Γιατί Ζουν Τόσο Πολλοί με Φόβο;

Η ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ διακατέχεται από ένα κλίμα φόβου. Πρόκειται για μια αόρατη αλλά αισθητή διάθεση, μια ατμόσφαιρα που επηρεάζει σχεδόν τον καθένα, παρ’ όλο που συχνά περνάει απαρατήρητη. Τι έχει δημιουργήσει αυτή την ατμόσφαιρα; Τι κάνει μερικούς ανθρώπους να νιώθουν φοβισμένοι όταν φεύγουν από το σπίτι; Γιατί αισθάνονται πολλοί ανασφαλείς στην εργασία; Γιατί φοβούνται πολλοί για την ασφάλεια των παιδιών τους; Ποιοι κίνδυνοι κάνουν τους ανθρώπους να φοβούνται μέσα στο ίδιο τους το σπίτι;

Ασφαλώς, υπάρχουν πολυάριθμες αιτίες φόβου, αλλά εμείς θα ασχοληθούμε με τέσσερις κινδύνους που μπορούν να ασκούν διαρκή επίδραση στους ανθρώπους​—τη βία στις πόλεις, τη σεξουαλική παρενόχληση, το βιασμό και τη βία στο σπίτι. Πρώτα, ας εξετάσουμε τη βία στις πόλεις. Το θέμα αυτό είναι ιδιαίτερα επίκαιρο στις μέρες μας καθώς οι μισοί σχεδόν από τους ανθρώπους ζουν σε αστικές περιοχές.

Κίνδυνοι στις Πόλεις

Οι πρώτες πόλεις χτίστηκαν προφανώς για προστασία, αλλά για πολλούς ανθρώπους σήμερα οι πόλεις είναι ζώνες κινδύνου. Αυτό που κάποτε θεωρούνταν καταφύγιο έχει γίνει πρόξενος φόβου. Τα συνωστισμένα αστικά κέντρα προσφέρουν στους ληστές ιδανικές συνθήκες, και σε μερικές πόλεις είναι επικίνδυνο να πηγαίνει κανείς σε φτωχογειτονιές με λιγοστά φώτα στους δρόμους και ελάχιστους αστυνομικούς.

 Οι φόβοι δεν είναι πάντα υπερβολικοί​—ένας τρομακτικός αριθμός ανθρώπων πεθαίνουν με βίαιο τρόπο. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, κάθε χρόνο 1,6 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν παγκοσμίως ως αποτέλεσμα της βίας. Στην Αφρική, υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο στους 100.000 ανθρώπους οι 60,9 υφίστανται βίαιο θάνατο.

Πολλοί άνθρωποι, χώροι και οργανώσεις που θεωρούνταν ασφαλείς αποτελούν τώρα απειλή για την ασφάλεια. Λόγου χάρη, πολλοί παιδότοποι, σχολεία και καταστήματα θεωρούνται τώρα περιοχές υψηλής εγκληματικότητας που προκαλούν φόβο. Σε μερικές περιπτώσεις, θρησκευτικοί ηγέτες, κοινωνικοί λειτουργοί και εκπαιδευτικοί​—άνθρωποι οι οποίοι θα έπρεπε να παρέχουν προστασία—​έχουν προδώσει την εμπιστοσύνη που τους δείχτηκε. Καταγγελίες για κακοποίηση παιδιών από μερικούς από αυτούς κάνουν τους γονείς να διστάζουν να αφήνουν τα παιδιά τους στη φροντίδα άλλων. Η αστυνομία αναμένεται να προστατεύει τους ανθρώπους, αλλά σε μερικές πόλεις η διαφθορά και η κατάχρηση δύναμης είναι κοινό φαινόμενο ανάμεσα στους αστυνομικούς. Όσο για τις δυνάμεις «ασφαλείας», σε ορισμένες χώρες εξακολουθούν να υπάρχουν μνήμες από εμφύλιους πολέμους στους οποίους άνθρωποι έχασαν τα ίχνη προσφιλών τους όταν τους πήρε ο στρατός. Γι’ αυτόν το λόγο, σε διάφορα μέρη του κόσμου, η αστυνομία και οι στρατιώτες, αντί να αποφορτίζουν το κλίμα φόβου, συμβάλλουν σε αυτό.

