Παιχνίδια​—Παρελθόν και Παρόν

Ο ΦΙΛΙΠ * και τα άλλα παιδιά παρατηρούν χαρούμενα πώς αναπηδάει η μπάλα που έχουν φτιάξει τυλίγοντας κομμάτια σπάγκου μεταξύ τους. Αρχίζουν να την κλωτσούν, και ένα ζωηρό παιχνίδι ποδοσφαίρου ξεκινάει. Ο Μάικ ενθουσιάζεται από τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνεται το αυτοκινητάκι του στις εντολές του τηλεχειριστηρίου που κρατάει στο χέρι του. Μπορεί με ευκολία να το κάνει να κινείται μπρος πίσω. Στο σπίτι, η Άντρια και οι μικρές της φίλες ντύνουν τις κούκλες τους με ρούχα και παπούτσια, ενώ παράλληλα μιλούν για το πώς θα ντύνονται οι ίδιες όταν μεγαλώσουν.

Τι το κοινό έχουν αυτά τα παιδιά; Τα παιχνίδια, με τα οποία μπορούν να παίζουν επί ώρες. Ορισμένες φορές κάποιο παιχνίδι​—όπως ένα αγαπημένο αρκουδάκι—​γίνεται αχώριστος σύντροφος του παιδιού από τη βρεφική του ηλικία. Μπορεί ακόμη να κερδίσει και μια θέση στο οικογενειακό άλμπουμ. Ποια είναι η ιστορία των παιχνιδιών; Γιατί είναι τόσο σημαντικά για τα παιδιά;

Η Προέλευση των Παιχνιδιών

Μια εγκυκλοπαίδεια λέει: «Παιχνίδι είναι συχνά το όργανο με το οποίο μπορεί κάποιος να παίξει. Παιχνίδια κάθε είδους διασώζονται μέχρι σήμερα από το απώτατο παρελθόν καθώς επίσης από πολλούς και διάφορους πολιτισμούς. Ποικίλλουν από το πιο απλό ως το πιο σύνθετο, από το συνηθισμένο κοντάρι που χρησιμοποιεί το παιδί ως άλογο μέχρι τις εξελιγμένες και περίπλοκες συσκευές». Έτσι λοιπόν,  οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς για να ψυχαγωγηθεί και να παίξει μπορεί να είναι παιχνίδι. Και εφόσον οι άνθρωποι αναζητούν εκ φύσεως τη διασκέδαση, είναι πολύ πιθανό ότι τα παιχνίδια είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα.

Για παράδειγμα, κούκλες​—ή τουλάχιστον μέρη τους—​έχουν ανακαλυφτεί σε χώρες όπως η αρχαία Βαβυλωνία και η Αίγυπτος. Οι κούκλες πιθανότατα είναι τα αρχαιότερα παιχνίδια. Η μπάλα είναι ένα άλλο πολύ παλιό παιχνίδι. Μολονότι δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε πότε χρησιμοποιήθηκε η μπάλα για πρώτη φορά, σε αρχαίο μνήμα ενός παιδιού από την Αίγυπτο βρέθηκαν πέτρινες ράβδοι προς τις οποίες κυλούσαν μια πέτρινη μπάλα, κάτι σαν παιχνίδι του μπόουλινγκ.

Πέτρινα παιχνίδια γιο-γιο υπήρχαν πάνω από τρεις χιλιάδες και πλέον χρόνια στην Ελλάδα, ενώ διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι ίσως χρησιμοποιούνταν και στην αρχαία Κίνα. Οι μαριονέτες και τα φιλντισένια γεωμετρικά σχήματα που φτιάχνονταν έτσι ώστε να συναρμολογούνται ήταν τα παιχνίδια των παιδιών στη Ρώμη. Τα αγόρια των Ελλήνων και των Ρωμαίων έπαιζαν επίσης με μικρογραφίες κάρων, πράγμα που δείχνει ότι τα μέσα μεταφοράς ως παιχνίδια ήταν δημοφιλή στο πέρασμα των χρόνων. Κάποιο μουσείο εκθέτει ένα πήλινο ομοίωμα ζώου πάνω σε τροχούς, το οποίο ίσως να είναι παιχνίδι, προερχόμενο από αρχαίο πολιτισμό του Μεξικού. Είναι ενδιαφέρον ότι δεν έχουν ανακαλυφτεί άλλοι τροχοί από αυτόν τον πολιτισμό. Κατά το Μεσαίωνα, έφτιαχναν οβάλ ή στρογγυλές μπάλες φουσκώνοντας κύστεις ζώων. Αυτές τις μπάλες, που έμοιαζαν πολύ με τις σημερινές μπάλες ποδοσφαίρου, τις κλωτσούσαν ή τις κατηύθυναν προς το στόχο.

