οποίες κινούνται η μία σε σχέση με την άλλη. Πράγματι, διενεργούνται τόσο πολλές κινήσεις σε αυτόν το φλοιό ώστε αρκετά εκατομμύρια σεισμοί μπορεί να λαβαίνουν χώρα κάθε χρόνο. Ασφαλώς, πολλοί από αυτούς δεν γίνονται αισθητοί.

Λέγεται ότι το 90 περίπου τοις εκατό όλων των σεισμών σημειώνεται σε ρήγματα κατά μήκος των ορίων των πλακών. Πολύ καταστροφικοί σεισμοί γίνονται μερικές φορές και στο εσωτερικό των πλακών, αν και είναι σπανιότεροι. Σύμφωνα με υπολογισμούς, ο πιο θανατηφόρος σεισμός στην καταγραμμένη ιστορία ήταν αυτός που έπληξε τρεις  επαρχίες της Κίνας το έτος 1556. Πιθανόν να έχασαν τη ζωή τους ως και 830.000 άνθρωποι!

Οι σεισμοί μπορεί επίσης να έχουν και θανατηφόρα δευτερεύοντα επακόλουθα. Για παράδειγμα, την 1η Νοεμβρίου 1755 ένας σεισμός ισοπέδωσε την πόλη της Λισαβώνας, στην Πορτογαλία, όπου κατοικούσαν 275.000 άνθρωποι. Αλλά το κακό δεν τελείωσε εκεί. Ο σεισμός προκάλεσε πυρκαγιές καθώς και κύματα τσουνάμι που υπολογίζεται ότι έφτασαν τα 15 μέτρα ύψος και τα οποία εισέβαλαν από τον παρακείμενο Ατλαντικό Ωκεανό. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών στην πόλη ξεπέρασε τους 60.000.

Και πάλι, όμως, η κλίμακα τέτοιων καταστροφών επηρεάζεται σε κάποιον βαθμό από το ανθρώπινο στοιχείο. Ένας παράγοντας είναι η πυκνότητα του πληθυσμού σε περιοχές υψηλού κινδύνου. «Σχεδόν οι μισές από τις μεγάλες πόλεις του κόσμου βρίσκονται τώρα σε περιοχές σεισμικού κινδύνου», λέει ο συγγραφέας Άντριου Ρόμπινσον. Ένας άλλος παράγοντας είναι τα κτίρια​—τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν και η ποιότητα κατασκευής. Το ρητό: «Οι άνθρωποι δεν σκοτώνονται από τους σεισμούς αλλά από τα κτίρια» αποδεικνύεται ολοένα και συχνότερα αληθινό. Αλλά τι επιλογές έχουν οι άνθρωποι όταν είναι τόσο φτωχοί ώστε να μην μπορούν να χτίσουν αντισεισμικά κτίρια;

Ηφαίστεια​—Δημιουργοί και Καταστροφείς

«Τουλάχιστον 20 ηφαίστεια θα εκρήγνυνται πιθανότατα καθώς θα διαβάζετε αυτές τις λέξεις», αναφέρει μια έκθεση του Σμιθσόνειου Ινστιτούτου των Ηνωμένων Πολιτειών. Μιλώντας γενικά, η θεωρία των τεκτονικών πλακών λέει ότι σεισμοί και ηφαίστεια θα εμφανίζονται σε παρόμοιες περιοχές​—σε ρήγματα, κυρίως θαλάσσια, στο φλοιό της γης, όπου το μάγμα ανεβαίνει από το μανδύα μέσω ρωγμών, και σε ζώνες καταβύθισης, όπου η μία πλάκα βυθίζεται κάτω από την άλλη.

Η ηφαιστειακή δραστηριότητα σε ζώνες καταβύθισης είναι η μεγαλύτερη απειλή για τον άνθρωπο σε ό,τι αφορά τόσο τον αριθμό των εκρήξεων που παρατηρούνται όσο και την εμφάνισή τους κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Τα όρια του Ειρηνικού, ο λεγόμενος Πύρινος Δακτύλιος, είναι διάσπαρτα από εκατοντάδες τέτοια ηφαίστεια. Υπάρχουν επίσης λίγα σε θερμές κηλίδες μακριά από τα όρια των πλακών. Τα Νησιά Χαβάη, οι Αζόρες, τα Νησιά Γκαλαπάγκος και τα Νησιά Σοσιετέ, αποτελούν όλα, όπως φαίνεται, προϊόντα της ηφαιστειακής δραστηριότητας των θερμών κηλίδων.