Το βιβλίο Πολίτες του Φόβου​—Βία στις Πόλεις της Λατινικής Αμερικής (Citizens of Fear​—Urban Violence in Latin America) λέει: «Οι πολίτες στις πρωτεύουσες της Λατινικής Αμερικής ζουν διαρκώς με φόβο, εν μέσω κάποιων από τις πιο επικίνδυνες καταστάσεις που υπάρχουν στη γη. Σε εκείνη την αχανή περιοχή, περίπου 140 χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν με βίαιο τρόπο κάθε χρόνο, και ένας στους τρεις πολίτες έχει πέσει, άμεσα ή έμμεσα, θύμα βίας». Σε άλλα μέρη της γης, επίσης, γίνονται συχνά πολιτικές διαμαρτυρίες στις πρωτεύουσες. Όταν αυτές οι διαμαρτυρίες παίρνουν βίαιη τροπή, πολλά άτομα εκμεταλλεύονται την αναταραχή για να λεηλατήσουν καταστήματα, με συνέπεια να επικρατήσει το χάος. Οι άνθρωποι που εργάζονται στην πόλη μπορεί εύκολα να παγιδευτούν από τα οργισμένα πλήθη.

Σε πολλές χώρες έχει αναπτυχθεί τεράστιο χάσμα ανάμεσα στις συνθήκες διαβίωσης των πλουσίων και σε αυτές των φτωχών, με αποτέλεσμα να σιγοβράζει η δυσαρέσκεια. Όχλοι που θεωρούν ότι στερούνται ακόμη και τα αναγκαία έχουν προξενήσει βανδαλισμούς στις αριστοκρατικές γειτονιές της υψηλής κοινωνίας. Σε μερικές πόλεις αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη, αλλά η κατάσταση μοιάζει με ωρολογιακή βόμβα που πρόκειται να εκραγεί​—κανείς δεν ξέρει πότε.

Η απειλή των κλεφτών και των ανατρεπτικών στοιχείων θα ήταν από μόνη της αρκετή, αλλά υπάρχουν και άλλες αιτίες ανησυχίας που συμβάλλουν στο κλίμα φόβου.

Ο Εφιάλτης της Σεξουαλικής Παρενόχλησης

Για εκατομμύρια γυναίκες, τα σφυρίγματα, οι αισχρές χειρονομίες και οι λάγνες ματιές αποτελούν καθημερινό εφιάλτη. Το περιοδικό Έζιαγουίκ (Asia Week) αναφέρει: «Οι έρευνες δείχνουν ότι η μία στις τέσσερις Γιαπωνέζες έχει δεχτεί σεξουαλική επίθεση σε δημόσιο χώρο, και το 90% των περιστατικών έχουν λάβει χώρα σε τρένα. . . . Μόνο το 2% των θυμάτων αναλαμβάνουν δράση όταν υφίστανται τέτοια μεταχείριση. Οι περισσότερες ανέφεραν ότι ο κύριος λόγος για τον οποίο σιωπούν είναι ο φόβος για την αντίδραση των δραστών».

Η σεξουαλική παρενόχληση έχει αυξηθεί κατακόρυφα στην Ινδία. «Κάθε φορά που μια γυναίκα βγαίνει από το σπίτι της κυριεύεται από φόβο», εξηγεί μια δημοσιογράφος σε εκείνη τη χώρα. «Σε κάθε βήμα δέχεται προσβολές και ταπείνωση και ακούει απρεπή σχόλια». Από μια πόλη της Ινδίας όπου οι κάτοικοι καυχιούνται για τους σχετικά ασφαλείς δρόμους τους έρχεται η εξής είδηση: «Το πρόβλημα  [αυτής της πόλης] δεν βρίσκεται στους δρόμους αλλά στα γραφεία της. . . . Το 35 τοις εκατό των γυναικών που ρωτήθηκαν ισχυρίστηκαν ότι είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους. . . . Το 52 τοις εκατό των γυναικών είπαν ότι, εξαιτίας του φόβου της σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία, προτιμούν τις χαμηλόμισθες εργασίες . . . που περιλαμβάνουν δοσοληψίες [μόνο] με γυναίκες».

Ο Φόβος του Βιασμού

Οι γυναίκες δεν βιώνουν μόνο το φόβο της απώλειας της αξιοπρέπειάς τους. Μερικές φορές η σεξουαλική παρενόχληση περιλαμβάνει την απειλή βιασμού. Όπως είναι κατανοητό, ο βιασμός αποτελεί έγκλημα το οποίο πολλές γυναίκες φοβούνται πιο πολύ και από το φόνο. Μια γυναίκα πιθανώς να βρεθεί ξαφνικά μόνη σε κάποιο μέρος όπου φοβάται ότι μπορεί να τη βιάσουν. Ίσως δει κάποιον άντρα τον οποίο δεν γνωρίζει ή δεν εμπιστεύεται. Η καρδιά της χτυπάει γρήγορα καθώς πασχίζει έντρομη να αξιολογήσει την κατάσταση. “Τι θα κάνει άραγε αυτός; Πού μπορώ να τρέξω; Μήπως πρέπει να βάλω τις φωνές;” Επαναλαμβανόμενες εμπειρίες σαν αυτήν επιφέρουν αθροιστική βλάβη στην υγεία μιας γυναίκας. Πολλοί άνθρωποι προτιμούν να μη ζουν σε αστικές περιοχές ή να μην επισκέπτονται πόλεις εξαιτίας τέτοιων φόβων.