Αργότερα, στην Αγγλία του 18ου αιώνα, κατασκευάστηκαν παζλ για εκπαιδευτικούς σκοπούς τα οποία έγιναν πολύ δημοφιλή στις αρχές του 20ού αιώνα. Την ίδια επίσης εποχή, άρχισαν να γίνονται δημοφιλείς οι μπογιές για ζωγραφική. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο, μία εταιρία έχει παραγάγει περισσότερες από εκατό δισεκατομμύρια μπογιές. Όπως βλέπετε, μερικά από τα σύγχρονα παιχνίδια μας είχαν το ξεκίνημά τους στο μακρινό παρελθόν και έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων.

Γιατί να Παίζουμε και να Έχουμε Παιχνίδια;

«Το παιχνίδι αποτελεί φυσιολογική δραστηριότητα για κάθε μικρό παιδί. Το παιχνίδι δίνει πολλές ευκαιρίες στα παιδιά να μαθαίνουν και να αναπτύσσονται​—σωματικά, διανοητικά και κοινωνικά. Αν το να παίζει είναι η εργασία του παιδιού τότε τα παιχνίδια είναι τα εργαλεία του, και τα κατάλληλα παιχνίδια μπορούν να βοηθούν τα παιδιά να κάνουν την εργασία τους σωστά». Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο κάποιο κρατικό εγχειρίδιο για την επιλογή κατάλληλων παιχνιδιών περιέγραψε τη σπουδαιότητά τους.

Ασφαλώς, ο κύριος λόγος για τον οποίο τα παιχνίδια είναι τόσο δημοφιλή έγκειται στο ότι προσφέρουν διασκέδαση. Εντούτοις, η συμβολή τους στην ανάπτυξη του παιδιού είναι αξιοσημείωτη. Σκεφτείτε τα ακόλουθα παραδείγματα: Όταν ένα παιδί σπρώχνει κάποιο αμαξάκι, ενισχύει τις κινητικές του ικανότητες. Όταν πηδάει σχοινάκι, βελτιώνει το συγχρονισμό του. Όταν στηρίζεται στο ένα πόδι για να κλωτσήσει την μπάλα ή όταν κάνει ποδήλατο, μαθαίνει την ισορροπία. Και όταν χτίζει με τουβλάκια ή ζωγραφίζει, μαθαίνει να ελέγχει τις κινήσεις του με ακρίβεια.

 Τι συμβαίνει με τις νοητικές λειτουργίες του παιδιού; Οι γλωσσικές ικανότητες ενός παιδιού αναπτύσσονται όταν το παιχνίδι του, λόγου χάρη καθώς πηδάει σχοινάκι ή παίζει κυνηγητό, περιλαμβάνει τραγούδια και ποιήματα. Όταν το παιδί κάνει μια κατασκευή με τουβλάκια, ακολουθεί τις οδηγίες κάποιου παιχνιδιού, ταιριάζει τα κομμάτια του παζλ, αναπαριστά ιστορίες ή υποδύεται κάποιον ρόλο φορώντας στολή, διεγείρονται συγχρόνως η σκέψη και οι δημιουργικές του ικανότητες. Το ίδιο συμβαίνει όταν παίζει μουσικά όργανα ή ασχολείται με διάφορες χειροτεχνίες.

Εξίσου σημαντικός είναι ο τρόπος με τον οποίο το παιχνίδι βοηθάει τα παιδιά να αποκτούν κοινωνικές ικανότητες​—πώς να συμπεριφέρονται όταν βρίσκονται με άλλους—​όπως κατά τη διάρκεια ομαδικών παιχνιδιών με μπάλα. Ο Δρ Μπρους Ντάνκαν Πέρι λέει: «Το παιδί αποκτάει κατανόηση για εκείνους που είναι γύρω του και μπορεί να γίνει πιο συμπονετικό και λιγότερο εγωκεντρικό. Καθώς παίζουν με συνομηλίκους, τα παιδιά μαθαίνουν το σύστημα των κοινωνικών κανόνων, περιλαμβανομένων και τρόπων για να ελέγχουν τον εαυτό τους και να υπομένουν τις απογοητεύσεις ως μέλη μιας κοινωνίας».