Στην πραγματικότητα, τα ηφαίστεια έχουν παίξει μακροχρόνιο και δημιουργικό ρόλο στην ιστορία της γης. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα κάποιου πανεπιστημίου, σχεδόν «το 90% όλων των ηπείρων και των ωκεάνιων λεκανών αποτελεί προϊόν της ηφαιστειακής δραστηριότητας». Αλλά τι είναι αυτό που κάνει μερικές εκρήξεις εξαιρετικά βίαιες;

Οι εκρήξεις αρχίζουν με την ανάδυση μάγματος από το θερμό εσωτερικό της γης. Μερικά ηφαίστεια απλώς αναβλύζουν λάβα, η οποία σπανίως κινείται τόσο γρήγορα ώστε να καταλάβει τους ανθρώπους εξ απροόπτου. Άλλα, όμως, εκρήγνυνται με ενέργεια μεγαλύτερη από αυτήν μιας πυρηνικής βόμβας! Καθοριστικοί παράγοντες είναι η σύνθεση και η ρευστότητα του λιωμένου υλικού που τροφοδοτεί το ηφαίστειο καθώς και η ποσότητα αερίων και υπερθερμασμένου νερού που περιέχει αυτό το υλικό. Καθώς  το μάγμα πλησιάζει στην επιφάνεια, το παγιδευμένο νερό και το αέριο διαστέλλονται γρήγορα. Με την κατάλληλη σύνθεση μάγματος, το αποτέλεσμα μοιάζει αρκετά με αυτό που συμβαίνει όταν κάποιο αεριούχο αναψυκτικό πετάγεται από το ανοιγμένο κουτάκι του.

Ευτυχώς, τα ηφαίστεια προειδοποιούν συνήθως προτού εκραγούν. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του όρους Πελέ στο νησί Μαρτινίκα της Καραϊβικής το 1902. Ωστόσο, στο γειτονικό Σεν Πιερ πλησίαζαν εκλογές και οι πολιτικοί παρότρυναν το λαό να παραμείνει παρά τη στάχτη, τις ασθένειες και το φόβο που είχαν επικρατήσει στην πόλη. Μάλιστα, τα περισσότερα καταστήματα είχαν κλείσει επί μέρες!

Στις 8 Μαΐου ήταν η γιορτή της Αναλήψεως και πολλοί άνθρωποι πήγαν στον Καθολικό ναό για να προσευχηθούν ζητώντας να γλιτώσουν από το ηφαίστειο. Εκείνο το πρωί, λίγο πριν από τις 8:00 π.μ., το όρος Πελέ εξερράγη, εκτοξεύοντας μια πυρακτωμένη μάζα πυροκλαστικών υλικών​—στάχτη, τέφρα, οψιδιανό, ελαφρόπετρα και υπερθερμασμένα αέρια—​που έφταναν τους 200 ως και 500 βαθμούς Κελσίου. Ταχύτατα, το σκούρο σύννεφο θανάτου που δημιουργήθηκε κατέβηκε «έρποντας» το βουνό, σκέπασε την πόλη, σκότωσε 30.000 περίπου ανθρώπους, έλιωσε την καμπάνα του ναού και πυρπόλησε τα πλοία στο λιμάνι. Ήταν η πιο θανατηφόρα έκρηξη του 20ού αιώνα. Ωστόσο, ίσως να μην ήταν τόσο θανατηφόρα αν οι άνθρωποι είχαν δώσει προσοχή στα προειδοποιητικά σημεία.

Θα Αυξηθούν οι Φυσικές Καταστροφές;

Στην Έκθεση για τις Καταστροφές στον Κόσμο​—2004 (World Disasters Report 2004), που εκδίδει η Διεθνής Ομοσπονδία Οργανώσεων Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου, αναφέρεται ότι την περασμένη δεκαετία οι γεωφυσικές και οι κλιματικές καταστροφές αυξήθηκαν κατά 60 και πλέον τοις εκατό. «Αυτό δείχνει πιο μακροπρόθεσμες τάσεις», λέει η έκθεση, η οποία δημοσιεύτηκε πριν από τα καταστροφικά τσουνάμι της 26ης Δεκεμβρίου στον Ινδικό Ωκεανό. Αναμφίβολα, αν οι πληθυσμοί σε περιοχές υψηλού κινδύνου συνεχίσουν να αυξάνονται και τα δάση συνεχίσουν να μειώνονται, δεν υπάρχει λόγος αισιοδοξίας.

Επιπλέον, πολλές βιομηχανοποιημένες χώρες συνεχίζουν να εκλύουν στην ατμόσφαιρα ακόμη περισσότερα αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με ένα κύριο άρθρο στο περιοδικό Επιστήμη, το να δείχνουμε αναβλητικότητα όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών «είναι σαν να αρνούμαστε τη θεραπεία για μια μόλυνση που εξαπλώνεται: Αυτό εγγυάται ότι αργότερα το κόστος θα είναι ακόμη μεγαλύτερο». Επισημαίνοντας αυτό το κόστος, μια καναδική έκθεση για το μετριασμό των καταστροφών ανέφερε: «Η αλλαγή του κλίματος μπορεί να θεωρηθεί το πιο διαδεδομένο και σημαντικό περιβαλλοντικό ζήτημα που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η διεθνής κοινότητα».