«Ο φόβος, η ανησυχία και η στενοχώρια αποτελούν όλα καθημερινό στοιχείο της ζωής των πόλεων για πολλές γυναίκες», λέει το βιβλίο Ο Φόβος των Γυναικών (The Female Fear). «Ο φόβος του βιασμού στις γυναίκες είναι μια αίσθηση ότι πρέπει να βρίσκονται πάντα σε επιφυλακή, άγρυπνες και πανέτοιμες, ένα αίσθημα που κάνει τη γυναίκα να σφίγγεται από ανησυχία αν κάποιος περπατάει σε μικρή απόσταση πίσω της, ιδιαίτερα τη νύχτα. Είναι . . . ένα αίσθημα από το οποίο οι γυναίκες δεν απαλλάσσονται σχεδόν ποτέ».

Το βίαιο έγκλημα επηρεάζει πολλές γυναίκες. Ωστόσο, ο φόβος της βίας επηρεάζει σχεδόν όλες τις γυναίκες. Η Κατάσταση του Παγκόσμιου Πληθυσμού—2000 (The State of World Population 2000), ένα έντυπο των Ηνωμένων Εθνών, λέει: «Σε όλο τον κόσμο, τουλάχιστον μία στις τρεις γυναίκες έχει ξυλοκοπηθεί, έχει εξαναγκαστεί σε σεξουαλικές σχέσεις ή έχει κακοποιηθεί με κάποιον άλλον τρόπο​—πολύ συχνά από άτομο το οποίο γνωρίζει». Άραγε, έχει διεισδύσει ακόμη βαθύτερα το κλίμα φόβου; Πόσο κοινό είναι να ζουν οι άνθρωποι με φόβο μέσα στο ίδιο τους το σπίτι;

Ο Φόβος της Βίας στο Σπίτι

Το να ξυλοκοπούνται οι γυναίκες πίσω από τις κλειστές πόρτες για να παραμένουν σε υποταγή αποτελεί μια χονδροειδή αδικία που συμβαίνει παγκοσμίως​—και η οποία μόλις πρόσφατα αναγνωρίστηκε ως έγκλημα σε πολλά μέρη. Στην Ινδία, σύμφωνα με ένα δημοσίευμα, «τουλάχιστον το 45 τοις εκατό των γυναικών χαστουκίζονται, δέχονται κλωτσιές ή ξυλοκοπούνται από τους συζύγους τους». Η κακοποίηση συζύγων αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την παγκόσμια υγεία. Σχετικά με τις γυναίκες ηλικίας 15 ως 44 ετών στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ομοσπονδιακό Γραφείο Ερευνών αναφέρει ότι οι τραυματισμοί από τη βία στο σπίτι είναι περισσότεροι από ό,τι οι τραυματισμοί σε τροχαία ατυχήματα, ληστείες και βιασμούς μαζί. Άρα λοιπόν, η βία στο σπίτι είναι κάτι πολύ πιο σοβαρό από μια περιστασιακή φιλονικία που καταλήγει σε χαστούκια εκατέρωθεν. Πολλές γυναίκες ζουν με το φόβο του τραυματισμού και του θανάτου στο σπίτι. Μια πανεθνική έρευνα στον Καναδά έδειξε ότι το ένα τρίτο των γυναικών που είχαν υποστεί βία στο σπίτι είχαν φοβηθεί σε κάποια περίπτωση για τη ζωή τους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, δυο ερευνητές συμπέραναν: «Το σπίτι είναι το πιο επικίνδυνο μέρος για τις γυναίκες και αποτελεί συχνά τόπο βαναυσότητας και βασανιστηρίων».