Τα παιδιά χρησιμοποιούν επίσης παιχνίδια για να μιμούνται αυτά που βλέπουν τους ενηλίκους να κάνουν. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης είπε: «Η μίμηση είναι ενστικτώδης στον άνθρωπο από τη βρεφική του ηλικία». Ναι, πολλές από τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής είναι αποτέλεσμα μίμησης και συνεπώς τις μαθαίνουν τα παιδιά στο παιχνίδι. Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε κάποιο κοριτσάκι να κουνάει την κούκλα της για να κοιμηθεί, όπως ακριβώς μπορεί να κάνει πολύ αργότερα με ένα πραγματικό μωρό. Ή ίσως μπορεί να προετοιμάσει φανταστικές συνταγές για ένα γεύμα με τις μικρές της φίλες. Παρόμοια, τα αγόρια κινούν τα αυτοκινητάκια τους, μιμούμενα ακόμη και το θόρυβο της μηχανής, και έτσι εξασκούνται για την πραγματική οδήγηση. Ωστόσο, υπάρχουν  παράγοντες που πρέπει να λαβαίνετε υπόψη όταν διαλέγετε παιχνίδια για τα παιδιά σας. Γιατί;

Να Είστε Επιλεκτικοί με τα Παιχνίδια

«Τα παιχνίδια προωθούν τώρα το όραμα μιας βίαιης, άνομης κοινωνίας», λέει η εφημερίδα Δε Ντέιλι Τέλεγκραφ (The Daily Telegraph) του Λονδίνου. Μολονότι αυτή η δήλωση δεν αφορά όλα τα παιχνίδια, γίνεται όλο και πιο συνηθισμένο να βλέπουμε λιγότερα κλασικά παιχνίδια και περισσότερα «παραμορφωμένα, μυώδη ομοιώματα . . . με άγρια εμφάνιση», σύμφωνα με κάποιο άρθρο στη μεξικάνικη εφημερίδα Λα Χορνάδα (La Jornada). Αυτό το άρθρο παραθέτει τη δήλωση της Πατρίσια Έρλιχ, καθηγήτριας και ερευνήτριας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Χοτσιμίλκο, ότι πολλά από τα παιχνίδια στην αγορά προωθούν την ιδέα της άσκησης εξουσίας με προτιμώμενα μέσα τη βία, την επιθετικότητα, τη δύναμη, την επιβολή υποταγής και το φόβο.

Ο Εθνικός Σύλλογος Σχολικών Ψυχολόγων των Ηνωμένων Πολιτειών επιβεβαιώνει ότι η έκθεση σε παιχνίδια τα οποία προωθούν τη βία «μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στη μάθηση και στην ανάπτυξη των παιδιών καθώς επίσης μπορεί να οδηγήσει σε βλαβερές συνέπειες». Μελέτες δείχνουν ότι οι βιντεοταινίες και τα παιχνίδια για κομπιούτερ που περιέχουν βία μπορούν να προκαλέσουν επιθετική συμπεριφορά και να οδηγήσουν σε εγκληματικότητα. Έτσι λοιπόν, κάθε ενήλικος που είναι υπεύθυνος για ένα παιδί πρέπει να σκέφτεται με προσοχή προκειμένου να διαλέγει κατάλληλα παιχνίδια.​—Βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 26.

Με τη βοήθεια των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων, τα παιχνίδια είναι τώρα διαθέσιμα σε μεγάλη ποικιλία και με πολύπλοκα χαρακτηριστικά. Αλλά τέτοια παιχνίδια μπορεί να υπερβαίνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό, όπως επίσης μπορεί τα παιδιά να τα βαριούνται γρήγορα ή απλώς να μην είναι τόσο καλά για αυτά. Η Λι-Αν, μητέρα που μεγαλώνει μόνη της πέντε παιδιά στην Αυστραλία, σχολιάζει: «Τα μεγαλύτερα αγόρια μου επηρεάζονται από τις διαφημίσεις και συχνά ζητούν ακριβά παιχνίδια για κομπιούτερ. Ωστόσο, φαίνονται να διασκεδάζουν και να ασκούνται περισσότερο όταν παίζουν στην αυλή με ένα φτηνό μπαστούνι και μια λαστιχένια μπάλα. Πιστεύω ότι τα απλά παιχνίδια είναι τα πιο ανθεκτικά και παρέχουν στα παιδιά μου ευρύτερο πεδίο για να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους».