Επί του παρόντος, όμως, η διεθνής κοινότητα δεν μπορεί ούτε καν να συμφωνήσει στο αν οι ανθρώπινες δραστηριότητες συμβάλλουν στην παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, πόσο μάλλον στο πώς μπορεί το πρόβλημα να τεθεί υπό έλεγχο. Αυτή η κατάσταση θυμίζει τη Γραφική αλήθεια: «Στον άνθρωπο . . . δεν ανήκει το να κατευθύνει το βήμα του». (Ιερεμίας 10:23) Ωστόσο, όπως θα δούμε στο επόμενο άρθρο, η κατάσταση δεν είναι απελπιστική. Στην πραγματικότητα, οι σημερινές συμφορές, περιλαμβανομένων και των θυελλωδών συνθηκών που αντιμετωπίζει η ανθρώπινη κοινωνία, αυξάνουν τις αποδείξεις ότι πλησιάζει η ανακούφιση.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 6]

ΕΝΑ ΧΩΡΑΦΙ ΟΠΟΥ ΔΕΝ ΦΥΤΡΩΝΕ ΜΟΝΟ ΚΑΛΑΜΠΟΚΙ

ΤΟ 1943 ένας καλλιεργητής καλαμποκιού στο Μεξικό είδε να φυτρώνει στο αγρόκτημά του κάτι που δεν ήταν καλαμπόκι. Ενώ βρισκόταν στο χωράφι του είδε να ανοίγονται σχισμές στο έδαφος. Την επόμενη μέρα οι σχισμές είχαν γίνει ένα μικρό ηφαίστειο. Μέσα σε μία εβδομάδα, ο κώνος έγινε 150 μέτρα ψηλός και σε έναν χρόνο έφτασε τα 360 μέτρα. Με τον καιρό, ο κώνος, ο οποίος ορθώνεται τώρα στα 2.775 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, έφτασε στο τελικό του ύψος​—430 μέτρα. Το ηφαίστειο, που ονομάζεται Παρικουτίν, σταμάτησε ξαφνικά να εκρήγνυται το 1952 και έκτοτε έχει σιγήσει.

[Ευχαριστίες]

U. S. Geological Survey/​Photo by R. E. Wilcox

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 8]

ΟΤΑΝ Ο ΘΕΟΣ ΕΣΩΣΕ ΕΘΝΗ ΑΠΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Η ΠΕΙΝΑ είναι μια μορφή φυσικής καταστροφής. Μια από τις παλαιότερες καταγραμμένες πείνες συνέβη στην αρχαία Αίγυπτο την εποχή του Ιωσήφ, γιου του Ιακώβ, ή αλλιώς Ισραήλ. Η πείνα διήρκεσε εφτά χρόνια και επηρέασε την Αίγυπτο, τη Χαναάν και άλλες χώρες. Αλλά δεν οδήγησε σε μαζική λιμοκτονία επειδή ο Ιεχωβά προείπε την πείνα εφτά χρόνια νωρίτερα. Επίσης αποκάλυψε ότι στα χρόνια που θα μεσολαβούσαν θα υπήρχε αφθονία στην Αίγυπτο. Υπό την επίβλεψη του θεοφοβούμενου Ιωσήφ, ο οποίος χάρη στη θεϊκή πρόνοια είχε γίνει πρωθυπουργός και διαχειριστής τροφίμων, οι Αιγύπτιοι αποθήκευσαν τόσο πολλά σιτηρά ώστε «σταμάτησαν να τα μετρούν». Έτσι λοιπόν, η Αίγυπτος μπόρεσε, όχι μόνο να τραφεί η ίδια, αλλά να θρέψει και “ανθρώπους από όλη τη γη”, περιλαμβανομένης και της οικογένειας του Ιωσήφ.—Γένεση 41:49, 57· 47:11, 12.

[Εικόνες στη σελίδα 7]

ΑΪΤΗ 2004​—Αγόρια μεταφέρουν πόσιμο νερό σε πλημμυρισμένους δρόμους. Η εντατική αποδάσωση συνέβαλε σε τεράστιες κατολισθήσεις λάσπης

[Ευχαριστίες]

Background: Sophia Pris/​EPA/​Sipa Press; inset: Carl Juste/​Miami Herald/​Sipa Press

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Πολλές χώρες συνεχίζουν να εκλύουν στην ατμόσφαιρα αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου

[Ευχαριστίες]

© Mark Henley/Panos Pictures