Γιατί βρίσκονται τόσες γυναίκες εγκλωβισμένες σε τέτοιες επικίνδυνες σχέσεις; Πολλοί αναρωτιούνται: “Μα γιατί δεν ζητούν βοήθεια; Γιατί δεν φεύγουν;” Η απάντηση, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, είναι ο φόβος. Ο φόβος έχει χαρακτηριστεί ως το διακριτικό γνώρισμα της βίας στο σπίτι. Οι άντρες που κακομεταχειρίζονται τις γυναίκες τους συνήθως τις ελέγχουν ασκώντας βία και κατόπιν εξασφαλίζουν τη σιωπή τους απειλώντας τες ότι θα τις σκοτώσουν. Ακόμη και αν η κακοποιημένη σύζυγος βρει το θάρρος να ζητήσει βοήθεια, πιθανόν να μην τη λαβαίνει πάντοτε. Υπάρχει η τάση, ακόμη και ανάμεσα σε ανθρώπους που αποστρέφονται άλλες μορφές βίας, να μικροποιείται, να αγνοείται ή και να δικαιολογείται η βία εκ μέρους των αντρών. Επιπλέον,  ένας τέτοιος σύζυγος μπορεί έξω από το περιβάλλον του σπιτιού του να φαίνεται γοητευτικός. Συχνά οι φίλοι δεν μπορούν να πιστέψουν ότι χτυπάει τη γυναίκα του. Πολλές κακοποιημένες γυναίκες, αντιμετωπίζοντας δυσπιστία και μη έχοντας πουθενά να πάνε, αισθάνονται ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ζουν διαρκώς με φόβο.

Οι κακοποιημένες γυναίκες που παρ’ όλα αυτά φεύγουν γίνονται μερικές φορές θύματα μιας άλλης μορφής παρενόχλησης, της διαρκούς παρακολούθησης. Στη Βόρεια Αμερική, μια πρόσφατη έρευνα που διεξάχθηκε στην πολιτεία της Λουιζιάνας και στην οποία συμμετείχαν πάνω από χίλιες γυναίκες έδειξε ότι το 15 τοις εκατό ανέφεραν πως τους είχε συμβεί αυτό. Φανταστείτε το φόβο τους. Κάποιος που σας έχει απειλήσει εμφανίζεται συνέχεια μπροστά σας όπου και αν πάτε. Σας τηλεφωνεί, σας ακολουθεί, σας παρατηρεί και σας περιμένει. Ίσως μάλιστα να σκοτώσει το κατοικίδιό σας. Πρόκειται για συντονισμένη προσπάθεια με σκοπό να σας τρομοκρατήσει!

Ίσως να μην έχετε αισθανθεί αυτό το είδος φόβου. Αλλά σε τι έκταση επηρεάζει ο φόβος τις καθημερινές σας δραστηριότητες;

Επηρεάζει ο Φόβος τις Ενέργειές Σας;

Ζώντας μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα φόβου που μας περιβάλλει, ίσως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πόσες από τις καθημερινές μας αποφάσεις κατευθύνονται από το φόβο. Πόσο συχνά επηρεάζει ο φόβος τις δικές σας ενέργειες;

Μήπως ο φόβος της βίας έχει κάνει εσάς ή την οικογένειά σας να αποφεύγετε να επιστρέφετε στο σπίτι μόνοι τη νύχτα; Μήπως ο φόβος επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείτε τα δημόσια μέσα μεταφοράς; Μήπως οι κίνδυνοι των μετακινήσεων έχουν παίξει ρόλο στο τι είδους επαγγελματική απασχόληση θα προτιμήσετε; Ή μήπως ο φόβος των συναδέλφων ή των ανθρώπων με τους οποίους θα πρέπει να συναλλάσσεστε έχει επηρεάσει την επιλογή σας όσον αφορά την εργασία; Έχει επηρεάσει ο φόβος την κοινωνική ζωή ή την ψυχαγωγία σας; Έχετε αποφύγει κάποιες αθλητικές εκδηλώσεις ή συναυλίες από φόβο μήπως συναντήσετε μεθυσμένους που βρίσκονται εκτός ελέγχου ή απειθάρχητα πλήθη; Μήπως έχει επηρεάσει ο φόβος το τι κάνετε στο σχολείο; Για πολλούς γονείς, ο φόβος μήπως τα παιδιά τους πάρουν τον κακό δρόμο είναι ένας παράγοντας που τους επηρεάζει στην επιλογή σχολείου, και ασφαλώς ο φόβος είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί από αυτούς προτιμούν να παίρνουν οι ίδιοι τα παιδιά τους από το σχολείο παρ’ όλο που αυτά θα μπορούσαν να επιστρέψουν στο σπίτι με τα πόδια ή με κάποιο δημόσιο μέσο μεταφοράς.

Όντως, η ανθρωπότητα ζει μέσα σε κλίμα φόβου. Αλλά ο φόβος της βίας μάς συντροφεύει κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Μπορούμε πράγματι να περιμένουμε κάτι διαφορετικό; Μήπως η απαλλαγή από το φόβο είναι απλώς ένα όνειρο; Ή υπάρχει βάσιμος λόγος να αναμένουμε ένα μέλλον στο οποίο κανένας δεν θα φοβάται τίποτα κακό;