Γιατί να Μη Φτιάξεις τα Δικά σου Παιχνίδια;

Αν είσαι παιδί και δεν μπορείς να αγοράσεις τα πιο καινούρια παιχνίδια, μπορείς να βρεις χαρά χρησιμοποιώντας τη δημιουργικότητα και τη φαντασία σου. Σε πολλά μέρη του κόσμου, παιδιά σαν και εσένα φτιάχνουν τα δικά τους παιχνίδια.

Κοίταξε τις φωτογραφίες σε αυτές τις σελίδες. Δεν φαίνονται τα παιδιά να διασκεδάζουν; Το να συναρμολογήσεις μερικά από τα «αυτοκινητάκια» δεν είναι τόσο εύκολο. Πρέπει να βρεις κομμάτια από παλιό σύρμα και να τα λυγίσεις στο σωστό σχήμα. Για τις ρόδες, μπορείς να χρησιμοποιήσεις λάστιχο ή πλαστικό κομμένο σε στρογγυλά κομμάτια. Πώς σου φαίνεται εκείνο το τρενάκι που είναι φτιαγμένο με μπουκάλια από αναψυκτικά και από γάλα; Ή τι λες για το φορτηγό που είναι φτιαγμένο από κομμάτια ξύλου; Μερικές φορές είναι δυνατόν ακόμη και να ανεβαίνεις σε αυτά τα παιχνίδια, όπως σε αυτό το χειροποίητο αφρικανικό πατίνι. Αυτά τα παιδιά θεωρούν ότι τα παιχνίδια δεν χρειάζεται να είναι ακριβά για να είναι διασκεδαστικά. Και η κατασκευή τους είναι μέρος της διασκέδασης. Γιατί να μη δοκιμάσεις και εσύ;

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 26]

Το σωστό παιχνίδι είναι . . .

● Κατάλληλο και ασφαλές για την ηλικία, τις ικανότητες και τις φυσικές δυνατότητες του παιδιού

● Καλά κατασκευασμένο και ανθεκτικό (τα παιδιά έχουν την τάση να αποσυναρμολογούν διάφορα πράγματα)

● Ελκυστικό και αρκετά ενδιαφέρον ώστε να τραβήξει την προσοχή του παιδιού

● Ικανό να κεντρίσει τη δημιουργικότητα και τη φαντασία του παιδιού

● Προσιτό από οικονομική άποψη

● Μη τοξικό

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 27]

Για να Αποφύγετε Κινδύνους που Συνδέονται με τα Παιχνίδια . . .

● Να φυλάτε τα παιχνίδια μεγαλύτερων παιδιών μακριά από τα μικρότερα

● Να διαβάζετε όλες τις ετικέτες ασφαλείας και τις οδηγίες με προσοχή και μαζί με το παιδί σας αν είναι δυνατόν

● Διδάξτε στο παιδί σας και στους φίλους του πώς να χρησιμοποιούν και να αποθηκεύουν τα παιχνίδια τους κατάλληλα

● Να αποφεύγετε παιχνίδια τα οποία παράγουν θόρυβο που μπορεί να προξενήσει βλάβη

● Να ελέγχετε κατά διαστήματα τα παιχνίδια. Σε πολλές περιπτώσεις κάποιο χαλασμένο παιχνίδι πρέπει να επισκευαστεί ή να πεταχτεί αμέσως

● Παιχνίδια που μπορεί να είναι επικίνδυνα, όπως παιχνίδια στόχου, αιχμηρά εργαλεία και ηλεκτρικά παιχνίδια, πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο από μεγαλύτερα παιδιά υπό την επιτήρηση κάποιου ενηλίκου

● Παιχνίδια που αποτελούνται από μέρη αρκετά μικρά ώστε να τα καταπιούν μικρά παιδιά θα πρέπει να φυλάγονται μακριά από αυτά

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Λιονταράκι και σκαντζοχοιράκι σε επιφάνειες με ρόδες, δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Χ., Ιράν

[Ευχαριστίες]

Lion and hedgehog: Erich Lessing/​Art Resource, NY

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Πήλινη κούκλα, περ. 600 Π.Κ.Χ., Ιταλία

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Σβούρα, Κλασική Ελληνική περίοδος, περ. 480 Π.Κ.Χ.,

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Κούκλα από φλοιό καλαμποκιού, Αποικιακή Αμερική

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Μπογιές, αρχές δεκαετίας 1900, ΗΠΑ

[Εικόνες στη σελίδα 26]

Παιδιά με χειροποίητα παιχνίδια

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 25]

Clay doll: Erich Lessing/​Art Resource, NY; top: Réunion des Musées Nationaux/​Art Resource, NY; corn husk doll: Art Resource, NY